Mùa 'ăn mứt' ở phố biển

“Lộc trời” nơi vách đá

Nam Ô, hay Sơn Trà (Đà Nẵng) chắc ít người biết, luôn có một thứ sản vật đặc biệt là rong mứt, chỉ xuất hiện vào gần Tết. Rong mứt ở đây vẫn được người dân coi là tinh túy của đất trời, sinh ra trong điều kiện khắc nghiệt nhất, được những ngư dân quanh năm ăn sóng, nói gió chế biến nên.

Truyền thuyết kể rằng, vào thời xa xưa, từ thủa theo chân các vua Lê vào đất Champa mở cõi, khi cư dân làng biển chỉ biết độc một nghề chài lưới, quanh năm làm bạn với sông nước, trong làng có nhà ông Câu, đông con nhà nghèo. Mùa biển động thuyền không thể ra khơi được, ông đành ra gành đá những mong tìm được con cá về nấu cháo cho các con ăn.

Cá chưa kịp cắn câu thì người đã lả đi vì đói. Trong một giấc mơ kỳ lạ, ông mơ thấy một bà tiên tóc đen huyền dài thướt tha bay lướt qua ông. Đôi mắt hoa lên vì đói, dạ dày sôi lên vì chưa có gì nhét vào bụng, ông vơ quàng hai tay lên mái tóc đen huyền đó đưa vào miệng.

Thấy tóc có vị mặn, dịu mát, đậm đà hương vị của biển khơi. Ông ăn mãi, ăn mãi nhưng không có cảm giác chán mà chỉ thấy cơ thể mình như được tiếp thêm nguồn sinh lực.

Hái rong trên những bãi đá cheo leo

Đúng lúc đó thì một cơn sóng lớn ụp lên gành đá khiến ông choàng tỉnh, trong tay vẫn còn nắm chặt một mớ rêu biển đen mềm. Ông Câu nghĩ rằng tiên hiện ra cứu khổ, vội thu một mớ rong rêu mà ông gọi là “tóc tiên” đem về cứu đói, và cùng cho dân làng.

Rồi cứ thế hàng năm, từ khoảng đầu tháng 11 đến giữa tháng chạp âm lịch cũng là lúc loài “lộc biển” để chế biến rong mứt này bắt đầu sinh sôi nảy nở. Anh Trương Văn Tài là người lâu năm làm rong mứt cho biết: “Trong điều kiện thời tiết thích hợp nhất, chỉ từ mươi ngày đến nửa tháng, mứt có thể dài ra từ 3-4 tấc, đen nhánh như tóc. Đấy là thành phẩm loại ngon nhất để xuất khẩu cho các nước phương Tây hay khách du lịch với giá rất cao!”.

Rong mứt được những ngư dân ở đây chia làm hai loại, loại to bản bè ra thường được gọi là mứt lá, còn một loại mảnh mai dài ra như những sợi tóc thường gọi là mứt tóc. Trong hai loại mứt thì mứt lá là loại được ưa dùng và có giá trị cao hơn.

Hiện nay, mứt không chỉ là một món ăn quen thuộc trong bữa cơm của người dân Nam Ô nữa; mứt đã trở thành một món chay không thể thiếu trong bữa cơm của những người theo đạo Phật ở Đà Nẵng, xuất hiện trong các nhà hàng sang trọng ở Sài Gòn, Hà Nội, hay tận bên Trung Quốc, Nhật Bản xa xôi. Đặc biệt hơn, mứt là món ăn rất phù hợp với những người ăn chay trường vì nó giàu chất dinh dưỡng.

Rong mứt biển hiện giờ đang mọc thành từng cụm phủ dày trên các khe, ghềnh đá ở các rạn đá Ngầm, bãi Rạng của bán đảo Sơn Trà và các bãi đá thuộc khu vực Nam Ô, Hòa Vang, chân đèo Hải Vân.

Cheo leo hái rong mứt thu tiền triệu mỗi ngày

Theo chân anh Trương Văn Tài đi hái rong mứt cheo leo trên vách những rạn đá Sơn Trà mới thấy mức độ nguy hiểm của những người làm nghề này. Anh Tài bảo rong mứt có giá trị rất cao, mứt tươi được thu mua tại chỗ với giá từ 300.000đ/kg, mức khô có giá khoảng 2.500.000đ/kg.

