Mexico: Cuộc chiến chống ma túy chưa hồi kết

Phức tạp, dai dẳng

Một điều đặc biệt mà có lẽ chỉ có ở Mexico, đó là số lượng băng đảng ma túy còn nhiều hơn cả số bang ở đất nước này. Mỗi bang đều có khoảng 2-3 nhóm. Các nhóm tấn công, tàn sát lẫn nhau, cảnh sát cũng phải bó tay và người dân thì trở thành nạn nhân mắc kẹt ở giữa.

Tháng 12-2006, tân Tổng thống Mexico khi đó là ông Felipe Calderon quyết tâm trấn áp sự hoành hành của các băng đảng. Một trong những hành động của ông là cử 6.500 binh sĩ đến bảo vệ an ninh ở bang Michoacan, nơi cuộc đối đầu giữa những băng đảng khét tiếng diễn ra ác liệt nhất. Chỉ trong 2 tháng sau, Chính phủ Mexico đã cử 20.000 binh sĩ đến khắp các bang trên cả nước. Kết quả là 25 trong số 37 đầu sỏ buôn lậu ma túy bị truy nã gắt gao nhất Mexico đã sa lưới, một số tên bị dẫn độ đến Mỹ. Bên cạnh đó, hơn 110.000 tấn cocaine bị tiêu hủy, gần 180.000 hecta trồng cần sa và thuốc phiện bị dẹp bỏ trong nhiệm kỳ của Tổng thống Calderon.

Lực lượng chống buôn lậu ma túy của Mexico lên đường làm nhiệm vụ với tư trang như một người lính chuẩn bị bước vào chiến trường.

Tinh thần quyết chiến với tội phạm ma túy tiếp tục được duy trì đến chính quyền của Tổng thống Enrique Pena Nieto (nhiệm kỳ từ 2012-2018). Ông Nieto mong muốn lập lại trật tự đất nước để cải thiện hình ảnh Mexico và thu hút đầu tư nước ngoài.

Mặc dù vậy, những người bỏ mạng vì ma túy vẫn rất khủng khiếp. Theo báo cáo của Dịch vụ nghiên cứu quốc hội năm 2018, "nhiều nguồn tin cho biết" khoảng 150.000 vụ giết người có chủ đích kể từ năm 2006 có liên quan đến tội phạm có tổ chức. Số liệu mới nhất của Chính phủ Mexico cho biết, trong năm 2018 xung đột giữa các băng đảng buôn bán ma túy ở nước này đã khiến hơn 30.000 người thiệt mạng. Tại thành phố “điểm nóng” Tijuana giáp biên giới Mỹ, số vụ giết người đã lên tới con số 2.500 vào cuối năm 2018. Tính riêng 214 vụ giết người xảy ra trong tháng 12-2018, tổng số nạn nhân thiệt mạng lên tới 2.502 người. Đây là mức cao kỷ lục so năm 2017 với 1.780 trường hợp.

Những băng đảng khét tiếng

Một chiến thắng to lớn của chính quyền Tổng thống Enrique Pena Nieto là vụ bắt giữ Joaquin "El Chapo" Guzman năm 2014, ông trùm của băng đảng Sinaloa, một trong những băng đảng buôn bán ma túy mạnh nhất của Mexico.

Tuy nhiên, cuộc vượt ngục của ông trùm El Chapo năm 2015 đã khiến Chính phủ Mexico đau đầu. Sau khi El Chapo bị bắt lại vào năm 2016, Mỹ đã yêu cầu Mexico dẫn độ ông trùm này sang Mỹ. Ông trùm đã quyết liệt chống trả nhưng bất thành, rồi bị dẫn độ sang Mỹ vào tháng 1-2017. Vừa qua, việc ông trùm ma túy này bị kết án tù chung thân đã mang đến niềm tin cho nhiều người dân Mexico, những người có người thân bị rơi vào hố đen nghiện ngập và tự hủy hoại cuộc đời mình.

Các thế lực ma túy ở Mexico mới chỉ bắt đầu nổi lên từ thập niên 90 trở lại đây đã kiểm soát tới 90% số ma túy vào Mỹ.

Tuy nhiên, yên bình trên đất nước Bắc Mỹ này vẫn còn khá xa vời, sau khi “El Chapo” bị bắt, khoảng trống quyền lực mà ông trùm trong thế giới tội phạm để lại đã làm nảy sinh những làn sóng bạo lực mới. Một thế hệ thanh niên của băng đảng Sinaloa bị lôi kéo trở thành tội phạm và làm việc cho các con của “El Chapo” là Iván Archivaldo Guzmán Salazar và Jesús Alfredo Guzmán Salazar. Cuộc đụng độ giữa hai ông trùm trẻ của tổ chức tội phạm Sinaloa với liên minh của hai băng đảng Tijuana Nueva Generacíon (CTNG) liên kết với El Cártel de Jalisco Nueva Generacíon (CJNG) do Dámaso López Núnez đứng đầu gây ra tình trạng bạo lực tại các bang Baja California Sur, Sinaloa và thành phố Tijuana.

