Ngành gỗ Việt Nam và cơ hội từ thị trường carbon

Nhận định được nêu ra tại tọa đàm “Tài chính carbon và cơ hội cho ngành gỗ Việt Nam”(*) diễn ra trong khuôn khổ Hội chợ xuất khẩu đồ gỗ và nội thất - HawaExpo 2024, diễn ra chiều ngày 7.3, tại Trung tâm Hội chợ và Triển lãm Sài Gòn (quận 7, TP. Hồ Chí Minh). Chia sẻ tại tọa đàm, ông Phùng Quốc Mẫn, Phó Chủ tịch HAWA, cho biết năm 2023 kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam chỉ đạt 14,5 tỷ USD so với 15.8 tỷ USD năm 2022. Một trong những thị trường giảm mạnh nhất là EU. Bước qua trong hai tháng đầu năm nay kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ của Việt Nam đã có dấu hiệu tăng trưởng tích cựcvà dự kiến năm nay ngành gỗ Việt Nam sẽ phấn đấu đạt kim ngạch xuất khẩu 16 tỷ USD.

Tuy nhiên, vị chuyên gia này cho rằng để đạt được mục tiêu trên, các doanh nghiệp ngành gỗ cần hiểu rõ, đáp ứng và mở rộng các thi trường xuất khẩu, tận dụng các cơ hội từ nhiều phía để tăng khả năng cạnh tranh cho doanh nghiệp, trong đó có vấn đề tài chính carbon và thị trường carbon. Bởi vấn đề tài chính xanh và thị trường carbon không xa lạ với các nước phát triển nhưng lại là vấn đề hoàn toàn mới mẻ tại Việt Nam nói chung và ngành gỗ nói riêng.

Năm 2023 là năm đầu tiên Việt Nam nhận được tiền chi trả là 41,2 triệu USD và đã giải ngân toàn bộ để các tỉnh lập kế hoạch chi trả cho các chủ rừng thuộc sáu tỉnh Bắc Trung bộ gồm: Nghệ An, Quảng Bình, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Thừa Thiên Huế, và Quảng Trị. Ảnh minh họa. Nguồn: Báo điện tử Tổ Quốc

Chia sẻ tại tọa đàm, các diễn giả, chuyên gia đồng tình quan điểm rằng, là một trong các quốc gia hàng đầu về chế biến gỗ và lâm sản, các chính sách của Việt Nam đang hướng đến một nền lâm nghiệp bền vững, đáp ứng các yêu cầu của thị trường, trong đó có vấn đề tài chính xanh và thị trường carbon. Đây là những cơ chế tài chính đóng góp vào công cuộc giảm thiểu các tác động của biến đổi khí hậu và giải quyết các thách thức môi trường. Và tại tọa đàm, các diễn giả đã mang đến những thông tin cập nhật nhất về thị trường tín chỉ carbon rừng toàn cầu và Việt Nam.

Với tư cách là một đơn vị tư vấn và giải pháp, ông Trần Đức Trí Quang, Giám đốc dữ liệu FPT IS, đã chia sẻ các bước tiếp cận cũng như vai trò của việc báo cáo phát thải trong quá trình này. Chuyên gia này cho rằng quy trình để tạo ra tín chỉ carbon có ba bước chính: Đánh giá phát thải cơ sở 3 năm trước khi thực hiện dự án; Đánh giá giảm thải và ước tính tín chỉ từ năm 2; Đánh giá tính khả thi, hoàn thành đăng ký, đánh giá độc lập... Trong đó, điểm khởi đầu bắt buộc là giá trị phát thải cơ sở ba năm trước khi thực hiện dự án. Do đó, khi doanh nghiệp cân nhắc lập dự án giảm phát thải, cần thiết thực hiện kiểm kê khí nhà kính và tích lũy dữ liệu trong ba năm làm cơ sở tính toán khả năng giảm phát thải.

Theo ông Quang cần lưu ý việc tính phát thải để làm cơ sở không nhất thiết phải tiến hành cho toàn bộ quy trình. Mà có thể tính trên một công đoạn cụ thể. Ví dụ công đoạn dán/ ép gỗ, hay công đoạn xử lý rác thải từ quá trình sản xuất. Vì vậy dù là thống kê công đoạn nào, nhất thiết có ba việc tuân theo: Quy trình ISO 14064-1:2018; Phạm vi phát thải theo GHG protocol; Chỉ số phát thải cơ bản theo IPCC.

