Mịt mù Cheng Leng
Nằm cheo leo trên đỉnh núi Cheng Leng, bà con người Gia Rai sống ở ngôi làng cùng tên với ngọn núi - Plei Cheng Leng của tỉnh Gia Lai gần 20 năm qua luôn đối mặt với cảnh “nhiều không” (không điện, đường, trường, trạm, hộ khẩu và không được hưởng bất kỳ một chế độ, chính sách gì). Đây là ngôi làng nằm ở khu vực tiếp giáp giữa 3 huyện Chư Sê, Phú Thiện và Mang Yang (Gia Lai). Hiện tại và tương lai của hàng chục hộ dân nơi đây luôn mù mịt, nếu không có sự quan tâm của chính quyền địa phương các cấp của tỉnh này.
Plei Cheng Leng hiện có hơn 20 nóc nhà.
Trăm thứ khổ
Chúng tôi vượt đỉnh núi Cheng Leng một ngày cuối tháng 7-2018 theo lối dẫn đường của Ksor Đik, thanh niên người Gia Rai. Ksor Đik bảo, để đến được ngôi làng ở độ cao trên 1.000m, chỉ duy nhất tuyến độc đạo là lối mòn xuyên qua những vách núi lởm chởm đất đá. Có những đoạn, con đường chỉ hẹp bằng đôi gang tay đo. Gần 2 giờ đồng hồ, chúng tôi đặt chân đến làng, trước mặt hiện ra với hơn 20 nóc nhà chông chênh giữa núi. Trong căn nhà sàn, cụ bà (sau này chúng tôi biết tên bà là Bà Rmah Kam) nhìn chúng tôi ngơ ngác vì lạ. Bà là một trong những người đầu tiên lên núi Cheng Leng sinh sống từ cách đây gần 20 năm. Nói về mình, bà chìa ra chiếc CMND do CA tỉnh Gia Lai - Kon Tum cấp năm 1979, nay đã không còn giá trị. Cả chục người con, người cháu của bà thì không ai có bất kỳ giấy tờ tùy thân gì. “Không mấy khi đến đây, mời các cậu ăn bữa cơm cùng nhé. Chỉ có mấy bà cháu ở nhà thôi, con gái và con rể của mình đang ở trong rừng sâu, phát dọn đất để chuẩn bị cho mùa vụ tới rồi” - bà Rmah Kam nói, rồi bước nhanh vào bếp. Bữa trưa bà Rmah Kam chuẩn bị trong chớp nhoáng được dọn ra dưới sàn nhà mái tôn nóng rát mặt mời chúng tôi dùng bữa cùng bà và 2 đứa cháu ngoại. “Bữa ăn ở đây chỉ cơm và canh rau rừng thôi, các chú ráng ăn nhé. Trên này cái gì cũng thiếu, chỉ rau rừng là sẵn thôi!” - Bà Rmah Kam nói.
Cách nhà bà Rmah Kam vài bước chân, gia đình bà Ksor Djrih - một trong những người đầu tiên lên sinh sống trên núi Cheng Leng cũng quen rồi với cuộc sống thiếu thốn trăm bề. Theo lời bà thì thiếu thốn gì cũng chịu được, nhưng thiếu nước ở vùng đất này là khổ nhất. Từ trồng trọt, nước uống, tắm giặt đều thiếu nghiêm trọng. Theo quan sát của chúng tôi, cả làng chỉ có 2 cái giếng, bà con hàng chục hộ dùng chung nên luôn thiếu.
Những đứa trẻ ở Cheng Leng hằng ngày chỉ quẩn quanh chơi trong làng do bố mẹ đi rẫy hết. Tất cả bọn chúng đều không hề biết đến cái chữ. Ksor Thơ, Ksor Thoat, Rmah H’Lim, Rmah Lan năm nay đều đã 14-15 tuổi nhưng không đứa nào nói được tiếng Kinh. Nghe chúng tôi hỏi gì chúng cũng lắc đầu, che miệng cười. Cuối cùng phải nhờ đến anh bạn dẫn đường người Gia Rai, chúng tôi mới hỏi được nhóm trẻ vài câu. Vài cháu ngượng ngùng, nói lí nhí bằng tiếng Gia Rai: “Con ở nhà trông em cho bố mẹ đi làm rẫy. Rẫy ở xa lắm, vài hôm mới về một lần”. Do sống biệt lập trên núi, nên những đứa trẻ ở đây gần như không có trò gì chơi. Với chúng, có lẽ vài cây me, cây xoài là bạn.