Bên cạnh các băng đảng “lẫy lừng” trên, tờ CNN vừa qua cũng đã liệt kê lại một số băng đảng tiếng tăm hiện nay tại Mexico. Băng đảng Beltran Leyva, được thành lập bởi bốn anh em Beltran Leyva là Arturo, Carlos, Alfredo và Hector. Trước đây băng đảng này liên kết với băng đảng Sinaloa.

Tất cả anh em của Beltran Leyva đã bị giết hoặc bị bắt giữ nhưng "tàn dư" của nhóm vẫn tiếp tục hoạt động ở các vùng lãnh thổ Mexico. Tiếp đến là băng đảng Gulf, được thành lập từ năm 1920, có trụ sở tại Matamoros, Tamaulipas, qua nhiều năm tan hợp, thăng trầm, hiện nay băng đảng hoạt động dưới hình thức những băng đảng nhỏ, cạnh tranh nhau.

Cái tên Jalisco New Generation cũng rất được chú ý tại Mexcio khi băng đảng này tách từ băng đảng Sinaloa năm 2010 và nhanh chóng trở thành tổ chức tội phạm quyền lực và phát triển bậc nhất tại Mexico và Mỹ. Chính quyền Mexico từng cảnh báo Jalisco New Generation là một trong những băng đảng tội phạm nguy hiểm nhất cả nước, đặc biệt là sau vụ băng đảng này bắn hạ một trực thăng quân đội vào tháng 5-2015.

Băng đảng La Familia Michoacana, có trụ sở tại bang Michoacan đã tuyên bố tan rã vào năm 2010, nhưng một số phần tử vẫn hoạt động ở các bang Guerrero và Mexico. Thêm nữa là cái tên Los Zetas, bao gồm các thành viên vốn là cựu binh sỹ ưu tú của quân đội Mexico. Băng đảng này khét tiếng với những hình thức hoạt động man rợ, những vụ thảm sát, giết hại thường dân, để lại các bộ phận cơ thể ở nơi công cộng và đăng tải các vụ giết người trên internet.

Luật pháp ở đâu?

Nhiều người khi nghe tới những con số khổng lồ nêu trên có lẽ đều có chung một câu hỏi: “Luật pháp Mexico ở đâu?”. Câu trả lời rằng ở Mexcio, các băng đảng đã tha hóa một bộ phận cán bộ chức năng bằng cách trả tiền cho không ít các thẩm phán, cảnh sát, chính trị gia và cả những quan chức bằng lợi nhuận buôn ma túy khổng lồ.

Tổng cộng tới năm 2018, số người bị thương vong trong toàn bộ cuộc chiến tranh ma túy ở Mexico đã là hơn 250.000 người.

Con số để “mua sự im lặng” từ giới chính quyền của các băng đảng lên tới hàng chục tỷ USD mỗi năm. Suốt những thập kỷ Đảng Cách mạng thể chế (PRI) thống trị chính trị Mexico, các băng đảng phát triển nhanh như “nấm”, đồng thời nuôi dưỡng một mạng lưới tham nhũng, tiếp tay cho hành động phạm pháp của chúng.

Trong phiên tòa xét xử “El Chapo”, bồi thẩm đoàn đã được nghe các nhân chứng và bị cáo thú nhận nhiều hành vi hối lộ ngay từ những ngày đầu hoạt động. Các nhân chứng cho biết, từ những năm 80 của thế kỷ trước, Guzman bắt đầu chuyển hàng triệu USD tiền hối lộ cho Guillermo González Calderoni, Cảnh sát trưởng liên bang của thủ đô Mexico City. Từ một “huyền thoại” chống ma túy, Calderoni đã tiếp tay và tiết lộ nhiều thông tin cho “El Chapo”. Trước khi chính quyền Mexico triệt phá đường hầm buôn lậu ma túy của “El Chapo” đào dưới khu vực biên giới bang Arizona (Mỹ), Calderoni đã báo cho ông trùm này biết để tẩu thoát cùng lượng lớn ma túy.

Không chỉ mua chuộc nhiều bộ phận hành pháp nước này, các tổ chức tội phạm Mexico còn làm tha hóa nhiều cán bộ nhà nước ở quốc gia khác, đặc biệt tại Colombia, nơi cung cấp ma túy lớn nhất Mỹ Latinh. Tháng 11-2018, Juan Carlos Ramírez Abadía, trùm buôn ma túy người Colombia chuyên cung cấp “hàng trắng” cho “El Chapo” đã phải hầu tòa tại Tòa án Liên bang quận Brooklyn (Mỹ). Đối tượng khai nhận đã trả tiền hối lộ cho nhiều người, từ nhân viên tư pháp cho tới quan chức cấp cao ở Colombia.

