Một thời và mãi mãi

Cũng trong thời điểm ấy, ca khúc "Mười chín tháng Tám" của nhạc sĩ Xuân Oanh vang lên như một lời ngợi ca non sông tổ quốc: "Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày. Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai. Mười chín tháng Tám khi quốc dân căm hờn kêu thét. Tiến lên cùng hô mau diệt tan hết quân thù chung. Mười chín tháng Tám. Ánh sao tự do đem tới. Cờ bay nơi nơi muôn ánh sao vàng. Máu pha tươi hồng trên lá cờ bay khắp chốn giang sơn. Người Việt Nam đều thống nhất reo vang lời thề. Mười chín tháng Tám. Chớ quên là ngày khởi nghĩa. Hạnh phúc sáng tỏ, non sông Việt Nam...".

Nhạc sĩ Xuân Oanh.

Ngày 19-8 mùa thu năm ấy, từ sáng sớm tinh mơ, Hà Nội rực rỡ cờ đỏ sao vàng. Hàng vạn người được tập hợp thành đội ngũ từ các làng xã ngoại thành và các huyện thuộc tỉnh Hà Đông cũ theo các ngả đường rầm rập tiến vào nội thành. Họ mang theo khẩu hiệu, cờ và các loại vũ khí thô sơ như mã tấu, dao phát bờ, câu liêm...

Ở nội thành, nhà máy, công sở đều nghỉ việc. Các chợ vắng hẳn người. Nhiều hiệu buôn đóng cửa. Lớp lớp người xuống đường tham gia đoàn người hừng hực khí thế. Cả một biển người tràn ngập các nẻo đường dẫn đến Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội. Chẳng mấy chốc, quảng trường chật ních người reo vang chiến thắng...

Cố nhạc sĩ Xuân Oanh (1923-2010), người đã viết nên những lời ca của bài hát đi cùng năm tháng ấy quê ở thị xã Quảng Yên (Quảng Ninh) trong một gia đình tiểu thị dân nghèo có cha làm thợ may. Mẹ mất từ năm 6 tuổi nên đến 14 tuổi, học xong tiểu học trường Pháp thuộc, ông bắt đầu tự kiếm sống bằng đủ các nghề: Thợ đúc, thợ mỏ, dạy học, vẽ tranh, nhạc công phòng trà.

Quần chúng tập trung trước Quảng trường ngày 19-8-1945 (nguồn: Internet).

Năm 19 tuổi, ông lên Hà Nội. Từ một người chỉ học đến lớp 4 tiểu học, lấy tự học làm đầu và sự nỗ lực đã giúp ông thông thạo 4 ngoại ngữ: Pháp, Anh, Nga, Trung Quốc. Ông đã dịch hàng chục cuốn tiểu thuyết nổi tiếng của nước ngoài sang tiếng Việt. Cuốn "Chuyện phiêu lưu của Hắc Phin" nay đã tái bản gần 10 lần được ông dịch ngay trên tàu hỏa liên vận chặng đường Moscow - Bắc Kinh - Hà Nội mà không có từ điển trong tay.

Ông cũng là người đã dịch thơ Hồ Xuân Hương trong “Tuyển tập thơ nữ Việt Nam” - NXB Phụ nữ; vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” (tác giả Lưu Quang Vũ) và tiểu thuyết “Ông cố vấn” (Hữu Mai) sang tiếng Anh… Cũng chính ông tự học âm nhạc để sáng tác nhạc và chơi nhạc. Ông cũng đã tự mày mò để vẽ nên những bức tranh sơn dầu đẹp để treo trong gia đình.

Nói về ca khúc "Mười chín tháng Tám" hừng hực khí thế cách mạng năm ấy, nhạc sĩ Xuân Oanh đã từng chia sẻ: Khi ấy ông là một chàng thanh niên 23 tuổi, sớm giác ngộ cách mạng, được nhà văn Nguyễn Đình Thi và một số đồng chí khác dìu dắt, hướng dẫn tham gia công tác tuyên truyền, cụ thể là đi phát hành các tờ báo Hồn Nước, Cờ Giải Phóng. Tâm trạng của họ lúc đó - nhất là những người ham hoạt động - luôn sôi lên bầu máu nóng, muốn làm một điều gì đó đóng góp vào công cuộc cách mạng chung của cả dân tộc.

