Người Nùng 'cầm cự' để giữ nghề dệt truyền thống

Để may được một chiếc áo, người Nùng ở xã Hòa Cư, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn phải mất khoảng 2 - 3 tháng. Từ kéo sợi, dệt vải đến nhuộm vải, mỗi công đoạn đều cầu kỳ đòi hỏi người làm sự tỉ mỉ, kiên trì và tâm huyết với nghề.

Những tấm vải được thêu tay cầu kỳ đòi hỏi người thợ phải khéo léo.

Những tấm vải được thêu tay cầu kỳ đòi hỏi người thợ phải khéo léo.

Kỹ thuật dệt cầu kỳ

Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Nùng ở xã Hòa Cư đã có từ lâu đời. Từ xưa, phụ nữ Nùng đều tự tay dệt vải, khâu quần áo. Nhờ bàn tay khéo léo và kiên trì của những người phụ nữ, dệt thổ cẩm đã trở thành một nghề truyền thống.

Gia đình bà Nông Thị Nghị, 66 tuổi là một trong những hộ còn giữ lại nghề truyền thống này. Bà Nghị cho hay: Phụ nữ Nùng xưa nay đều phải tự tay dệt vải, khâu quần áo. Áo của người Nùng tuy ít họa tiết nhưng khi làm lại rất cầu kỳ. Công đoạn kéo sợi, nhuộm vải là kỳ công nhất. Sau khi dệt những mảnh vải bằng khung cửi gỗ có kích thước bề ngang 40 cm, người dân thu hái lấy cây chàm về ngâm vào chum nước hàng tháng trời cho đến khi lá nhàu nát. Sau đó mới chắt lọc lấy nước rồi trộn một ít vôi, nhân hạt đào phai giã nát và khuấy đều để tạo thành thứ nước hỗn hợp màu xanh lam đậm hay còn gọi là màu chàm. Vải được ngâm chàm, mỗi ngày phải vớt ra phơi và ngâm lại hai lần. Phơi chàm cũng phải phơi lúc sáng sớm cho kịp sương, liên tục trong khoảng một tháng mới bền màu.

Khi đã có được tấm vải ưng ý, người Nùng mới bắt đầu thêu hoa văn lên để may thành quần áo, chăn, túi xách, khăn đội đầu, gối… Theo bà Nghị, họa tiết thêu của người Nùng đơn giản như chính cách sống của họ. Trên các sản phẩm, hoa văn chủ yếu là các họa tiết hình tròn, bố cục cân xứng, mô phỏng lại mặt trời, ngôi sao với nhiều màu sắc rực rỡ; có hoa văn mô phỏng lại bó mạ xanh non trên đồng ruộng.

“Thông thường, phụ nữ người Nùng khi thêu không mấy khi sử dụng đến khung thêu. Người nào thêu càng đều, càng đẹp thì càng thể hiện được khả năng tư duy, bàn tay khéo léo trên nền chàm, nên từ trước đến nay tôi vẫn thêu trơn như thế này. Việc thêu thùa với con gái người Nùng trước kia rất được coi trọng, nhìn vào từng đường kim mũi chỉ có thể biết được đâu là cô gái khéo léo, đảm đang. Khi về nhà chồng, họ sẽ mang theo chăn, gối tự làm và coi đó như “của hồi môn” cho hạnh phúc lứa đôi” - bà Nghị chia sẻ.

Tất cả họa tiết thổ cẩm được thêu trên nền vải chàm, họa tiết đối xứng.

Trên những chiếc áo chàm, phần khuy áo được làm thủ công, đây là công đoạn mất nhiều thời gian nhất. Phải tốn hơn 3 ngày mới khâu xong hàng khuy áo đều đặn, đẹp mắt. Đối với những chiếc vỏ gối dài 1,2 m và 1,8 m, tất cả họa tiết thổ cẩm được thêu trên nền vải chàm, họa tiết đối xứng, phải mất tới 10 ngày.

