Kỳ 2: Câu chuyện không của riêng ai

Ô nhiễm không khí - báo động đỏ

Cùng với sự tăng trưởng mạnh mẽ về kinh tế, Hà Nội đã trở thành đô thị loại đặc biệt với quy mô gồm 12 quận, 1 thị xã và 17 huyện ngoại thành. Hà Nội cũng tập trung quy mô dân số đông đảo với hơn 8 triệu người năm 2019. Đáng nói, việc tăng dân số quá nhanh cùng quá trình đô thị hóa mạnh mẽ đã và đang khiến Hà Nội đối mặt với vấn đề ô nhiễm ngày càng gia tăng.

Để giảm thiểu ô nhiễm không khí thì sức mạnh của cộng đồng như trồng thêm cây, không đốt rác, hạn chế sử dụng phương tiện giao thông cá nhân… là hết sức cần thiết. Ảnh: Giang Nam

Số liệu của Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), cho thấy từ giữa tháng 9 đến nay, chất lượng không khí tại Hà Nội luôn ở mức thấp, đặc biệt cách đây ít lâu liên tục có những ngày nồng độ bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng cho phép, tăng mạnh so với các tháng trước và so với cùng kỳ các năm từ 2015 - 2018. Cần phải khẳng định, những số liệu này đã làm hoảng sợ không ít cư dân đô thị và gây ra những cơn sốt máy lọc không khí, cơn sốt các loại khẩu trang tân kỳ.

Theo ông Trần Huy Ánh - Hội viên Hội Kiến trúc sư Việt Nam, Hà Nội đang có quá trình đô thị hóa nhanh. Đô thị hóa quá mạnh khiến không gian xanh cho người dân chưa được đảm bảo. Với ô nhiễm không khí, bên cạnh các nguyên nhân như: Cháy rơm rạ, khói bụi từ các làng nghề, khu công nghiệp bao quanh, các công trường xây dựng… thì ô nhiễm bởi gần 30 triệu cuộc đi lại của gần 10 triệu ô tô, xe máy là có thể tính toán và dễ dàng thấy được. Tham chiếu vào nghiên cứu của các thành phố Châu Á thì có thể xác định nguyên nhân của tình trạng trên là trên 65%. Do vậy, cần sớm có giải pháp hạn chế phương tiện.

Phân tích sâu về ô nhiễm không khí từ phương tiện giao thông ông Nguyễn Hữu Tiến – Vụ Môi trường, Bộ Giao thông Vận tải cho rằng, tổng lượng khí thải phát ra khác với mức độ ô nhiễm gây ra bởi tổng phát thải đó. Nói cách khác, môi trường ô nhiễm hay không, phụ thuộc vào nồng độ của chất ô nhiễm. Khi phương tiện giao thông vận tải vận hành thì sẽ phát sinh ra khí thải. Đối với xe đang lưu hành thì khí thải đã được kiểm định và đã đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn hiện hành. Như vậy, nếu là từng xe tham gia giao thông thì chất lượng không khí sẽ không có gì đáng phải bàn. Tuy nhiên, nếu nhiều xe vận hành cùng một lúc thì lại là vấn đề.

Đồng quan điểm này, theo TS Nguyễn Thị Yến Liên – Khoa Môi trường và An toàn giao thông (Trường Đại học Giao thông Vận tải), tại các nút giao thông và công trình xây dựng thì mức độ ô nhiễm không khí cao gấp nhiều lần so với tiêu chuẩn. Đáng nói, lượng phát thải các chất ô nhiễm không khí từ hoạt động của các phương tiện cơ giới đường bộ vẫn có xu hướng tiếp tục tăng lên hàng năm cùng sự gia tăng về số lượng các phương tiện giao thông đường bộ.

Cần hành động trước khi quá muộn

Chung quan điểm phương tiện giao thông là một trong những nguyên nhân gây ra ô nhiễm, Giáo sư Hoàng Xuân Cơ – Khoa Môi trường, Trường Đại Học Khoa Học Tự Nhiên cho biết, những người đi xe máy, ô tô, mỗi ngày có thể di chuyển hàng chục, thậm chí hàng trăm cây số, và nếu nhân lên sẽ gây ra lượng khí thải rất lớn. “Chúng ta không chỉ là nạn nhân mà chính chúng ta cũng là thủ phạm gây ô nhiễm. Bạn dùng điện, điện từ đâu? Điện từ than, điện than gây ô nhiễm. Một ngày gia đình bạn dùng bao nhiêu số, nhân lên với hệ số phát thải thì bạn sẽ biết gia đình mình mỗi ngày đóng góp vào hệ số phát thải là bao nhiêu” - Giáo sư Hoàng Xuân Cơ nhấn mạnh.

