Mỹ - Trung Quốc: Đường dài thêm gập ghềnh

Khả năng Thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 được ký tại Davos vẫn là 50:50. (Nguồn: Globalriskinsights)

Căng thẳng trong quan hệ Mỹ - Trung lại leo thang sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ký ban hành Luật Dân chủ và Nhân quyền Hong Kong ngày 27/11. Trước đó, Dự luật đã nhận được sự ủng hộ gần như tuyệt đối từ hai đảng trong Quốc hội Mỹ và được chuyển tới Nhà Trắng vào ngày 21/11.

Thêm nhân tố không xác định

Khi Dự luật Dân chủ và Nhân quyền Hong Kong được Quốc hội gửi đến, các trợ lý của ông Trump đã “đau đầu” với việc, liệu Tổng thống có nên ký hay không. Cuối cùng, ông chủ Nhà Trắng đã ký ban hành Luật, trong bối cảnh hai nền kinh tế Mỹ - Trung đang nỗ lực đạt được thỏa thuận thương mại giai đoạn 1.

Đó là một tình huống mới, được đánh giá sẽ làm tăng thêm nhân tố không xác định cho đàm phán thương mại Mỹ - Trung. Bởi ít nhất, theo Chủ tịch Tổng Thương hội Hong Kong Aron Harilela, với việc ký ban hành Luật Dân chủ và Nhân quyền Hong Kong, ông Trump đã tính tới một con bài trọng điểm trong chiến tranh thương mại với Trung Quốc.

Và tất nhiên, khi ông Trump sử dụng vấn đề Hong Kong làm con bài trong đàm phán, việc Bắc Kinh trả đũa là khó tránh khỏi. Vậy nên, mọi tuyên bố lạc quan về tiến trình đàm phán thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, rồi cả những hy vọng, rồi thất vọng vào cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung tại Hội nghị Cấp cao APEC hồi tháng 11 tại Chile đều trở nên rất mông lung. Diễn biến mới lại đang tạo thêm nhân tố không xác định mới.

Thời hạn áp thuế bổ sung vòng 4 đối với 156 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc đang tới rất gần. Phía Trung Quốc đã quyết liệt phản đối động thái mới nhất từ Washington và tuyên bố trả đũa mạnh mẽ. Trong khi đó, tương lai thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 không chỉ bị ảnh hưởng bởi hai nhân tố trên, mà sự đối chọi giữa hai bên hiện còn bởi nhiều yếu tố khác. Bởi vậy, việc Tổng thống Trump ký Luật Dân chủ và Nhân quyền Hong Kong không chỉ khiến quan hệ Mỹ - Trung thêm căng thẳng, mà đàm phán thương mại Mỹ - Trung cũng khó khai thông.

Đường đến Davos

Không ít phân tích vẫn khá tin tưởng vào việc Mỹ - Trung đạt được thỏa thuận thương mại giai đoạn 1, nếu hai bên đều nỗ lực xử lý tách bạch vấn đề thương mại và nhân quyền. Tờ WSJ từng đưa tin, phía Trung Quốc có thái độ cởi mở đối với việc đạt được thỏa thuận thương mại giai đoạn 1, chỉ cần phía Mỹ không thực hiện nội dung của Luật Dân chủ và Nhân quyền Hong Kong, việc đàm phán sẽ diễn ra theo kế hoạch. Tuy nhiên, khi đã là một con bài, ít có khả năng ông Trump không sử dụng nó.

Việc rút bỏ biện pháp thuế quan cũng là vấn đề khó khăn. Thông tin từ các bên đều cho thấy, đây là trở ngại chủ yếu nhất trong đàm phán thương mại Mỹ -Trung hiện nay. Phía Trung Quốc cho rằng, cam kết không thực hiện vòng áp thuế bổ sung thứ tư từ ngày 15/12/2019 của phía Mỹ là chưa đủ. Bắc Kinh kiên trì yêu cầu gắn việc dỡ bỏ các biện pháp thuế quan đã áp đặt như một phần của thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1.

Phía Mỹ không bao giờ đồng ý như vậy. Bắc Kinh càng gây sức ép, yêu cầu Washington phải giảm hơn nữa mức thuế quan đã áp đặt, thì Washington lại đưa ra thêm nhiều yêu cầu để đáp lại. Thậm chí, nội bộ Nhà Trắng cũng đang bất đồng về việc có dỡ bỏ biện pháp thuế quan đã áp đặt đối với hàng hóa Trung Quốc hay không. Cả Tổng thống Trump và Đại diện Thương mại Robert Lighthizer đều cho rằng, nếu Mỹ đáp ứng yêu cầu của Bắc Kinh, đồng ý dỡ bỏ thêm nhiều biện pháp thuế quan, nhưng phía Trung Quốc vẫn không đưa ra cam kết bảo vệ bản quyền tri thức và trong vấn đề chuyển giao công nghệ thì Washington sẽ rơi vào tình trạng bất lợi.

Một vấn đề không kém phần quan trọng của Mỹ, là số lượng nông sản sẽ được Trung Quốc tiêu thụ. Tổng thống Trump từng công bố, Trung Quốc có thể sẽ mua hơn 50 tỷ USD nông sản Mỹ mỗi năm. Nhưng thực chất, hai bên vẫn đang giằng co. Bắc Kinh kiên trì quan điểm mua theo nhu cầu của thị trường trong nước, quyết từ chối đặt hạn ngạch, cũng như thời gian biểu cụ thể.

Công tác lập pháp và cơ chế chấp hành là một trở ngại lớn mà cuộc đàm phán Mỹ - Trung phải đối diện ngay từ những vòng đầu tiên, trở thành nhân tố quyết định trong các giai đoạn đàm phán tiếp theo.

Phía Mỹ vẫn luôn hoài nghi về sự chấp hành của Trung Quốc, bởi nếu không được chấp hành, thỏa thuận thương mại chỉ là “giấy lộn”. Sau nhiều lần đàm phán đổ vỡ, niềm tin mà hai bên dành cho nhau hiện khá thấp. Washington cho rằng, cần phải có cơ chế chấp hành thỏa thuận đủ mạnh mới có thể buộc phía Trung Quốc tuân thủ cam kết, giải quyết những vấn đề mang tính chiến lược như cưỡng ép chuyển giao công nghệ, đánh cắp bản quyền tri thức… Mỹ muốn đưa thuế quan vào cơ chế chấp hành thỏa thuận, nếu không thực hiện sẽ tăng thuế quan. Trong khi đó, lập trường của Bắc Kinh là thỏa thuận cần phải công bằng và mong muốn phía Mỹ nhanh chóng dỡ bỏ mọi biện pháp thuế quan đã áp đặt.

Cuối cùng là địa điểm ký kết thỏa thuận thương mại giai đoạn 1. Kế hoạch ở Chile thay đổi, Tổng thống Trump muốn ký tại bang nông nghiệp Iowa, Mỹ. Nhưng phía Bắc Kinh lại thiên về phương án ký kết tại một địa điểm trung lập. Dư luận đang đồn đoán, Tổng thống Mỹ Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ gặp nhau ở Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos (Thụy Sỹ) vào tháng 1/2020.

Còn hơn một tháng nữa để đàm phán và tiến hành những thủ tục cuối cùng, khả năng thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 được ký tại Davos vẫn là 50:50.

Phan Thanh