Nga, Iran 'tăng tốc' mẫu thuẫn trước thềm tổng lực tấn công Idlib

Những sự kiện gần đây tại Syria có một điểm chung: khi cuộc chiến kéo dài 7 năm đang chuẩn bị đi vào hồi kết, một “chiến trường” bắt đầu xuất hiện. Cả Nga và Iran, hai đồng minh lớn nhất của chính quyền Bashar al-Assad đang chuẩn bị đón nhận các thành quả từ chiến thắng của Tổng thống Syria. Giới chuyên gia nhận xét, khác với những gì thể hiện ở bên ngoài, mối quan hệ Nga, Iran không hề thiếu “sóng ngầm” từ bên trong, đặc biệt là khi cả hai đều nhìn vào những lợi ích tài chính đến từ quá trình tái thiết sắp tới của Syria.

Căng thẳng leo thang hồi đầu tuần trước khi Nga triển khai lực lượng hải quân tới bờ biển Syria. Động thái này diễn ra khi Damascus được cho là đang chuẩn bị một cuộc tổng tấn công vào thành lũy cuối cùng của lực lượng nổi dậy tại tỉnh Idlib. Cùng lúc chính quyền Assad cũng đã ký kết một hiệp định an ninh mới với Iran sau chuyến công du của Bộ trưởng Quốc phòng Iran tới Syria ngay trước đó. Theo thỏa thuận, Iran sẽ giúp tái xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng và quân sự của Syria.

Cùng ủng hộ Tổng thống Assad, mặc dù không đụng độ trực tiếp tại Syria, Nga và Iran được cho là có sự mâu thuẫn trong một số vấn đề liên quan tới tương lai của quốc gia Trung Đông. Những hợp đồng tái thiết Syria mà hai nước đều đang hướng tới, bao gồm một số mỏ dầu tại đây. Một cuộc chiến “phía sau màn” tranh giành ảnh hưởng tại “Syria mới” đã bắt đầu nóng lên.

Trong khi đó, Mỹ gần như chắc chắn sẽ đứng ngoài những đấu đá trên. Chính quyền Donald Trump hiện chưa đưa ra được một chính sách rõ ràng về Syria hậu chiến, ngoại trừ một nguyên tắc: tiền của nước Mỹ sẽ không tiêu tốn cho quá trình này.

Phát biểu hôm 28/8 tại Washington, Đại sứ Mỹ tại Liên hợp quốc Nikki Haley cho biết, có thể Nga và Assad kỳ vọng Mỹ sẽ dẫn đầu công cuộc tái thiết Syria, nhưng “chúng tôi sẽ không làm thế”. Nga và chính quyền Assad giờ đây “đang sở hữu một đống đổ nát lớn”, bà Haley nói.

Điều đặt ra là, thiếu vắng Mỹ, “đống đổ nát lớn” kia rất có thể sẽ trở thành một nguồn thu ý nghĩa cho Iran, ngay vào khi nước này đang chịu áp lực từ những lệnh trừng phạt của Mỹ. Có mặt tại Damascus, Bộ trưởng Quốc phòng Iran đã khẳng định cam kết của Tehran cho qua trình tái thiết Syria.

Một trong những mục tiêu của Iran là nắm được ngành công nghiệp viễn thông của Syria, vốn bị phá hủy nặng nề trong chiến tranh. Matthew Brodsky, một nhà phân tích về Trung Đông tại Washington chỉ ra, Iran và Syria đã ký kết một số hiệp định viễn thông. “ Thông tin viễn thông rất quan trọng với Iran không chỉ vì nguồn lợi tài chính, mà còn giúp theo dõi được người dân. Những hợp đồng viễn thông của Hezbollah tại Lebanon đã đem về lợi ích rất lớn về lĩnh vực này ”.

Cũng theo Brodsky, Tehran và Damascus đã có một thỏa thuận, cho phép Iran phát triển các mỏ phốt-pho tại Syria, mặc dù chưa rõ đây là đặc quyền hay sẽ phải chia sẻ với Nga. Ngoài ra, Syria cũng cho Iran thuê gần 5.000 héc-ta đất ở các tỉnh Homs và Tartous – có thể sử dụng để xây các nhà máy dầu và khí gas vv.

Sự ủng hộ của Nga là yếu tố then chốt dẫn đến chiến thắng của ông Assad trong cuộc chiến Syria

Ariane Tabatabai, một chuyên gia về Iran tại Rand Corporation nói với tờ Haaretz rằng, mục đích của Israel nhằm buộc Iran phải rời khỏi Syria là “phi hiện thực”. “Rất khó để nhìn thấy họ rời đi”, bà Ariane nói. “Người Nga không có dự định để Iran rút khỏi Syria hoàn toàn. Sự hiện diện của Iran tại Syria có ý nghĩa quan trọng, và Nga sẽ không cố gắng để ép họ rời đi – điều mà họ cũng chưa chắc đã làm được”. Bà chỉ ra, những lệnh trừng phạt của Mỹ chỉ càng làm tăng quyết tâm của Iran trong việc có được nhiều lợi nhuận từ quá trình tái thiết Syria càng tốt.

Tuy nhiên, để nhận được những lợi ích mà mình kỳ vọng, Iran cũng sẽ cần tới các quốc gia khác – chủ yếu là Trung Quốc, châu Âu và các nước Vùng Vịnh – đầu tư vào quá trình tài thiết Syria. Trong những ngày vừa qua, một số tổ chức nhân quyền và các cựu quan chức châu Âu đã kêu gọi chưa đầu tư vào Syria, lấy lý do là những cáo buộc ông Assad vi phạm nhân quyền.

Carl Bildt, cựu Ngoại trưởng Mỹ viết trên Twitter: “chúng ta không nên nghe theo lời hô hào của Nga… Tất cả các dấu hiệu đều cho thấy ông Assad đang ngăn cản người tị nạn quay trở về và muốn có được lợi nhuận từ việc tái thiết”.

Ba năm trước, Nga bắt đầu can thiệp vào cuộc chiến Syria và thể hiện sự ủng hộ dành cho Tổng thống Assad. Moscow được cho là hướng tới nhiều lợi ích chiến lược tại Syria, trong đó chủ yếu là duy trì lối tiếp cận tới khu vực Địa Trung Hải thông qua cảng biển hiện đang thuộc quyền kiểm soát của Nga ở Tartous, phía bắc Syria.

Tháng trước, chính quyền Assad tuyên bố giành lại được khu vực Cao nguyên Golan ở Syria, sau khi Nga đồng ý với Iran rằng, các lực lượng Iran sẽ lùi xa cách phần biên giới Syria – Israel 85km. Điều kiện chủ chốt được đưa ra là: người Iran sẽ vẫn hiện diện trong và xung quanh Damascus.

Để kết luận, cuộc chiến tại Syria đang đi vào giai đoạn cuối với chiến thắng gần như chắc chắn sẽ thuộc về ông Assad. Tuy nhiên, tình huống này cũng mở ra một cuộc chiến mới, nơi các cường quốc tranh giành để có được ích lớn nhất từ công cuộc tái thiết quốc gia Trung Đông.

Minh Đức