Tìm khắp làng, chúng tôi thấy một người lớn tuổi - anh Rmah T’rúi không vào rừng làm rẫy do 2 đứa con của anh bị sốt. “Có lẽ chúng bị bệnh vì muỗi rừng đốt chú ạ. Mình cũng từng bị sốt vì muỗi rừng, lâu khỏi lắm” - anh Rmah T’rúi đoán bệnh của con như thế. Là người mới tới định cư ở núi Cheng Leng được vài năm, anh cho biết, trước đây anh ở một ngôi làng dưới núi, do không có đất sản xuất nên dẫn vợ con lên Cheng Leng định cư, kiếm miếng rẫy làm. Không có người dạy chữ nên như nhóm trẻ ở làng, con của anh T’rúi cũng mù chữ. Ốm đau thì thường để... tự khỏi. Lúc ốm nặng hơn thì đưa đi thầy cúng ở làng dưới núi để chữa bệnh. Lúc nào thầy cúng bó tay, cần phải cấp cứu, anh T’rúi mới đưa con đi bệnh viện, nhưng phải mất cả ngày đường...
Giấy tờ tùy thân duy nhất của bà Rmah Kam là CMND do CA tỉnh Gia Lai - Kon Tum cấp năm 1979, nay đã không còn giá trị.
Những đứa trẻ ở Plei Cheng Leng đều mù chữ.
Di dân hay lập làng quản lý: Bài toán khó!
Theo ghi nhận của chúng tôi, làng Cheng Leng có hơn 20 hộ gia đình đang sinh sống. Ông Phùng Trung Toàn - Chủ tịch UBND xã Chư A Thai, H. Phú Thiện cho hay: Về mặt dân cư, làng có 8 gia đình với hơn 40 nhân khẩu có nguồn gốc từ làng Trớ (xã Chư A Thai) lên định cư từ năm 2004. Số còn lại là dân tứ xứ, chủ yếu đến từ các làng, xã của H. Chư Sê. Tính theo địa giới hành chính, khu vực làng Cheng Leng hiện nay thuộc lâm phần Ban Quản lý rừng phòng hộ Ayun Pa (địa phận xã H’Bông, H. Chư Sê), tiếp giáp với huyện Phú Thiện và Mang Yang. Do sống biệt lập trên núi nên cuộc sống của bà con thiếu thốn đủ bề, không điện, không đường, không trường, không trạm, không có hộ khẩu, CMND và bà con cũng không được hưởng bất kỳ chế độ, chính sách gì.
Ông Toàn cho biết thêm, chính quyền xã Chư A Thai đã nhiều lần cử cán bộ lên làng khảo sát, tìm phương án giải quyết những khó khăn cho người dân, tuy nhiên đến nay vẫn chưa có giải pháp. Bây giờ, nếu lập làng, đưa vào quản lý hành chính, kéo điện, làm đường lên làng thì tốn rất nhiều kinh phí, có thể cả chục tỷ đồng. Làm việc này thì phải giao cho chính quyền xã H’Bông của H. Chư Sê bởi khu vực làng Cheng Leng hiện nay thuộc địa phận xã này. Còn nếu di dân xuống núi cũng không khả thi, bởi xã Chư A Thai hiện nay không còn quỹ đất sản xuất để cấp cho các hộ dân Plei Cheng Leng. “Thú thật, chúng tôi cùng với các xã của huyện Chư Sê, Mang Yang đã không ít lần họp bàn, đặt vấn đề đưa dân xuống, cấp hộ khẩu, CMND nhưng người dân không đồng ý. Mà họ không đi cũng đúng, do ở dưới không có đất sản xuất. Riêng chuyện các cháu, chúng tôi cũng sẽ có báo cáo lên Huyện ủy và UBND huyện tìm cách xem xét, chứ để các cháu mù chữ là không được” - ông Toàn nói.
Rời làng, chúng tôi luôn đau đáu với nỗi khổ của người dân nơi đây. Đúng là mọi người đang phải đối mặt với cảnh: Đi không nỡ, ở không xong. Thiếu thốn là một chuyện, điều đáng lo nhất có lẽ vẫn là chuyện 1/3 dân số trong làng hiện nay là trẻ em đều mù chữ. Tiếp tục lớn lên trong cảnh này, tương lai các thế hệ người dân Cheng Leng sẽ ra sao?
Phóng sự: CÔNG HẠNH - DOÃN HÙNG