Nỗ lực bảo tồn

Cầu kỳ và mất nhiều thời gian như vậy, nên nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Hòa Cư đang dần mai một. Trong xã, cũng chỉ còn vài hộ vẫn đang tiếp tục giữ nghề. Ông Chu Minh Lợi (chồng bà Nghị) cho hay: “Trung bình người làm phải mất một ngày mới thêu xong một chiếc vỏ gối, nhưng đầu ra cho sản phẩm vẫn rất khó khăn, công trả cho mỗi sản phẩm chỉ từ 15.000 - 20.000 đồng. Giờ chẳng còn mấy ai ngồi bên khung cửi để dệt vải nữa. Cũng chẳng còn ai làm ra được những tấm vải chàm cầu kỳ như ngày xưa. Vải bây giờ toàn là sản xuất công nghiệp, làng nghề giờ cũng chỉ còn giữ được việc thêu tay các họa tiết và may theo kiểu dáng trang phục dân tộc. “Làm cả năm mới được bộ váy áo, sao mà bán rẻ cho được. Bán đắt thì không có khách mua... Mua sợi, vải Trung Quốc rẻ hơn nhiều chứ. Mình chỉ thêu, chỉ may thôi thì nhanh...” - ông Lợi nói thêm.

Cũng từ ngày mở cửa hội nhập, thanh niên dân tộc Nùng đã thay thế dần các bộ quần áo truyền thống bằng các loại thời trang hiện đại. Trước xu thế nghề dệt vải, may trang phục truyền thống có nguy cơ mai một, bà con dân tộc Nùng đã lập ra các câu lạc bộ, những xưởng làm nghề may trang phục truyền thống bán cho khách du lịch và đây cũng là cách bà con dân tộc Nùng giữ lại bản sắc truyền thống của dân tộc mình. Công ty Craft Link tại Hà Nội đã phát triển thành những mẫu mã đa dạng, phối hợp nhiều màu sắc để hợp với thị hiếu người tiêu dùng và đặt hàng người dân Hòa Cư làm để bán ra thị trường.

May sản phẩm bán cho khách du lịch là cách bà con dân tộc Nùng giữ lại bản sắc truyền thống của dân tộc mình.

Tiếc cho thổ cẩm truyền thống đang dần mai một, ông Lợi là một trong số ít người ở huyện Cao Lộc còn duy trì công việc nhuộm chàm và thêu sản phẩm từ vải chàm. Ông tự hào bảo, dù mất công sức, nhưng sản phẩm làm ra đường chỉ rất chắc chắn, màu vải chàm không phai, hoa văn độc đáo đậm nét dân tộc, đường thêu điêu luyện và mềm mại.

Ông Hoàng Văn Đông, Phó Chủ tịch xã Hòa Cư (Cao Lộc) cho biết: Nghề dệt vải thêu tay đang đứng trước rất nhiều khó khăn. Nghề sản xuất thủ công truyền thống ở đây diễn ra ở phạm vi gia đình là chủ yếu, chưa mang tính hàng hóa cao và còn bị lệ thuộc vào yếu tố đầu ra cho sản phẩm. Sản phẩm sản xuất ra không bán được sẽ không mang lại nguồn thu nhập cho gia đình, dẫn tới họ không thiết tha với nghề nữa mà tự chuyển sang làm các nghề khác.

“Chính quyền địa phương đã đến tuyên truyền, vận động người dân tích cực giữ gìn và phát triển nghề truyền thống này. Đồng thời cũng tìm kiếm đầu ra, tăng cường quảng bá các sản phẩm do bà con làm ra tại các Hội chợ triển lãm, phòng trưng bày với mong muốn duy trì và khôi phục nghề may dệt truyền thống của người Nùng nơi đây” - ông Đông cho hay.

Lê San

Nguồn Văn Hiến: http://vanhien.vn/news/nguoi-nung-%E2%80%9Ccam-cu%E2%80%9D-de-giu-nghe-det-truyen-thong-66087