'Người trong cuộc' nêu lý do rất ít kỹ sư khối ngành STEM học lên tiến sĩ

Từ năm 2017, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy giáo dục STEM trong hệ thống giáo dục.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 16/CT-TTg về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, trong đó cần tập trung vào thúc đẩy đào tạo khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) trong chương trình giáo dục phổ thông mới.

Tuy nhiên, các ngành nghề thuộc lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học tại nhiều cơ sở giáo dục đại học hiện nay còn "kén" sinh viên theo học và ít sinh viên theo học lên thạc sĩ, tiến sĩ.

Giáo dục STEM chưa được quan tâm định hướng nghề nghiệp trong các trường phổ thông

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Ngô Như Khoa – Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp, Đại học Thái Nguyên cho biết:

“Nhận định vấn đề kén sinh viên theo học các ngành khoa học công nghệ hay kỹ thuật có phần đúng.

Đúng vì thực tế, theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2022 có thể thấy tỷ lệ thí sinh trúng tuyển các ngành STEM tương đối thấp (lĩnh vực công nghệ kỹ thuật có tỷ lệ 9%).

Ngoài ra, trong thực tế đào tạo tỷ lệ thu hút sinh viên giỏi vào ngành STEM thấp hơn đáng kể so với nhiều ngành ngoài khối”.

Sinh viên Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp Thái Nguyên trong một giờ học ngành STEM. Nguồn ảnh: Website nhà trường.

Đặc biệt, theo đánh giá của Chủ tịch Hội đồng trường, khó khăn chủ yếu là học sinh phổ thông chưa có đam mê, động lực theo đuổi ngành nghề STEM, mà nguyên nhân chính là do xu hướng nhận thức xã hội hiện nay cứ ngành nghề nào dễ học, việc làm nhẹ nhàng thì sẽ thu hút đa số người học.

Lý giải thêm về vấn đề này, thầy Khoa nhấn mạnh về việc thiếu tính dẫn dắt, định hướng của giáo dục phổ thông, của truyền thông, và đặc biệt của thị trường lao động, tất cả đều chưa dành sự quan tâm cho các ngành nghề STEM tương xứng với vai trò quan trọng của nó.

Cùng chung quan điểm này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đình Lâm - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng bày tỏ sự băn khoăn do định hướng nghề nghiệp ở trường phổ thông có tác động lớn đến việc lựa chọn ngành nghề khi học đại học.

Thầy Lâm cho biết, thực tế qua các năm học gần đây số lượng học sinh lựa chọn tổ hợp các môn khoa học tự nhiên để thi tốt nghiệp trung học phổ thông chỉ khoảng 32-34% thấp hơn rất nhiều so với khối ngành khoa học xã hội (khoảng 55%).

Như vậy, có thể thấy vấn đề định hướng nghề nghiệp trong các trường trung học phổ thông có tác động khá lớn đối với công tác tuyển sinh của cơ sở giáo dục đào tạo ngành STEM.

Thầy Lâm cho biết thêm: “Mỗi trường đại học có thể có nhiều phương thức tuyển sinh khác nhau nhưng có tỷ lệ cao tuyển sinh dựa vào kết quả của kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông.

Bên cạnh các ngành STEM vẫn còn nhiều ngành như Y, dược, kinh tế… cũng tuyển sinh dựa vào kết quả của tổ hợp các môn khoa học tự nhiên.

Vì vậy tác động đến chất lượng đầu vào của các trường đào tạo khối ngành liên quan đến lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật là rất lớn.

Số lượng học sinh lựa chọn ngành học thấp đi cho thấy mối quan tâm của các bạn học sinh cấp phổ thông đối với ngành STEM là không cao”.

Nhận định được xu hướng phát triển trong tương lai, các cơ sở giáo dục khẳng định đầu tư vào ngành STEM đem lại nhiều lợi ích trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thầy Khoa cho biết: “Nếu nhân lực lao động 4.0 không tiếp cận STEM, họ sẽ chỉ tham gia vào các công đoạn lắp ráp có giá trị thấp. Nếu có kỹ năng STEM, họ sẽ giải quyết được các vấn đề khó hơn như nghiên cứu phát triển sản phẩm là phần cần sự sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề chuyên ngành nên có giá trị lao động cao hơn”.

Từ đó có thể thấy việc đảm bảo nguồn nhân lực STEM chất lượng cao có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong thời đại công nghệ 4.0.

Bởi, lực lượng này không chỉ đóng vai trò đáp ứng, giải quyết các yêu cầu mới của thị trường lao động mà còn khai thác được các cơ hội trong cách mạng công nghệ 4.0 để đổi mới sáng tạo, góp phần thúc đẩy kinh tế, đồng thời giải quyết các vấn đề xã hội.

Theo đó, việc phát triển phương pháp giáo dục STEM là điều kiện tiên quyết để đào tạo được nguồn nhân lực STEM chất lượng cao.