Ngoài ra, với đặc thù là sản phẩm cồng kềnh, việc xử lý sản phẩm hết vòng đời cũng góp phần không nhỏ vào lượng phát thải theo scope 3, category 12. Để đánh giá chính xác lượng phát thải cũng như giảm thải, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản đưa ra khuyến nghị doanh nghiệp nên tiến hành áp dụng phương pháp phân tích vòng đời sản phẩm (LCA) theo tiêu chuẩn ISO 14040, 14044 và 14067. "Một thông tin đáng lưu ý là thông qua việc phân tích LCA, đã có nhiều ví dụ trong việc giảm thiểu và tối ưu chi phí sản xuất, giúp doanh nghiệp đạt được hai mục tiêu giảm phát thải và tối ưu sản xuất một cách đồng thời", ông Quang chia sẻ, đồng thời cho biết FPT IS sở hữu tiềm lực (con người - công nghệ) sẵn sàng đồng hành cùng doanh nghiệp ngành gỗ trong mục tiêu báo cáo phát thải nói riêng và chuyển đổi xanh nói chung.

Theo thống kê của WB hiện nay, thông qua Cơ chế REDD+ (Cơ chế giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng), một số tổ chức quốc tế ký kết với chính quyền địa phương hoặc quốc gia để chi trả tài chính nhằm hạn chế nạn phá rừng và phục hồi rừng. Tổng giá trị của thị trường carbon từ rừng toàn cầu được chi trả năm 2023 đạt xấp xỉ 2 tỷ USD và tất cả đều thông qua Cơ chế REDD+. Trong vòng ba năm gần đây kể từ năm 2020, mỗi năm tổng chi phí chi trả cho tín chỉ hấp thụ carbon rừng đều tăng trưởng 10%.

Giá trung bình mỗi tín chỉ hấp thụ carbon từ rừng hiện đang dao động khoảng từ 1,62 USD/tấn đến 8,99 USD/tấn, nhưng phần lớn được các tổ chức quốc tế chi trả ở mức 5 USD/tấn tín chỉ. Dự kiến năm 2030, tổng giao dịch tín chỉ hấp thụ carbon từ rừng đạt khoảng 20 tỷ USD (gấp 10 lần sao với 2021) và mức chi trả giao động từ khoảng 20 đến 50 USD/tấn.

Hiện nay trên thế giới, tổ chức dẫn đầu triển khai Cơ chế REDD+ là World Bank. Cụ thể, hiện World Bank đang ký kết với 15 quốc gia đang phát triển (trong đó có Việt Nam), giá chi trả trung bình cho mỗi tấn hấp thụ carbon rừng là 5 USD, trong đó khoảng 95% số tín chỉ thu được sẽ được tính vào Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) của quốc gia đó, 5% số tin chỉ còn lại sẽ do World Bank nắm giữ.

Vừa qua, theo ký kết với World Bank, lần đầu tiên Việt Nam chính thức bán 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng với giá 5 USD/tín chỉ, dự kiến thu về 51,5 triệu USD. Và năm 2023 là năm đầu tiên chúng ta nhận được tiền chi trả là 41,2 triệu USD và đã giải ngân toàn bộ để các tỉnh lập kế hoạch chi trả cho các chủ rừng thuộc sáu tỉnh Bắc Trung bộ gồm: Nghệ An, Quảng Bình, Thanh Hóa, Hà Tĩnh, Thừa Thiên Huế, và Quảng Trị.

Ngoài các lợi ích lâm sản mà rừng đang mang lại cho hoạt động sản xuất, việc thực hiện các biện pháp giảm nhẹ phát thải khí nhà kính trong lâm nghiệp sẽ góp phần quan trọng trong thực hiện mục tiêu giảm phát thải của Việt Nam và tạo nguồn tài chính bổ sung từ các hoạt động mua bán, trao đổi và thương mại tín chỉ carbon tại thị trường carbon trong nước và quốc tế. Ảnh minh họa. Ảnh: lefigaro.fr

Gỗ đóng vai trò hấp thụ và lưu trữ carbon, là một trong số ít ngành sản xuất phát thải khí nhà kính âm so với các ngành khác với cùng mục đích sử dụng như sản xuất đá, mỹ nghệ từ đá, hoặc các ngành sản xuất nguyên vật liệu khác như nhựa, bê tông, thép… nên ngành gỗ có thể tận dụng thay thế cho các nguyên liệu trên trong xây dựng để giảm phát thải carbon.