Theo TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Tổng cục phó Tổng Cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam: Hiện nay có nhiều trang Web, App (ứng dụng ) có thể tra cứu thông tin quan trắc ở một số thành phố như Hà Nội. Để tự bảo vệ bản thân, người dân nên tham khảo thông tin để biết mức độ ô nhiễm. Với những nhóm người nhạy cảm như trẻ em, người già, người bệnh phổi… thì hạn chế ra chỗ ô nhiễm cao. Cần tự bảo vệ chính mình.

TS Hoàng Dương Tùng cũng bày tỏ băn khoăn rằng, hiện tại với các trang thiết bị bảo vệ người dân trước ô nhiễm không khí đang tồn tại tình trạng thật giả lẫn lộn. Cụ thể, nhiều loại khẩu trang được rao bán đều quảng cáo “lọc” được bụi mịn PM2.5 nhưng giá chỉ… vài chục nghìn đồng. Với những sản phẩm dạng này thì người dân cần cân nhắc trước khi mua và sử dụng.

Mặt khác, mỗi hành động dù là nhỏ bé nhưng đều có thể giúp giảm nhiễm độc không khí. Ví dụ đơn giản như việc đi ra đường, mỗi người cần có tinh thần tham gia tích cực vào việc hạn chế ô nhiễm như hạn chế đi xe máy. Ở ngã tư nếu đèn đỏ lâu thì tắt xe máy. Đẩy mạnh các phương tiện giao thông công cộng, kiểm soát chất lượng xe máy phát thải nhiều khí thải... Cần có sự vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa, để mọi người chủ động tham gia giảm ô nhiễm không khí.

Trong vấn đề giảm thiểu ô nhiễm không khí tại Hà Nội, hiện Hà Nội đã và đang thực hiện một số giải pháp tích cực như: Lắp đặt thêm các trạm cảm biến quan trắc chất lượng không khí trên địa bàn thành phố Hà Nội; hạn chế sử dụng bếp than tổ ong; hạn chế đốt rơm rạ; xây dựng các đề xuất nhằm hạn chế phương tiện cá nhân, thay thế xăng A92 bằng xăng E95; xây dựng mô hình sân chơi tái chế, sử dụng năng lượng tái tạo; các chương trình truyền thông - giáo dục tại trường học - cộng đồng nhằm giúp công chúng hiểu rõ về chất lượng không khí và các hành động cần thiết… Trong thời gian tới, chính quyền thành phố Hà Nội sẽ tiếp tục nỗ lực thực hiện 19 giải pháp nhằm giảm ô nhiễm không khí. Cùng với đó, Hà Nội cũng tiếp tục nghiên cứu, đưa ra những chính sách cho việc quy hoạch đô thị và thí điểm những chính sách mới nhằm giảm thiểu phương tiện giao thông có khí thải gây ô nhiễm trên đường phố.

Chỉ ra hiện trạng và cho rằng cần sớm phải hành động trước khi quá muộn, bà Hoàng Thị Hương Giang – Điều phối viên của Tổ chức ICLEI (Chính quyền địa phương hành động vì mục tiêu phát triển bền vững) kêu gọi sự vào cuộc của chính quyền và người dân, mong muốn sự liên kết mạnh mẽ hơn nữa giữa các sở, ban ngành. “Hà Nội có hơn 8 triệu dân nên không thể chỉ trông chờ hết vào Nhà nước, nếu như người dân cùng nhau không sử dụng bếp than tổ ong, giảm sử dụng điện, giảm sử dụng rác thải nhựa, túi nilon, giảm phát thải… thì chúng ta có thể đương đầu với cuộc chiến ô nhiễm không khí” - bà Hoàng Thị Hương Giang chia sẻ.

Đại diện tổ chức ICLEI cũng cho rằng, trong bối cảnh ô nhiễm nặng nề như hiện nay, đây vừa là thách thức nhưng cũng là “cú hích” và thời cơ để Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đưa ra một chiến dịch hay kế hoạch huy động sức mạnh của cộng đồng như trồng cây, không đốt rác... Để làm được như vậy, cần có sự đồng hành vào cuộc và phối hợp giữa các Sở, ban ngành và cộng đồng người dân.

Giang Nam

(Còn nữa)