Mỹ đang thách thức trật tự thế giới?

Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ John Bolton trả lời họp báo tại Nhà Trắng ngày 3-10. Ảnh: Reuters

Rút khỏi hàng loạt hiệp ước

Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton đã chỉ trích Tòa án cấp cao nhất của LHQ có trụ sở tại Hà Lan khi cho rằng, cơ quan này đã "bị chính trị hóa và thiếu đi tính hiệu quả". Ông Bolton tuyên bố, Mỹ sẽ rà soát toàn diện tất cả các hiệp ước quốc tế có thể khiến Washington phải chấp nhận giải quyết tranh chấp pháp lý tại ICJ. "Chúng tôi sẽ bắt đầu xem xét tất cả các thỏa thuận quốc tế có thể khiến Mỹ phải rơi vào tình thế giải quyết tranh chấp pháp lý mang tính ràng buộc tại ICJ. Mỹ sẽ không ngồi yên bởi những tuyên bố chính trị vô căn cứ được đưa ra chống lại chúng tôi", ông Bolton nói trước các phóng viên.

Trước đó cùng ngày, ICJ ra phán quyết sơ bộ, theo đó ủng hộ một phần vụ kiện của Iran hồi tháng 7 và buộc Mỹ phải dỡ bỏ trừng phạt liên quan đến xuất khẩu hàng hóa phục vụ mục đích nhân đạo và trang thiết bị hàng không dân dụng. ICJ cho rằng, Washington cần dỡ mọi lệnh cấm được đưa ra sau khi nước này rút khỏi thỏa thuận hạt nhân lịch sử mang tên Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA) đối với việc xuất khẩu thuốc men, thiết bị y tế, thực phẩm, hàng hóa nông nghiệp và thiết bị, phụ tùng cần thiết nhằm đảm bảo an toàn hàng không. Theo ICJ, các lệnh trừng phạt nhằm vào hàng hóa phục vụ nhu cầu con người "có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng của người dân trên lãnh thổ Iran", trong khi các biện pháp trừng phạt nhằm hạn chế nhập khẩu phụ tùng, thiết bị máy bay cũng có thể "gây ảnh hưởng đến an toàn hàng không dân dụng ở Iran và tính mạng của hành khách".

Tehran lập luận, các biện pháp trừng phạt chính quyền Tổng thống Trump áp đặt từ tháng 5 đã vi phạm các điều khoản của Hiệp ước Hữu nghị và Kinh tế năm 1955 giữa hai nước. Washington phản ứng bằng cách rút khỏi hiệp ước, một thỏa thuận ít được biết đến đã được ký kết từ trước cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979 của Iran, vốn biến hai nước thành kẻ thù. Ngay sau khi tuyên bố sẽ chấm dứt Hiệp ước Hữu nghị và Kinh tế với Iran, ông Bolton lên tiếng chỉ trích Iran là "chính quyền giả tạo, là mối đe dọa trên khắp Trung Đông". Phát biểu trên được ông Bolton đưa ra nhằm bảo vệ quyết định chấm dứt Hiệp ước 1955 với Iran của Mỹ do Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo công bố trước đó, đồng thời nhằm phản bác những tuyên bố của Ngoại trưởng Iran cho rằng Mỹ là kẻ bắt nạn và vi phạm luật pháp quốc tế khi yêu cầu các nước và các công ty ngừng giao dịch thương mại và làm ăn với Iran. Trước đó, Ngoại trưởng Mỹ Pompeo cho biết những cáo buộc của Iran về việc Mỹ đã vi phạm luật pháp quốc tế là "vô giá trị", đồng thời lên án Iran lợi dụng ICJ vì mục đích chính trị và tuyên truyền.

Trong khi đó, quyết định rút khỏi Nghị định thư không bắt buộc về giải quyết tranh chấp theo Công ước Vienna về quan hệ ngoại giao được đưa ra sau khi Palestine hồi tháng 9 đã kiện Mỹ lên ICJ liên quan đến quyết định chuyển Đại sứ quán Mỹ tại Israel từ Tel Aviv sang Jerusalem. Phát biểu họp báo tại Nhà Trắng, ông Bolton nói: "Bước đi này liên quan tới việc cái gọi là Nhà nước Palestine kiện Mỹ, thách thức quyết định của chúng tôi di dời Đại sứ quán từ Tel Aviv sang Jerusalem. Tôi muốn nhấn mạnh Mỹ vẫn là một bên của Công ước Vienna về Quan hệ Ngoại giao, và chúng tôi hy vọng tất cả các bên tuân thủ nghĩa vụ quốc tế được quy định trong văn kiện này".

Thách thức trật tự thế giới?

Rút khỏi Hiệp ước Hữu nghị và Kinh tế với Iran và Nghị định thư không bắt buộc về giải quyết tranh chấp theo Công ước Vienna về quan hệ ngoại giao, là sự rút lui mới nhất của Washington từ các hiệp định đa phương. Với động thái này, chính quyền Mỹ đã nối dài danh sách các hiệp ước, thỏa thuận và tổ chức quốc tế mà nước này rút khỏi, tiếp tục thách thức nghiêm trọng tới trật tự thế giới vốn đã được định hình từ lâu.

Trong gần 2 năm kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Donald Trump đã rút Mỹ khỏi một loạt thỏa thuận quốc tế, như Thỏa thuận hạt nhân Iran, Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương TPP, rút khỏi UNESCO và Hội đồng Nhân quyền LHQ (UNHRC), đe dọa các thành viên NATO nếu không đóng góp thêm ngân sách quốc phòng thì Mỹ sẽ "đi đường riêng"… Hiện, các đồng minh của Mỹ ngày càng lo ngại chính quyền Tổng thống Trump không giữ nguyên các cam kết đã ký trong thỏa thuận đa phương.

AN BÌNH