Lễ hội mang tên ngôi đình cổ 2.000 năm tuổi mở giữa mùa hạ

Đình Chèm nơi diễn ra lễ hội độc đáo về thời gian này là một ngôi đình cổ có một bề dầy mà vị thành hoàng làng thờ trong đó được sách sử Việt Nam cũng như Trung Quốc ghi chép khá đầy đủ và đa dạng. “Đại Việt sử ký toàn thư” - Bộ chính sử chính thức đầu tiên của nước ta được biên soạn qua 4 thế kỷ từ thế kỷ XIV đến thế kỷ XVII, đến sách “Lĩnh Nam trích quái” và “Việt điện u linh tập” được viết vào thời Trần thế kỷ XIV, rồi các bộ diễn ca lịch sử như “Thiên Nam Minh giám”, “Thiên Nam ngữ lục” cùng không ít các bộ sử, bộ địa chí, các bài thơ vịnh thời Nguyễn đều nhắc tới.

Hội làng Chèm được diễn ra vào thời điểm khá đặc biệt trong năm là dịp rằm tháng 5 âm lịch

Độc đáo ngôi đình trải qua gần 20 thế kỷ

Tôi có hỏi vì sao hội làng Chèm lại diễn ra vào thời gian đặc trưng như vậy, thì cụ Lê Văn Hiệu, đã trải qua gần một thập niên giữ trọng trách làm một thủ từ mẫn cán của đình làng Chèm cho biết: Thời gian mở hội chính là thời gian vị Thành Hoàng làng vốn tên là Lý Thân sinh vào đời Hùng Duệ Vương, sau khi có công giúp Thục Phán - An Dương Vương đánh thắng quân Ai Lao, Chiêm Thành và quân phương Bắc được vua sắc phong và ban thưởng công trạng vinh quy về làng. Sau này khi được cử sang nhà Tần, ông không những trở thành nhà ngoại giao đầu tiên của nước Việt cổ với hàm Tư Lệ Hiệu Úy, mà còn có công giúp Tần Thủy Hoàng dẹp giặc Hung Nô được vua Tần phong tặng và gả con gái cho ngài.

Thần phả của đình Chèm còn ghi rõ thời gian ngôi đình được dựng lên. Đó là vào giữa thế kỷ XVII, khi Triệu Xương quan nhà Đường làm Đô hộ Giao Châu nằm mơ thấy Thượng Đẳng Thiên Vương - tước hiệu vua phong cho Đức thành hoàng làng Chèm - hiện lên giảng sách Xuân Thu, Tả thị truyện mới hỏi ngài quê quán ở đâu. Khi được ngài trả lời rõ ràng, viên Đô hộ này mới về Chèm xây đình thờ ngài. Nửa thế kỷ sau, Cao Biền cảm công đức Lý Ông Trọng thường hiển linh đánh thắng quân Nam Chiếu nên cho tu sửa đền thờ, tạc gỗ làm hai pho Thượng Đẳng Thiên Vương, cùng phu nhân của ngài là Bạch Tịnh Cung cùng Lục vị vương là 6 người con của ngài.

Nói về đình Chèm không chỉ hiển hiện là một trong những tín ngưỡng cổ nhất tại địa bàn Thăng Long - Long Biên xưa, Thủ đô Hà Nội nay - từ thời Trần đến thời Nguyễn, Đức Thánh Chèm được sắc phong liên tục, mà ngôi đình này còn là một công trình kiến trúc độc đáo chứng tỏ tài năng, sức sáng tạo của cha ông ta cách đây gần 2.000 năm.

Đình Chèm được xây dựng theo lối kiến trúc nội công ngoại quốc, chắc chắn và công phu. Tam quan ngoài bố trí đầy đủ tứ linh long, ly, quy, phượng quay ra 4 hướng. Tam quan trong xây 3 gian, 4 mái và 5 cửa ra vào. Khu nhà bia, sân đình, tả hữu mạc, phương đình tám mái và tòa đại bái, hậu cung tạo thành hình chữ công.

Bên cạnh sự tồn tại của đình trải qua gần 20 thế kỷ đến nay vẫn vững vàng, gần như nguyên vẹn hình hài khi xây dựng, đến đầu thế kỷ XX lại thêm việc kiêu đình lên tránh lũ sông đã làm nên kỳ tích ghi nhận sự giữ gìn, và bảo vệ của nhân dân làng Chèm và 2 làng Hoàng, Mạc anh em…

Năm Ất mão (1915), lũ sông Hồng gây ra trận lụt lớn làm vỡ đê Liên Mạc. 2 năm sau, vào năm Đinh Ty (1917), Chính phủ Pháp cho đắp thêm đê chống lụt. Dân 3 làng trong dịp đó muốn kiêu đình lên cao để “trước chống thủy tai, sau sửa tôn miếu mạo”. Ngặt vì dân 3 làng đều nghèo, nên Tổng đốc tỉnh Hà Đông Hoàng Trọng Phu (thời ấy làng Chèm thuộc phủ Hoài Đức Hà Đông) phát động quyên góp để tu tạo, nâng đình lên.