Cũng chính từ đây xuất hiện những gia đình làm rong mứt chuyên nghiệp hơn, vừa thu nhặt rong mứt trên biển, mang về và chế biến thành sản phẩm. Những người giỏi có thể kiếm từ 1,5-2 triệu đồng sau chưa đầy hai tiếng khai thác rong mứt.

Rong mứt được phơi khô trước khi chế biến

Có người cao điểm một tháng “trúng” có thể kiếm từ 30 đến 45 triệu, mức thu nhập khiến nhiều người phải giật mình. Những người già, trẻ nhỏ một ngày cũng có thể kiếm từ năm đến bảy trăm ngàn.

Thế nhưng không phải ai cũng đủ bản lĩnh đi khai thác rong mứt trên biển hay tại các ghềnh đá, bởi những điểm khai thác này thường có gió to, sóng lớn.

Anh Phan Đường, một ngư dân chuyên khai thác rong mứt cho biết: “Người theo nghề ‘ăn’ rong mứt có hai cách để đến điểm ăn mứt: ‘ăn’ mứt bộ và ‘ăn’ mứt ghe. Những ngày biển động, ghe không xuất bến được thì đi ‘ăn’ bộ. Từ hai giờ sáng thức dậy đi bộ ra những bãi đá, ghềnh đá gần. Còn cách thứ hai là lên ghe đi ra những bãi đá xa!”.

Theo lời anh Đường, thì tại những ghềnh đá, bãi đá sóng đánh rất mạnh, nên chỉ những người khỏe mạnh chịu sương gió mới bám trụ nổi. Và có khi phải treo mình trên những vách đá cheo leo trơn ướt, chỉ những người có kinh nghiệm và sức khỏe mới làm được.

Chỉ dành cho những ai có đầy đủ các tố chất như gan dạ, phản ứng nhanh nhẹn, thủ pháp lanh lẹ, quen sóng gió mới có thể hái rong mứt trên vách đá cheo leo mà thôi.

Đồ nghề của những người đi hái rong mứt thường là một cái gùi tre, một cái cảu (như cái rổ) đan bằng tre sâu bụng hẹp miệng và 5 đến 6 cái “dũm” thường được làm từ sắt tây cắt hình tròn tận dụng từ thùng phuy đựng xăng dầu, có đường kính khoảng 10cm vừa tay cầm để cạo mứt. Khi trèo lên các vách đá để “hái” mứt biển vào sáng sớm phải mặc mặc áo quần bó chặt cơ thể, đầu đội mũ trùm kín chống lại với giá rét, sương sớm của biển.

Do các vách đá thường trơn trượt, người đi hái mứt phải mang những đôi dép có độ bám, mang gang tay bảo hộ hạn chế trầy xước khi cạo mứt biển. Nghe có vẻ đơn giản, không mấy nặng nhọc nhưng cái nghề “ăn” mứt này lại vô cùng nguy hiểm, chỉ cần sơ sẩy một chút thôi là có thể gây hại đến tính mạng.

“Mỗi khi cạo mứt, chân thì phải bấu chặt vào mặt đá trơn trượt, tay cạo mứt còn mắt phải canh chừng con sóng. Vì nếu chẳng may trượt chân té, sóng đánh vào sẽ rất dễ bị cuốn ra biển liền, rồi bị mắc kẹt vô đá… Thời gian ‘ăn’ mứt trong ngày tùy thuộc vào từng con nước lớn, nước ròng, thường bắt đầu khi thủy triều rút và kết thúc khi thủy triều lên.

Bởi vậy, có khi mới 1 giờ sáng, người ta đã vùng dậy í ới gọi nhau mang đèn pin ra biển hái mứt. Mứt biển khá nhỏ và bám rất chắc vào đá, khi hái phải cẩn thận ngắt từng cọng và cố gắng không làm nát mới bán được giá!”, anh Đường cho biết.

Hiện nay, nghề làm rong mứt ở các làng biển Đà Nẵng như ở Nam Ô, Sơn Trà đang đem lại thu nhập khá cho bà con nơi đây. Rong mứt là món quà quý của biển có giá trị dinh dưỡng cao, nên được thu mua với giá rất cao để xuất khẩu, nhiều nhất là sang Trung Quốc, Nhật Bản.

Minh Ngọc