Nhiều đề tài nghiên cứu khoa học của sinh viên Trường Đại học Bách khoa, Đại học Đà Nẵng đã ứng dụng công nghệ cao vào sản phẩm. Nguồn ảnh: Website nhà trường.

Cần có chiến lược quốc gia về phát triển nguồn lực STEM chất lượng cao

Hiện nay, các cơ sở giáo dục đại học các khối ngành STEM đang nỗ lực trong công tác đào tạo nhằm đảm bảo nguồn cung nhân lực chất lượng cao phục vụ cho sự nghiệp khoa học, công nghệ, kỹ thuật của đất nước.

Tuy nhiên trên thực tế, vấn đề ít sinh viên lựa chọn học sau đại học đối với các ngành STEM vẫn đang là vấn đề nan giải.

Theo quan điểm của Phó Giáo sư Nguyễn Đình Lâm, sở dĩ ít sinh viên theo học sau đại học các ngành STEM là do nhu cầu tuyển dụng nguồn nhân lực chất lượng cao của thị trường lao động miền Trung khá hẹp.

Trên thực tế, miền Trung không có nhiều doanh nghiệp nghiên cứu mà chủ yếu là doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh nên yêu cầu về nguồn nhân lực STEM chất lượng cao không nhiều.

Thầy Lâm cho biết thêm, với yêu cầu hiện tại của các doanh nghiệp kỹ sư sau khi tốt nghiệp hoàn toàn đáp ứng được khối lượng của các doanh nghiệp đề ra, đây cũng là lý do khiến ít sinh viên theo học lên trình độ thạc sĩ, tiến sĩ.

Bàn về vấn đề này, thầy Ngô Như Khoa chỉ ra nguyên nhân đến từ việc các kỹ sư thường sẽ tìm được việc làm phù hợp ngay khi ra trường, vì vậy có tư tưởng kết thúc sớm việc học để đi làm vì mục tiêu kinh tế.

Ngoài ra, học sau đại học các ngành kỹ thuật và công nghệ đòi hỏi có phòng thí nghiệm với các trang thiết bị chuyên ngành có giá trị cao, trong khi đó không phải nhiều cơ sở giáo dục trong nước đáp ứng được nhu cầu này.

Từ đó Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp Thái Nguyên chỉ rõ 3 hệ lụy khôn lường khi nguồn nhân lực STEM chất lượng cao đang bị sụt giảm:

Một là, bẫy thu nhập thấp do không tham dự được các công đoạn yêu cầu kỹ năng STEM trong chuỗi sản xuất 4.0;

Hai là, không làm chủ được các ngành công nghiệp chủ chốt dẫn đến các nguy cơ như mất tự chủ, bị chiếm lĩnh thị trường bởi các quốc gia khác, mất việc làm và mất an ninh quốc gia;

Ba là, khó để thực hiện được các mục tiêu như công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đổi mới sáng tạo…như Nghị quyết Đại hội Đảng XIII đề ra.

Theo đó, Phó Giáo sư Ngô Như Khoa kiến nghị vấn đề cấp thiết nhất là cần có chiến lược quốc gia rõ ràng về phát triển nguồn lực STEM, thể hiện được các yếu tố:

Thứ nhất, có quy hoạch (tối thiểu 10-20 năm) về quy mô các ngành mũi nhọn và các ngành, nghề phụ trợ. Quy hoạch này được thống nhất với chiến lược phát triển kinh tế xã hội quốc gia, vùng, miền, địa phương;

Thứ hai, có chiến lược truyền thông định hướng nghề nghiệp STEM rộng khắp, hiệu quả;

Thứ ba, có chiến lược phát triển giáo dục STEM, định hướng ngành nghề STEM ngay từ trung học cơ sở, trung học phổ thông đúng cách;

Thứ tư, có chiến lược đầu tư cho giáo dục STEM đúng mức dựa trên quy hoạch mạng lưới hệ thống giáo dục, đào tạo phù hợp với tiềm năng các trường và nhu cầu nhân lực các lĩnh vực theo vùng, miền, địa phương…

“Tất cả những điều đó nhằm tạo ra động lực theo đuổi học tập, làm việc trong lĩnh vực STEM ngay từ học sinh phổ thông”, thầy Khoa khẳng định.

Thực tế cho thấy quy mô đào tạo sau đại học ở nước ta rất thấp và không tăng trong nhiều năm qua. So với tổng quy mô đào tạo tất cả các trình độ của giáo dục đại học, quy mô đào tạo trình độ thạc sĩ chỉ chiếm tỉ trọng khoảng 5%, ở trình độ tiến sĩ khoảng 0,6%, thấp hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực và trên thế giới.

Đặc biệt đáng lo ngại là tỉ trọng quy mô đào tạo sau đại học khối ngành STEM còn thấp hơn nhiều, ở trình độ thạc sĩ chỉ đạt hơn 2%, ở trình độ tiến sĩ chỉ đạt xấp xỉ 0,3% và có xu hướng tiếp tục giảm.

Phương Nga