Đọc trong tờ ghi chép danh sách người cung tiến sửa đình Chèm dạo đó thấy có tới hơn 300 nhà hảo tâm. Trong đó đứng đầu là ngài Đại Thần Thống sứ Bắc kỳ Le Galen cấp 500 nguyên (tương đương 500 cây vàng hiện nay), Hoàng tổng đốc và Nguyên Lạng Sơn Án sát Nghiêm Xuân Quảng đứng thứ nhì cùng cúng 100 nguyên, còn các quan viên, nhà buôn, nhân dân cúng từ 1 nguyên đến hàng vài chục nguyên không kể xiết.

Sau khi có quỹ, dân làng Chèm cùng dân 2 làng em mới nghĩ ra sáng kiến, neo buộc, giàng kĩ các chân đình, rồi dùng phương pháp đòn bẩy thủ công nâng đình lên. Sau mỗi hồi phách của người tài công dân làng đồng loạt kích kê cao chân cột đình. Với phương pháp đơn sơ mà tài ba như vậy, sau trọn 1 tháng, toàn bộ các hạng mục, công trình của tòa đình đồ sộ trong khuôn viên 5.000m2 đã được dân 3 làng nâng lên 2,4m so với nền đình cũ.

Hùng tráng và kỳ vĩ hội làng Chèm

Lại nói về hội Chèm - hội duy nhất ở Việt Nam ta mở vào rằm tháng 5 âm lịch. Giờ đã vào tuổi thất thập, tôi vẫn không thể quên ấn tượng hùng tráng và kỳ vĩ của Hội làng tôi. Ấn tượng này bắt đầu từ đám rước kiệu, rước nước, rước văn cùng lễ mộc dục - lễ tắm cho ông Sứ - một bộ tướng thân tín của Thượng Đẳng Thiên vương.

Dưới cái nắng hừng hực của những ngày nắng chảng tây, những chàng trai khỏe mạnh của làng không quản nóng, nắng trong trang phục truyền thống. Mình đóng khố, thắt lưng bao, đầu quấn khăn mỏ rìu rước ngai dọc làng từ đình đến bến Ngự dài hơn cây số, thỉnh thoảng tiếng hô đồng loạt “uy vũ” lại cất lên biểu lộ ý chí, uy phong đánh giặc của Đức Thánh làng trong tiếng nhạc hành vân, lưu thủy làm nền cho vũ điệu múa lụa của những thiếu nữ làng xinh đẹp.

Rằm - ngày chính hội, lễ mộc dục được tiến hành trọng thể. Những chàng trai tân khỏe mạnh của làng bơi những chiếc thuyền chở các cụ bô lão làng mang chóe ra giữa dòng sông Cái đúng mùa nước cường để lấy nước về tiến hành nghi lễ. Trong 3 ngày, mỗi buổi sáng bắt đầu ngày hội, đều diễn ra lễ tế trang trọng mà viên chủ tế hàng năm đều được tuyển lựa kĩ càng từ các xuất đinh trong làng…

Cùng với những nghi lễ thành kính và trang trọng nhắc con cháu công lao, oai linh của Đức thành hoàng thì phần hội thật phong phú và đa dạng. Những hội thả chim câu của các bậc bô lão trong làng, thi lội nước bắt vịt của trai tráng đến những cuộc thi hát của các đoàn liền anh liền chị từ miền quan họ Bắc Ninh xa xôi đến, nhưng cuộc thi nấu chè kho với những động tác đánh, nhào bột theo dáng bơi thuyền… in đậm trong tâm thức dân Chèm và khách thập phương.

Rằm tháng 5 Mậu Tuất sắp đến, cụ thủ từ Lê Văn Hiệu cho biết hội đình Chèm năm nay sẽ tổ chức long trọng vì ngoài những nghi lễ truyền thống, hội đình sẽ tổ chức đón danh hiệu “Đình Chèm - Di tích Quốc gia đặc biệt” vừa được Nhà nước vinh danh. Năm 1990, Nhà nước đã suy tôn đình Chèm là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Vậy là hội Đình Chèm năm nay sẽ thêm tưng bừng, thêm rộn ràng vì tầm vóc mới của một công trình và cả sự tự hào của con dân làng Chèm trước di vật, công đức của cha ông.

Hội Đình Chèm năm nay sẽ thêm tưng bừng, thêm rộn ràng vì tầm vóc mới của một công trình và cả sự tự hào của con dân làng Chèm trước di vật, công đức của cha ông.

Nguyễn Hiếu