Nguy cơ nhiễm bệnh sán gạo heo

Sán gạo heo xuất hiện ở hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước. Một số nơi đã ghi nhận những ổ dịch lớn, gây hoang mang dư luận trong thời gian qua.

Mô hình minh họa một con sán gạo heo với đầu sán nằm ở phần nhỏ hơn. Ảnh: TurboSquid.

Đầu tháng 11 này, huyện Bù Gia Mập (Bình Phước) đã tổ chức họp báo cung cấp những diễn biến của ổ dịch sán gạo heo với 108 người dân của huyện mắc bệnh. Sự việc làm xôn xao dư luận trong một thời gian dài cuối cùng cũng đã có những thông tin chính thức.

Độ lây nhiễm rộng

Theo Viện Sốt rét – ký sinh trùng – Côn trùng (SR-KST-CT) TPHCM, ổ bệnh sán gạo heo trên địa bàn huyện Bù Gia Mập được phát hiện từ tháng 2-2018. Từ ngày 2 đến 10/4/2018, viện đã phối hợp với Trung tâm Y học dự phòng quân đội phía Nam (Bộ Quốc phòng) và các đơn vị của địa phương điều tra xét nghiệm máu tại các xã Phú Nghĩa, Đắk Ơ, Bù Gia Mập thuộc huyện Bù Gia Mập. Qua xét nghiệm 904 mẫu, có 330 mẫu dương tính với ấu trùng giun đũa chó, mèo, chiếm 36,50% và 108 mẫu dương tính với ấu trùng sán gạo heo (bệnh heo gạo), chiếm 11,95%. Trong số các mẫu dương tính với kí sinh trùng này, có 54 trường hợp nhiễm phối hợp cả hai loại.

Nói về sán gạo heo, Viện Sốt rét – ký sinh trùng – côn trùng TPHCM cho biết, sán gạo heo xuất hiện ở 55 tỉnh, thành của Việt Nam, với tỉ lệ mắc bình quân từ 2% đến 6%. Đây là con số báo động đối với sức khỏe của người dân.

Nguyên nhân gây bệnh

Theo Thạc sĩ Mai Anh Lợi, Viện Sốt rét – ký sinh trùng – Côn trùng TPHCM, bệnh heo gạo có tên khoa học Cysticercus cellulosae, là bệnh gây ra bởi ấu trùng sán gạo heo (sán dải heo, sán dây lợn) có tên khoa học Toenia solium. Sán gạo heo dài trung bình từ 2-3 mét, thậm chí có thể lên đến 8 mét, đầu nhỏ, hơi tròn, đường kính khoảng 1 mm, có bộ phận nhô lên, có 2 vòng móc (22-32 móc) và 4 giác ở 4 góc. Ngoài heo ra, chó mèo hoặc người đều có thể là vật chủ phụ của sán gạo heo.

Nguyên nhân trực tiếp dẫn đến nhiễm ấu trùng sán gạo heo là do ăn thịt heo chưa nấu chín kỹ. Nguyên nhân gián tiếp là tập quán chăn nuôi thả rông và tự giết mổ không thông qua cơ sở giết mổ đạt chuẩn. Trứng của sán gạo heo có thể tồn tại từ 2-3 tháng trong môi trường tự nhiên. Tỷ lệ nhiễm ấu trùng sán gạo heo trên địa bàn tỉnh cao hơn so với bình quân chung cả nước là do điều tra tập trung vào điểm đích chứ không phải điều tra ngẫu nhiên.

Thông thường loại sán này trưởng thành gây bệnh cho người luôn ký sinh tại ruột non. Tuy nhiên, ấu trùng sán có thể đi “lạc chỗ”, gây bệnh ở các cơ quan như não, cơ, mô dưới da,… Nguyên nhân là do hiện tượng phản nhu động ruột đưa ngược trứng sán trở lại đoạn đầu ruột non, rồi trứng tiếp tục theo đường tiêu hóa, vào máu đi chu du khắp cơ thể và gây bệnh tại những nơi chúng trú lại. Đồng thời ấu trùng này phát triển đi vào ngõ cụt và không thể thành sán trưởng thành.

Sán gạo heo là một bệnh mạn tính có tổn thương ở da, cơ, não… căn nguyên do các u nang sán heo (trong có đầu sán) gây nên. Biểu hiện lâm sàng tùy theo vị trí khu trú của nang ở da ảnh hưởng tới thẩm mỹ, ở não có thể gây động kinh, giảm trí nhớ hoặc rối loạn vận động.

Cách nhận biết khi nhiễm sán gạo heo

Heo gạo có hình dạng một bọc màu trắng đục (hay còn gọi là nang sán), bên trong có chứa đầu sán và chất dịch khi chúng cư trú tại các cơ quan. Khi mới nhiễm sán thì một số có biểu hiện các dấu hiệu như chán ăn, buồn nôn, đau bụng, rối loạn tiêu hóa.

Phần lớn triệu chứng diễn ra âm thầm, lặng lẽ với các dấu hiệu mờ nhạt. Các triệu chứng thể hiện tùy thuộc vào cơ quan chúng gây bệnh như:

Gạo heo nhiễm ở não: Nếu ấu trùng sán định cư tại não thì chúng có thể gây ra tăng áp lực nội sọ gây nhức đầu, động kinh cục bộ, suy giảm trí tuệ, yếu, liệt chi thậm chí có thể rối loạn tâm thần. Tất cả các triệu chứng trên ở mức độ nào còn tùy thuộc vào số lượng và vị trí định cư của ấu trùng sán trong não người.

Gạo heo ở mắt: Ấu trùng có thể định cư tại hốc mắt, mí mắt, kết mạc mắt hoặc trong mắt chúng có thể gây ra những rối loạn thị gác tùy vào vị trí của ấu trùng định cư ở mắt.
Gạo heo ở trong tế bào cơ: ít có biểu hiện lâm sàng trừ khi với số lượng nhiều chúng có thể gây đau cơ và sau thời gian dài chúng sẽ bị vôi hóa ngay trong cơ, nơi chúng định cư.
Gạo heo ở dưới da: có thể thấy những nốt lổn nhổn có thể sờ thấy rõ, đôi khi chúng gây ngứa.

Cách phòng tránh và điều trị

Vệ sinh an toàn thực phẩm là một khâu hết sức quan trọng trong phòng bệnh sán lợn. Cần ăn chín uống chín (nước phải được đun sôi, để nguội, uống). Tuyệt đối không ăn thịt heo, các sản phẩm từ thịt heo chưa nấu chín (tiết canh, nem chua, nem chạo…). Có thể phòng ngừa bệnh sán gạo heo bằng vệ sinh môi trường. Cần có nước sạch để dùng trong sinh hoạt hàng ngày, nhất là ở các vùng nông thôn, miền núi.

Theo Thạc sĩ Mai Anh Lợi, điều trị sán gạo heo phải dùng thuốc, điều trị kết hợp các triệu chứng, di chứng mà ấu trùng Toenia solium gây ra cho những cơ quan tổ chức khác nhau trong cơ thể. Trong trường hợp những nang sán ở những vị trí có thể can thiệp bằng phẫu thuật lấy nang sán thì bác sĩ sẽ phải tiến hành phẫu thuật.

Minh Anh