Nguyên nhân ban đầu khiến nước ở đập dâng Ngàn Trươi biến đổi màu

Chiều tối 8/8, UBND tỉnh Hà Tĩnh phối hợp với Cục Quản lý xây dựng công trình, Ban Quản lý đầu tư và xây dựng thủy lợi 4 (Bộ Nông nghiệp và PTNT) tổ chức cuộc họp nghe báo cáo nguyên nhân bước đầu khiến nước tại công trình thủy lợi Ngàn Trươi - Cẩm Trang chuyển màu bất thường và bốc mùi hôi thối.

Ông Hồ Huy Thành, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Tĩnh, Tổ trưởng Tổ công tác liên ngành, cho biết: Bước đầu nhận định nước ở đập dâng Vũ Quang chuyển màu, nguyên nhân có phần là do trong nước tồn tại hàm lượng sắt khá cao từ hồ Ngàn Trươi và khe Trươi chảy xuống, lắng đọng trước đập dâng Vũ Quang, khi xả nước hồ Ngàn Trươi về sẽ cuộn lên lớp lắng đọng gây màu.

Theo nhận định, đánh giá ban đầu của Tổ công tác liên ngành, về nguyên nhân hàm lượng sắt cao vượt giá trị giới hạn trong các đợt lấy mẫu, cho thấy, khu vực vùng lòng hồ Ngàn Trươi là vùng đất chứa nhiều quặng Pirit (FeS2), trong điều kiện yếm khí thì các vi sinh vật yếm khí sẽ chuyển hóa sắt tồn tại trong đất, xác thực vật thành dạng Fe (II) hòa tan trong nước.

Nước xả từ vùng đáy hồ Ngàn Trươi ra đập dâng chứa nhiều Fe dạng hòa tan khi vào đập dâng tiếp xúc nhiều với ô xy trong nước, trong không khí thì sẽ chuyển hóa thành Fe (III) bền, hydroxit và một số muối Fe (III) hầu hết không tan, một phần kết tủa bám lên 2 bờ của đập, kênh dẫn và lắng xuống lòng đập có màu cam, đỏ, nâu, xỉn, phần còn lại là các muối và phức tan trong nước.

Tại khu vực khe Trươi, do đặc điểm của rừng Vũ Quang có nhiều sắt, xung quanh công trình thủy lợi Ngàn Trươi có đến 6 mỏ quặng sắt, khi có mưa mang theo sắt chảy về Hói Trươi, chảy xuống đập dâng.

Nhận định về nguyên nhân nước có màu, mùi hôi tanh, do khu vực lòng hồ Ngàn Trươi có nhiều xác thực vật đang bị phân hủy yếm khí nên nước ở tầng đáy có chứa nhiều hợp chất hữu cơ. Các hợp chất hữu cơ trong nước tầng đáy lòng hồ Ngàn Trươi chủ yếu là các hợp chất hữu cơ bền, khó phân hủy bằng sinh học và hóa học... Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm nước đập dâng có màu.

Nước tại đập dâng Vũ Quang chuyển màu đỏ và bốc mùi hôi nồng nặc

Mùi tanh hôi là do khí sinh ra trong quá trình phân hủy yếm khí ở tầng đáy như sunfua, amoniac… ở điều kiện pH thấp, tồn tại ở dạng ion hòa tan, khi chuyển qua đập dâng do điều kiện (pH, DO tăng cao) nên chuyển sang dạng khí sufua, amoniac hòa tan trong nước, khi nhiệt độ tăng thì bay hơi và phát tán vào môi trường không khí, gây mùi.

Còn theo nhận định của ông Nguyễn Quang Thịnh, Giám đốc Ban Thủy lợi 4, có thể có nhiều tác nhân gây ra nguồn nước đổi màu, trong đó sắt là một trong những tác nhân chính.

“Hiện trong khu vực còn có Nhà máy sắt Vũ Quang đang tồn hơn 8 vạn tấn quặng sắt đã được khai thác, chế biến, đang phơi mưa, phơi nắng. Mỗi khi có mưa lớn, các chất sắt, mùn rỉ sét trong đống quặng này sẽ theo Khe Trươi chảy xuống đập dâng Vũ Quang”, ông Nguyễn Quang Thịnh cho biết.

Nhà máy sắt Vũ Quang đang tồn hơn 8 vạn tấn quặng sắt

Theo kết quả kiểm tra của Tổ công tác liên ngành, trong khu vực sử dụng nguồn nước của hệ thống thủy lợi Ngàn Trươi – Cẩm Trang, cây trồng đang sinh trưởng bình thường, không thấy hiện tượng cá chết.

