Kỳ 1: Chuỗi liên kết đã thực sự liên kết?

Thời quan chúng ta hay nêu vấn đề liên kết 4 nhà ( Nhà nước, Nhà nông, Nhà doanh doanh nghệp, Nhà khoa học), nhưng liệu sự liên kết này đã hiệu quả?

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Bộ NNPTNT), cả nước hiện có khoảng 700 chuỗi giá trị sản phẩm an toàn trải đều trên cả nước, các chuỗi liên kết này đã và đang góp phần không nhỏ vào sự phát triển của ngành nông nghiệp trong thời gian qua. Tuy nhiên, tại Diễn đàn nông nghiệp mùa xuân mới đấy, không ít các chuyên gia nông nghiệp cho rằng, hiện 50% trong số các chuỗi liên kết trên đã và đang hoạt động không hiệu quả. Và đó là lý do khiến nông sản vẫn phải giải cứu trong thời gian qua.

Cần đổi mới các chuỗi liên kết để đảm bảo nông sản không rơi vào nghịch cảnh giải cứu.

Nêu quan điểm về vấn đề này, TS. Đào Thế Anh – Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) cho biết, hiện nay, chuỗi giá trị nông sản từ khâu đầu vào đến khâu sản xuất, sau thu hoạch, chế biến đến xuất khẩu…đều tồn tại những hạn chế nhất định. Cụ thể, tại khâu đầu vào, chi phí còn cao hơn so với giá cả biến động. Ở khâu này vẫn còn tình trạng lạm dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và chưa đảm bảo các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm.

Trong khi đó ở khâu sản xuất, hầu hết vẫn còn mang tính chất nhỏ lẻ, manh mún, thiếu liên kết. Đặc biệt, việc kết hợp chuỗi sản xuất từ người nông dân đến các siêu thị, hệ thống phân phối đã đặt ra, tuy nhiên nhiều hộ nông dân vẫn còn tư duy theo kiểu “tiền tươi, thóc thật” dẫn đến tình trạng, nhiều sản phẩm được các đầu mối thu mua ngoài liên kết trả giá cao hơn tại ruộng nông dân sẵn sàng phá vỡ hợp đồng đã ký kết trước đó với các đầu mối để bán bớt nông sản.

Đề cập đến vấn đề này, Trưởng phòng nông vụ Công ty Cổ phần Sữa quốc tế IDP Nguyễn Thị Mai cho rằng, trước đây thông qua UBND huyện Công ty đã triển khai việc xây dựng vùng chăn nuôi bò sữa và ký kết hợp đồng thu mua sữa với bà con chăn nuôi đảm bảo đúng theo quy trình, chuỗi liên kết…

Hợp đồng được ký kết Công ty đảm bảo thu mua sản lượng sữa hàng ngày cho bà con, trong khi đó việc tăng đàn, giảm đàn phải có thông báo cụ thể. Tuy nhiên, thời gian đầu bà con thực hiện rất nghiêm túc, nhưng sau đó khi giá sữa ngoài thị trường tăng cao, đặc biệt là vào mùa hè, nhiều người dân đã bán sữa ra ngoài khiến lượng sữa thu mua bị giảm sút. Đặc biệt vào mùa đông, sản lượng sữa bà con bán cho doanh nghiệp lại tăng lên so với ký kết khiến lượng sữa bị dư thừa. Sự việc kéo dài ảnh hưởng rất lớn đến doanh nghiệp và người dân.

Thậm chí, không ít doanh nghiệp đầu mối thu mua ký hợp đồng bao tiêu nông sản, nhưng khi đến vụ do giá thành thấp lại “bỏ của chạy lấy người” khiến người dân khóc dỡ mếu dở. Bởi thế, đứng trước thực trạng đó, nhiều doanh nghiệp không mặn mà giải cứu cho đến khi có sự “cầu cứu” từ các cơ quan chức năng. Điều này cho thấy, các chuỗi liên kết chưa thực sự bền chặt do chính sự không chuyên nghiệp, không có sự rằng buộc, chế tài xử lý đối với cả người dân và doanh nghiệp.

Trước vấn đề trên, theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế, khó khăn lớn nhất trong việc phát triển các chuỗi giá trị nông nghiệp là vấn đề lựa chọn và tìm kiếm được doanh nghiệp đầu tàu; các doanh nghiệp có khả năng đồng hành lâu dài cùng người dân, đặc biệt là những người sản xuất nhỏ.

Tuy nhiên, vấn đề này rất khó xảy ra bởi nhận thức và tư duy của người dân ở những khu vực vùng sâu, vùng xa còn thiếu và yếu dẫn đến hạn chế trong việc liên kết, kết hợp. Vì thế, để chuỗi giá trị nông sản được phát triển một cách bền vững các chuyên gia nông nghiệp cho rằng, Nhà nước cần có những chính sách hỗ trợ ổn định, lâu dài cho doanh nghiệp liên quan đến vấn đề vốn. Đặc biệt, cần phải tăng cường đổi mới, cải cách liên quan đến vấn đề quản trị và tăng năng xuất cạnh tranh theo chuỗi.

Bên cạnh đó, tiếp tục thúc đẩy quan hệ liên kết giữa doanh nghiệp với hợp tác xã, mối quan hệ hợp tác công tư, đầu tư cơ sở hạ tầng với các doanh nghiệp nước ngoài để thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp; quy hoạch vùng sản xuất nông sản quy mô lớn theo hướng tập trung, hiện đại để doanh nghiệp có thể áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nhằm tạo ra những sản phẩm có chất lượng cao và bảo đảm an toàn thực phẩm, đáp ứng yêu cầu của nước nhập khẩu…

Đề cập đến vấn đề đổi mới chuỗi liên kết, ông Ngô Tiến Dũng, nguyên Cục phó Cục Bảo vệ Thực vật (Bộ NNPTNT) cho rằng, việc đổi mới chuỗi liên kết nhằm đáp ứng sự thay đổi của thị trường là vấn đề cấp thiết. Đặc biệt, trong quá trình xây dựng chuỗi cần có những chế tài đủ mạnh để rằng buộc trách nhiệm giữa doanh nghiệp với người sản xuất bằng nhiều hình thức khác nhau.

Trong đó, có thể sử dụng biện pháp ký quỹ đối với doanh nghiệp, hoặc ký giãn biên giá đối với hợp động thu mua để thuận lợi cho người dân, đảm bảo cho người dân sự tin tưởng, tránh tình trạng nhiều doanh nghiệp “bỏ chạy” khi thị trường rớt giá.

Bên cạnh đó, các hợp đồng ký kết cần được thể hiện càng chặt chẽ bao nhiêu, các điều khoản cụ thể, chi tiết bao nhiêu thì càng thể hiện rõ trách nhiệm và quyền lợi của các bên. Đây chính là cách thức tốt nhất ràng buộc trách nhiệm giữa 2 bên, tránh xảy ra các hiện tượng “xù” hợp đồng hoặc phải giải cứu như đã từng xảy ra.

Đỗ Đạt (Còn tiếp)