Ngăn chặn xu hướng làm xói mòn khuôn khổ kiểm soát vũ khí quốc tế

Tổng thống Nga Vladimir Putin (bên phải) cùng Tổng thống Mỹ Joe Biden tại cuộc gặp thượng đỉnh đầu tiên vào ngày 16-6 tại thành phố Geneva, Thụy Sĩ. Ảnh: Reuters

Cuối tuần qua đánh dấu 30 năm ngày Hiệp ước START I (31/7/1991-31/7/2021) được ký kết giữa Mỹ và Liên Xô. Nhân sự kiện này, Bộ Ngoại giao Nga khẳng định, Nga nhất quán ủng hộ việc tăng cường ổn định chiến lược và an ninh quốc tế bằng các phương pháp chính trị và ngoại giao, bao gồm việc ký kết các hiệp ước và thỏa thuận liên quan. Điều này trở nên đặc biệt quan trọng trong bối cảnh xuất hiện các nỗ lực có chủ ý nhằm làm xói mòn khuôn khổ kiểm soát vũ khí quốc tế.

“Chúng tôi tin rằng, một cuộc đối thoại chiến lược song phương phức tạp, được Tổng thống Nga và Tổng thống Mỹ nhất trí trong cuộc gặp gần đây nhất vào ngày 16-6 vừa qua có thể khắc phục xu hướng cực kỳ nguy hiểm này” - Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Nga nêu rõ.

START I đã trở thành hiệp định quốc tế đầu tiên giới hạn kho vũ khí tấn công chiến lược của hai cường quốc hạt nhân lớn nhất thế giới và đã hết hạn vào tháng 12-2009. Trong 15 năm tồn tại, Hiệp ước đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định quan hệ Nga - Mỹ, đảm bảo mức độ minh bạch và khả năng dự đoán cần thiết trong các chính sách của hai quốc gia trong lĩnh vực hạt nhân chiến lược, giúp tăng cường an ninh trên quy mô khu vực.

Trong giai đoạn 2009-2010, các điều khoản của Hiệp ước này đã trở thành cơ sở để Nga và Mỹ cho ra đời phiên bản mới của START I là Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược mới (New START) bao gồm các biện pháp cắt giảm và hạn chế hơn nữa. New START có hiệu lực trong 10 năm từ tháng 2-2011. Tháng 2 vừa qua, Mỹ và Nga đã đồng ý gia hạn New START thêm 5 năm và hiệp ước về kiểm soát vũ khí còn lại duy nhất giữa Nga và Mỹ này sẽ hết hạn vào tháng 2-2026.

Nhìn nhận về START I, theo giới chuyên gia quốc tế, hiệp ước được ký giữa Mỹ và Liên Xô nhưng khi có hiệu lực thì Liên Xô không còn nữa. Tuy nhiên, “di sản” mà Liên Xô để lại bao gồm những điều khoản đầy tham vọng, vạch ra ranh giới về sự ổn định về vũ khí hạt nhân tầm xa, vốn là đặc trưng của Chiến tranh Lạnh.

Quan trọng hơn hết, hiệp ước này đã thực sự giảm số lượng vũ khí hạt nhân đáng kể. Truyền thông quốc tế dẫn các nguồn thống kê cho biết, trước START I, Mỹ và Liên Xô có khoảng 11.000 đầu đạn hạt nhân ở mỗi nước. START I đã giúp giảm con số đó xuống chỉ còn dưới 8.000, ước tính tổng cộng 6.000 đầu đạn hạt nhân đã bị loại bỏ. Mặt khác, START I cũng được ca ngợi là hiệp ước tiên phong mở đường cho các cuộc đàm phán và thỏa thuận khác có hiệu lực cao về giải trừ quân bị.

Giới quan sát an ninh quốc tế đánh giá, trong bối cảnh thế giới đầy biến động, vấn đề giải trừ quân bị cũng rất “mong manh” khi nhiều hiệp ước đã không thể “tiếp bước”. Thế giới vẫn còn nhiều hy vọng có thể tiến tới một tương lai hòa bình, ổn định khi “hậu duệ” của START I (New START) vẫn được duy trì, nhất là khi chính quyền mới của Tổng thống Mỹ Joe Biden đang cho thấy những cách tiếp cận với Nga tích cực hơn so với những năm gần đây.

Bình luận nhân Kỷ niệm 3 năm ký kết START I, cựu Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev bày tỏ hy vọng rằng, cả Nga và Mỹ sẽ không từ bỏ đối thoại vì sự ổn định của cả hai cường quốc. Ông Gorbachev cũng nhấn mạnh rằng, Nga và Mỹ cũng như 5 cường quốc sở hữu hạt nhân khác đều cần thiết phải giảm vũ khí hạt nhân.

Cựu Tổng thống Liên Xô lưu ý rằng, sự ổn định là chưa đủ mà cần thiết phải giảm lượng vũ khí hạt nhân thấp hơn nữa. Các quốc gia sở hữu hạt nhân cần từng bước cùng nhau tiến tới mục tiêu cuối cùng là xóa bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân. Chiến tranh hạt nhân là không thể chấp nhận được, không bao giờ có chiến thắng và sẽ không bao giờ được tiến hành.

Thanh Trúc