Ngăn chặn hàng giả, hàng nhái (Kỳ II): Vướng mắc pháp lý khiến càng 'siết' càng gia tăng phức tạp

Mặc dù nhiều biện pháp ngăn chặn và xử lý tình trạng hàng nhái, hàng giả đã được đưa ra, tuy nhiên tình trạng gian lận thương mại vẫn diễn ra, và hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, mập mờ xuất xứ… vẫn đang ngày càng trở nên phức tạp và nan giải hơn.

Doanh nghiệp "giấu nhẹm" đi?

Trước hết cần xác định, nguyên nhân của tình trạng này do đâu? Chắc hẳn sẽ không khó để có câu trả lời vì “lãi lớn”. Một chiếc túi xách nhái, giả thương hiệu nổi tiếng được bán với giá từ vài trăm đến vài triệu ngoài thị trường, thậm chí khi “lọt cửa” kiểm soát, “chui” được vào các trung tâm thương mại lớn, giá có thể lên tới vài nghìn đô la, trong khi giá thực của nó tại những nơi làm giả chỉ vài chục đến vài trăm nghìn đồng. Đa số những sản phẩm, hàng tiêu dùng mang thương hiệu nổi tiếng đều bị làm giả.

Những chiếc điện thoại do hãng sản xuất vừa tung ra thị trường có giá hàng chục triệu đồng, nhưng ngay lập tức thị trường đã xuất hiện hàng giả, hàng nhái nhưng được quảng cáo “xịn”, với chiết khấu cao, có giá chỉ bằng nửa, thậm chí thấp hơn nhiều lần giá của nhà sản xuất.

Thậm chí, theo Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ Phan Ngân Sơn, hàng giả mạo và hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ xảy ra trên mọi lĩnh vực địa bàn và cả khu vực sản xuất, chế biến lưu thông và xuất nhập khẩu như thuốc chữa bệnh, thực phẩm, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, phân bón, thuốc trừ sâu và rất nhiều mặt hàng khác.

Cũng chính vì nguồn thu bất chính từ việc gian, giả là vô cùng lớn nên đã xuất hiện cả những “đường dây” khép kín từ sản xuất đến phân phối, rất khó phát hiện.

Trong khi đó, không ít doanh nghiệp bị làm giả làm nhái không dám lên tiếng, thậm chí là “giấu nhẹm” đi vì sợ người tiêu dùng phát hiện sản phẩm của mình bị làm giả sẽ tẩy chay, quay lưng, không sử dụng. Đây cũng chính là cơ sở để “dung dưỡng” cho hàng giả, hàng nhái, vi phạm bản quyền, gian lận thương mại.

Theo ông Đặng Hoàng Hải, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, các phương thức, thủ đoạn kinh doanh không lành mạnh thông qua hình thức thương mại điện tử ngày càng tinh vi hơn. Các đối tượng thường sử dụng nhiều biện pháp để sàng lọc “từ khóa” nhằm vượt qua các biện pháp ngăn chặn của cơ quan chức năng. Khó phát hiện khi đối tượng sử dụng các tên miền nước ngoài.

Việc quảng cáo, giới thiệu trên mạng không đúng với sản phẩm khi giao tới tay khách hàng khá phổ biến… Trong khi đó, năng lực của cán bộ còn hạn chế và hệ thống pháp lý còn yếu, chế tài xử lý vi phạm còn nhẹ, chưa mang tính răn đe.

Hoàn thiện thể chế

Được biết, trong chính sách pháp luật thì một trong những nghị định then chốt về thương mại điện tử là Nghị định 52/2013/NĐ-CP. Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết đã đề xuất sửa đổi một số vấn đề liên quan đến mô hình hoạt động thương mại điện tử, điều kiện kinh doanh thương mại điện tử, cung cấp thông tin sản phẩm, công khai các chính sách về quy định…

“Chúng ta sẽ cố gắng hoàn thiện chế tài của Nghị định 52/2013 trong năm 2020. Về chế tài thì Nghị định 185/2013 về quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã bổsung một loạt hành vi vi phạm, bổ sung hình phạt đến 40-50 triệu. Nhưng quá trình thực thi cũng còn gặp rất nhiều khó khăn..”, Cục trưởng Đặng Hoàng Hải nói.

Đồng quan điểm, Thượng tá Đỗ Đức Tạo - Phó trưởng Phòng 11, Cục Cảnh sát Điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (Bộ Công an) đơn cử, Điều 12, Nghị định 99/2013 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp cũng quy định về đối tượng là hàng hóa giả mạo nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý, mức xử phạt cao nhất cho hành vi này là phạt tiền không quá 250 triệu đồng đối với giá trị hàng hóa vi phạm trên 300 triệu đồng, mà không quy định mức trị giá hàng hóa tối đa để xử lý hình sự nên dù trị giá hàng hóa vi phạm có thể lên đến hàng tỷ đồng hoặc nhiều hơn cơ quan chức năng vẫn có thể xử lý hành chính.

Thượng tá Đỗ Đức Tạo nhấn mạnh: “Việc thiếu những chế tài rõ ràng và mạnh tay đối với các hành vi vi phạm không đủ sức răn đe đối với các đối tượng vi phạm. Nhiều vi phạm vừa có thể xử lý bằng biện pháp hình sự vừa có thể xử lý bằng biện pháp hành chính. Và các cơ quan thực thi pháp luật lại thường chọn hình thức xử lý hành chính vì thủ tục và quy trình xử lý đơn giản hơn rất nhiều so với hình thức xử lý hình sự”.

Thực tế hiện nay, dù liên tục kiểm tra và xử lý, song nhiều bất cập về chế tài xử lý đã làm “bó tay” các lực lượng thực thi pháp luật.

Ông Nguyễn Sinh Nhật Tân, Cục trưởng Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, Bộ Công Thương nêu thực tế, hoạt động liên quan đến kinh doanh hàng giả hàng nhái có một đặc thù là tất cả những quy định mới chỉ mang tính lý thuyết và cần phải thực tiễn hoạt động.

“Và đặc biệt rất khó thi hành ở trách nhiệm cũng như quyền của người tiêu dùng được đảm bảo, đó là chuyện bồi thường thiệt hại. Khi Luật Doanh nghiệp đã kinh doanh hàng giả về nguyên lý mà nói là họ cố tình và trên cơ sở đó họ cũng bị phát hiện nên họ bỏ chạy, khó khăn trong công tác xử lý…”, ông Tân nhấn mạnh.

Anh Duy