Vào năm 1997, Ramírez đã chi hơn 10 triệu USD để hối lộ nhiều thành viên của Quốc hội Colombia nhằm thay đổi Luật Dẫn độ theo hướng có lợi cho tên này. Thậm chí, Abadía còn khai báo đã trả tới 500.000 USD cho Ernesto Samper, cựu Tổng thống Colombia. “Tôi không thể trở thành thủ lĩnh của một băng đảng ma túy ở Colombia nếu không hối lộ một số quan chức trong chính quyền”, Abadía thú tội. Luật sư Jeffrey Lichtman từng làm việc cho “El Chapo” còn khai báo, các tổ chức tội phạm tại Mexico còn hối lộ các ứng cử viên tổng thống ở Guatemala và nhiều quan chức khác ở Mỹ Latinh.

Vai trò của Mỹ

Các băng đảng ma túy Mexico thu về từ 19 tỷ đến 29 tỷ USD hàng năm từ việc bán ma túy ở Mỹ. Phần lớn thuốc trái phép từ Mexico vào Mỹ được chuyển qua qua hơn 300 cảng nhập cảnh hoặc những điểm trung chuyển hợp pháp và được kiểm soát bởi Hải quan và Bảo vệ Biên giới Hoa Kỳ (CBP). Những kẻ buôn lậu ngụy trang ma túy trong các xe chở khách và xe đầu kéo, thậm chí là trên xe buýt hay tàu chở hàng.

Bên cạnh đó, những kẻ buôn lậu Mexico còn vận chuyển ma túy qua những con đường mòn trên đất liền hoặc qua các đường hầm xuyên dưới lòng đất qua biên giới. Trong những năm gần đây, các băng đảng còn sử dụng máy bay không người lái để vận chuyển hàng lậu.

Sau khi lọt vào được lãnh thổ nước Mỹ, các băng đảng phân phối lượng hàng theo đơn vị địa lý nhỏ dần, trên các đường phố có đông công dân Mexcio hoặc công dân Mỹ gốc Mexico, đây là cấp phân phối bán lẻ ở các thành phố trong lòng nước Mỹ.

Nhận thức được những nguy cơ về an ninh từ những băng đảng ma túy Mexcio, từ lâu, Mỹ đã có những hỗ trợ tài chính thông qua sáng kiến Merida giúp chính quyền Mexcio giải quyết nạn ma túy. Sáng kiến an ninh Merida bao gồm bốn trụ cột chính: phá vỡ các nhóm tội phạm có tổ chức, thể chế hóa luật pháp đi đôi với bảo vệ nhân quyền, tạo ra một biên giới thế kỷ 21, và xây dựng những cộng đồng mạnh mẽ, kiên cường.

Cho đến nay, Chính phủ Mỹ đã cung cấp khoảng 3 tỷ USD viện trợ cho sáng kiến Merida, bao gồm hàng trăm triệu USD để huấn luyện lực lượng liên minh Mexico và trang bị bay trực thăng, thiết bị kiểm tra an ninh.

Hai chính phủ cũng đã điều chỉnh những trọng tâm quan hệ song phương vào năm 2011, theo đó chú trọng hơn vào việc xây dựng thể chế, bao gồm cải cách cảnh sát và tư pháp, phát triển kinh tế và các chương trình xã hội. Trong những năm gần đây, Mỹ đã cử các cán bộ của Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) tới đào tạo cảnh sát liên bang Mexico. Mỹ cũng đã đưa máy bay không người lái để thu thập thông tin tình báo về những kẻ buôn ma túy.

Từ năm 2006 đến 2017, Washington không chỉ cung cấp hơn 2,9 tỷ USD mà còn hỗ trợ quân sự cho các lực lượng an ninh nước này. Tháng 8-2018, các cơ quan hành pháp của Mỹ và Mexico đã thành lập một nhóm chung có trụ sở tại Chicago (Mỹ) với nhiệm vụ truy bắt các “đầu sỏ” và triệt tiêu nguồn tài chính của các băng đảng ma túy. Song song với đó, Mỹ cũng đã tăng cường an ninh ở khu vực biên giới.

Một bức tường dọc biên giới với Mexico cũng đang là mối quan tâm hàng đầu của Tổng thống đương nhiệm Mỹ Donald Trump. Trong tháng 12-2018, chính quyền Trump còn công bố một chương trình hỗ trợ mới với Mexico nhằm ngăn chặn di cư bất hợp pháp và buôn bán ma túy, cam kết hơn 4 tỷ USD để thúc đẩy an ninh và tạo việc làm ở miền Nam Mexico.

Vừa qua, Tổng thống Mexico Andres Obrador tuyên bố sẽ có các biện pháp cứng rắn hơn trong cuộc chiến chống lại các băng đảng ma túy và những quan chức tha hóa, bao che hoặc tiếp tay cho chúng. Ông Andres Obrador cũng đưa ra một số giải pháp nhằm tiêu diệt tận gốc tội phạm ma túy. Hy vọng một tương lai không còn những vấn nạn từ ma túy sẽ sớm đến với cuộc sống của con người Mexico.

Hà Phương