Đặc biệt, Việt Nam với 14 triệu ha rừng, nếu quản lý bền vững sẽ tạo ra các tín chỉ carbon thông qua hoạt động giảm phát thải khí nhà kính, tăng hấp thụ carbon, tăng nguồn tài chính xanh cho doanh nghiệp, mang đến giá trị lớn cho nền kinh tế. Song để tạo ra được tín chỉ carbon các doanh nghiệp phải thực hành phát triển bền vững (ESG) và bắt buộc phải có báo cáo phát thải và giảm phát thải.

TS. Vũ Tấn Phương - Giám đốc văn phòng Chứng chỉ Rừng Việt Nam (VFCO), cho biết các định hướng chính sách lớn về phát triển lâm nghiệp đến năm 2030 là đạt mục tiêu 1 triệu ha rừng được cấp chứng chỉ quản lý rừng bền vững, 100% gỗ, sản phẩm gỗ xuất khẩu và tiêu dùng trong nước được sử dụng từ nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp, gỗ có chứng chỉ quản lý rừng bền vững và 100% diện tích rừng của tổ chức thực hành quản lý rừng bền vững.

Để thực hiện các mục tiêu trên, Hệ thống Chứng chỉ rừng Quốc gia (VFCS) đã được thành lập theo Quyết định số 1288/QĐ-TTg ngày 1.10.2018. VFCS được Tổ chức chứng chỉ rừng quốc tế (PEFC) công nhận và VFCS được quản lý và vận hành bởi Văn phòng Chứng chỉ Quản lý rừng bền vững. Kể từ khi chính thức vận hành vào năm 2020, thương hiệu Chứng chỉ rừng Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển lâm nghiệp bền vững, đáp ứng các yêu cầu thị trường, nâng cao thương hiệu gỗ Việt, thúc đẩy thương mại sản phẩm lâm sản và nâng cao năng lực của các bên liên quan.

"Sử dụng nguyên liệu gỗ được chứng nhận sẽ là xu hướng chính trong những năm tới, đó chính là yêu cầu của thị trường. Các lợi ích tài chính trực tiếp từ thương mại carbon có thể được tạo ra, nếu các doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu của thị trường carbon. Ngoài ra, việc sản xuất theo hướng giảm phát thải, carbon thấp sẽ tạo ra các cơ hội về tiếp cận công nghệ sản xuất xanh, nâng cao năng lực. Những lợi ích này sẽ nâng cao giá trị của doanh nghiệp, tạo ra các lợi thế cạnh tranh trong tiếp cận thị trường và thể hiện trách nhiệm của doanh nghiệp đối với các vấn đề bảo vệ môi trường, giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu", ông Phương nhận định.

Chuyên gia này cũng cho rằng để thúc đẩy các doanh nghiệp tham gia quản lý rừng bền vững, sử dụng nguyên liệu được chứng nhận, phát triển sản xuất theo hướng carbon thấp cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách. Các cơ chế, chính sách cần tập trung vào các khuyến khích tài chính, ưu đãi đầu tư cho xanh hóa sản xuất, sản xuất hàng hóa không gây mất rừng; thúc đẩy tiêu dùng gỗ, sản phẩm gỗ có chứng nhận; các cơ chế giám sát, tạo sự công bằng trong sản xuất và tiêu thụ nguyên liệu gỗ, sản phẩm gỗ được chứng nhận.

Ngoài ra, cần hỗ trợ xây dựng năng lực cho các bên liên quan trong thực hiện quản lý rừng bền vững, các hoạt động giảm phát thải khí nhà kính.

Trà My

______________

(*) Tọa đàm do Câu lạc bộ Báo chí phát triển Xanh - GREEN MEDIA HUB phối hợp với Ban tổ chức Hội chợ HAWA EXPO2024 tổ chức.