Sáng sớm ngày 19-8-1945, ông đã nhập vào đoàn người đi từ Văn Điển lên Nhà hát Lớn Hà Nội. Mọi người hối hả, khẩn trương và vô cùng phấn khích. Là người yêu thích âm nhạc, trước đó đã từng sáng tác, nên ông nảy ý định sáng tác một bài hát ngay trên đường đi.

Ca khúc "Mười chín tháng Tám".

Thế là vừa đi, ông vừa sáng tác. Ông lấy mẩu giấy từ vỏ bao thuốc lá để ghi lại những ca từ đầu tiên. Hễ viết được câu nào thì ông lại bắt nhịp cho đồng bào trong đoàn cùng hát theo câu ấy. Để rồi, từ đường Hàng Bài, sau khi đoàn biểu tình chiếm được trại lính khố xanh, đến khi tập hợp lại trước cửa Nhà hát Lớn thì bài hát cũng vừa được nhạc sĩ Xuân Oanh sáng tác xong.

Sáng tác xong câu nào ông dạy ngay cho những người quanh ông hát và nhập vào đoàn người hôm ấy. Họ thuộc và hát trôi chảy, ông lại nghĩ tiếp câu sau cho đến hết bài. Không hiểu sao, ông cho ra đời bài hát khá dễ dàng, có thể nói là không mất công nghĩ ngợi nhiều. Sáng tác gần như một mạch. Ông vẫn khẳng định rằng, chính cái không khí lịch sử, tình cảm của đồng bào đã giúp ông sáng tác nhanh như vậy. Sau đó bài hát đã đi vào lòng người trong niềm hân hoan và tự hào.

Các tiết mục biểu diễn trong chương trình "Âm vang chiến công” 2017.

Lúc sáng tác trên đường ông cũng chẳng nghĩ gì đến tên bài hát, chỉ cố làm sao cho số đông người dễ hát, dễ thuộc. Sau khi hướng dẫn xong cả bài, khi mọi người đã hát trôi chảy, bỗng có một người hỏi: "Này nhạc sĩ ơi, thế bài hát này tên là gì?", khi ấy, ông mới sực nhớ là chưa có tên. Ông nghĩ mãi chẳng ra được tên gì, cuối cùng bèn nói: "Hôm nay là ngày 19-8. Lịch sử sẽ ghi nhớ mãi ngày này. Thôi, chẳng cần tìm kiếm gì cho mất công, tên bài là 19 tháng 8". Sau đó ông hỏi mọi người thấy thế có được không? Tất cả thống nhất: "Được đấy".

Thế là ông yên tâm đặt tên cho đứa con tinh thần của mình bằng một cái tên giản dị như chính tấm lòng của nhân dân Việt Nam "Mười chín tháng Tám". Nó đã trở thành một ca khúc đi cùng năm tháng và nhạc sĩ Xuân Oanh không phải sửa chữa gì thêm: "Người Việt Nam ta giữ vững trong tim lời thề. Mười chín tháng Tám chớ quên là ngày khởi nghĩa. Hạnh phúc sáng tô non sông Việt Nam. Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày. Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai. Mười chín tháng Tám khi quốc dân căm hờn kêu thét. Tiến lên cùng hô mau diệt tan hết quân thù chung".

Bài hát có sức ảnh hưởng cực kỳ rộng rãi tới toàn thể nhân dân Hà Nội lúc bấy giờ theo tinh thần truyền miệng. Giai điệu hào hùng, tươi vui của ca khúc như một chất keo gắn chặt, liên kết các tầng lớp nhân dân tạo thành một sức mạnh lớn lao đập tan xích xiềng nô lệ. Là hình ảnh của một dân tộc cùng thống nhất vang reo lời thề, là lời căn dặn thân thương chớ quên ngày khởi nghĩa.

Đến chiều 19-8-1945, bài hát được in ở một hiệu sách và phát trên sóng phát thanh lúc nào, tác giả không biết. Thật là không ai ngờ, chính những giây phút xuất thần trong thời điểm lịch sử đã giúp người nhạc sĩ tài năng cho ra đời thành công ca khúc "Mười chín tháng Tám", bản hùng ca bất hủ, mãi mãi âm vang đi cùng năm tháng.