Các nhà khoa học nhận định, nếu thời gian tới nguồn nước này không được xử lý sẽ gây ra ô nhiễm, vì thế tỉnh cần kiểm tra, xác định lớp bùn, hàm lượng sắt còn tồn dư trong 2 năm nay dưới đáy đập dâng. Cần thiết phải nạo vét, đồng thời có giải pháp quản lý nguồn quặng sắt trên nguồn đập dâng và thông tin phải chính xác, khi chưa chính xác thì không đưa tin lòng hồ đập chính ô nhiễm khiến người dân hoang mang.

Liên quan đến việc sử dụng nguồn nước biến đổi màu từ đập dâng Ngàn Trươi, đại diện Sở Nông nghiệp và PTNH Hà Tĩnh và Trung tâm kiểm soát bệnh tật cũng khẳng định: “Hiện nay nước đập dâng chưa gây ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây trồng cũng như chăn nuôi gia súc. Còn nước sinh hoạt, kết quả xét nghiệm nước sau xử lý từ Nhà máy nước Vũ Quang đều đang trong giới hạn cho phép”.

Tiếp tục làm rõ nguyên nhân

Phát biểu tại cuộc họp, Cục Trưởng Cục Quản lý xây dựng công trình nông nghiệp Nguyễn Hải Thanh khẳng định vai trò quan trọng của công trình thủy lợi Ngàn Trươi – Cẩm Trang đối với phát triển kinh tế, xã hội của Hà Tĩnh; là công trình thủy lợi cấp quốc gia nên việc tìm ra nguyên nhân sẽ phải nghiên cứu thật kĩ.

Ông Thanh đề nghị tỉnh Hà Tĩnh mời một đơn vị trung lập, không phải của Bộ Nông nghiệp và PTNT, không phải của Ban 4 hay của Sở TN-MT để làm rõ nguyên nhân, có như vậy mới có thể đạt được một thông số thống nhất.

“Hồ Ngàn Trươi là tài nguyên nước cực kỳ to lớn, trọng điểm quốc gia nên việc đánh giá phải hết sức thận trọng. Tổ công tác của tỉnh cần xem xét lại quy trình thực hiện nhiệm vụ, việc phân công Tổ trưởng phụ trách phải là lãnh đạo tỉnh”, ông Thanh nhấn mạnh.

Theo ông Thanh, để công trình Ngàn Trươi – Cẩm Trang vận hành đảm bảo, đề nghị UBND tỉnh chuyển hồ sơ, tài liệu của các đơn vị có đường dẫn nước qua đập dâng và đập chính Ngàn Trươi cho Bộ quản lý. Trước mắt là 2 bộ hồ sơ của Nhà máy tuyển quặng sắt Vũ Quang và Công ty gỗ MDF Thanh Thành Đạt.

Kết luận cuộc họp, Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh Lê Đình Sơn khẳng định, đây chỉ mới là những kết quả bước đầu. Tổ công tác cần tiếp tục quan trắc, lấy mẫu làm đảm bảo khách quan, khoa học, chính xác, kịp thời; Sở NN&PTNT cho mở nước tưới sản xuất bình thường, lấy mẫu lúa so sánh, đối chứng với các vùng tưới khác...

"Yêu cầu Tổ công tác, về mặt phương pháp, cách làm cần thống nhất lại; tiếp tục quan trắc, lấy mẫu làm đảm bảo khách quan, khoa học, chính xác, kịp thời; mời tham vấn chuyên gia", Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh nhấn mạnh.

Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh cũng đề nghị Sở Nông nghiệp và PTNT cho mở nước tưới sản xuất bình thường, lấy mẫu lúa so sánh, đối chứng với các vùng tưới khác, tiếp tục kiểm tra sự ảnh hưởng đối với gia súc, gia cầm; Sở Y tế tiếp tục theo dõi, quan trắc chất lượng nước sinh hoạt. Khi có kết luận chính xác, sẽ đưa ra các giải pháp đồng bộ để xử lý hiệu quả.

Như Kinh tế nông thôn đã đưa tin, hệ thống kênh Ngàn Trươi đi vào vận hành cấp nước sinh hoạt và nước sản xuất cho người dân từ tháng 12/2018. Từ ngày 13/5 tới nay, nước phía sau đập chính Ngàn Trươi bất ngờ chuyển từ màu xanh sang màu đỏ đục và bốc mùi hôi thối.

Sở TN-MT tỉnh Hà Tĩnh đã lấy 5 mẫu nước tại một số vị trí trong lòng hồ Ngàn Trươi để kiểm nghiệm thì phát hiện chỉ số sắt, COD, NH4 đều vượt ngưỡng cho phép.

Ngày 28/7, tỉnh Hà Tĩnh phối hợp với đoàn công tác của Cục Quản lý xây dựng công trình kiểm tra, lấy mẫu nước và mẫu bùn gửi đi phân tích để tìm nguyên nhân.

Trà Giang