Sau này, đi theo cách mạng, ông còn là tác giả của nhiều ca khúc nổi tiếng khác nữa như: "Quê hương anh bộ đội"; "Ca ngợi chế độ ta tươi đẹp"; "Thổn thức mùa xuân"; "Hồ Chí Minh - Người là muôn ánh sao"; "Ngôi sao thế kỷ"; "Hà Nội ở Lâm Đồng"; "Trời sẽ trong xanh lại"... Một số tác phẩm của ông đã giành các giải thưởng cao như “Hà Nội ở Lâm Đồng” được nhạc sĩ Xuân Oanh viết để cổ động cho phong trào người Hà Nội lên xây dựng kinh tế mới, được giải thưởng của Hội Văn nghệ Thủ đô. Hay ca khúc “Về lại Sài Gòn” sáng tác năm 1975, “Hành quân 40 năm” nhằm kỷ niệm 40 năm ngày Quân đội nhân dân Việt Nam cũng được Tổng cục Chính trị trao giải nhì.

Sau Cách mạng Tháng Tám, nhạc sĩ Xuân Oanh chuyển về làm ở bộ phận thông tin, tiền thân của Thông tấn xã Việt Nam ngày nay. Nhờ có nền tảng là vốn ngoại ngữ phong phú nên ít lâu sau, ông nhận nhiệm vụ sang làm phát thanh viên tiếng Anh đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam.

Ông cũng từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như: Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Ủy ban Bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam; Vụ trưởng Ban Đối ngoại Trung ương Đảng; Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Ghi nhận sự cống hiến của ông đối với đất nước, Đảng và Nhà nước đã trao tặng ông Huân chương Độc lập hạng ba (năm 1998) và Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (năm 2007).

Cứ đến hẹn lại lên, mỗi dịp 19-8 chào mừng ngày Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày truyền thống của Lực lượng Công an nhân dân, Báo Công an nhân dân là đơn vị đứng ra tổ chức chương trình "Âm vang chiến công" để ghi nhớ công ơn của những người đã làm nên lịch sử, ca khúc "Mười chín tháng Tám" lại vang lên trên sân khấu như một lời hiệu triệu.

Nghệ sĩ Quốc Hưng (Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam), tổng đạo diễn chương trình đã chia sẻ: “Trong lịch sử nước nhà đều khẳng định rằng, cách mạng tháng Tám thành công đã mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc cũng như kỷ nguyên mới cho nền âm nhạc Việt Nam. Dòng tân nhạc với những bước khởi đầu đặc sắc, đã làm dày thêm kho tàng âm nhạc dân tộc cùng lịch sử”.

Trong những năm tháng chiến đấu giành độc lập dân tộc, ca khúc “Mười chín tháng Tám” cũng đã trở thành nguồn cổ vũ tinh thần mạnh mẽ với những người chiến sĩ khắp mọi miền đất nước, không chỉ ở thành phố Hà Nội mà ở khắp cả nước. Cứ mỗi dịp cả nước tưng bừng kỷ niệm ngày Cách mạng Tháng Tám thành công, ca khúc bất hủ và đặc biệt nhất của nhạc sĩ Xuân Oanh lại vang lên trên mọi nẻo đường Tổ quốc.

Chương trình "Âm vang chiến công" là một trong những hoạt động thiết thực của Báo Công an nhân dân nhằm tri ân công lao to lớn của các anh hùng liệt sĩ - những người có công với đất nước, đặc biệt đó là các thế hệ chiến sĩ Công an qua các thời kỳ.

Và đây cũng là một cách tiếp nối truyền thống "uống nước nhớ nguồn", "ăn quả nhớ người trồng cây" của những thế hệ đi sau đối với những công ơn của thế hệ cha anh. Chương trình "Âm vang chiến công" 2018 sẽ diễn ra vào lúc 20 giờ ngày 18-8-2018 tại Trung tâm Nghệ thuật Âu Cơ (số 8, Huỳnh Thúc Kháng, Hà Nội) và được truyền hình trực tiếp trên VTV2.

Thiên Kim