Nhà văn Trần Thùy Mai và những khám phá về Từ Dụ Thái hậu

Xung quanh bà có nhiều giai thoại cảm động nhưng ấn tượng nhất vẫn là câu chuyện khi kinh thành Huế thất thủ, cuộc sống người dân dưới chế độ hà khắc của thực dân Pháp chịu cảnh sưu cao thuế nặng, cuộc sống vô cùng khó khăn, ngột ngạt. Bà Từ Dụ lúc đó dù tuổi đã cao vẫn đích thân đến tòa Khâm sứ Pháp đề nghị giảm tô thuế cho người dân, nên ở Huế mới lưu truyền bài vè "Bà Từ Dụ xin xâu" rất nổi tiếng.

Kính trọng và cảm mến Nghi Thiên Chương hoàng hậu - tức Từ Dụ Thái hậu, nhà văn Trần Thùy Mai đã viết cuốn tiểu thuyết Từ Dụ Thái hậu (gồm 2 tập: quyển Thượng và quyển Hạ) do NXB Phụ Nữ tái bản có bổ sung nhiều tư liệu, với những câu chuyện hậu cung triều Nguyễn. Toàn bộ thời gian của tác phẩm trải dài suốt 30 năm, qua 3 triều vua: Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, kể từ khi cô thiếu nữ 13 tuổi Phạm Thị Hằng theo cha rời vùng đất phương Nam về kinh đô, phải gánh chịu bao thăng trầm của đời một cung phi non trẻ rồi trở thành người đứng đầu hậu cung nhà Nguyễn.

Bìa sách Từ Dụ Thái hậu. Ảnh: Q.TRÂN

Cô tiểu thư họ Phạm xinh đẹp, thông minh và đầy lòng nhân hậu đã chứng kiến biết bao phận đời dâu bể sau bức tường thành cung cấm, cùng bi kịch chốn hoàng cung, để rồi chính nàng cũng trở thành một thân phận điển hình. Nhiều mưu mô thủ đoạn tàn độc ở hậu cung, đôi lúc tưởng đã làm khuynh đảo cả triều chính, gây ra những cái chết tức tưởi, những án oan dậy trời tiếng nhơ khó rửa, đến mức hậu thế phải tốn nhiều bút mực để tranh luận và phán xét.

Nhà văn Trần Thùy Mai, một giọng văn nữ dịu dàng, thâm trầm của xứ Huế, từng có nhiều sáng tác được bạn đọc yêu thích: "Thị trấn hoa vàng", "Trò chơi cấm", "Người khổng lồ núi Bạc", "Thập tự hoa", "Thương nhớ Hoàng Lan", "Lửa hoàng cung", "Một mình ở Tokyo"…, trong đó có tập truyện ngắn đầu tay "Cỏ hát" in chung cùng nhà văn Lý Lan và truyện ngắn "Trăng nơi đáy giếng" được nhà biên kịch Châu Thổ chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên để đạo diễn Vinh Sơn và hãng phim Giải Phóng sản xuất bộ phim "Trăng nơi đáy giếng", một thời xôn xao dư luận.

Nói về lý do ra đời tác phẩm Từ Dụ Thái hậu, nhà văn Trần Thùy Mai cho biết: "Lúc còn ở Nam Giao, tôi hay vào thăm lăng Xương Thọ, nơi yên nghỉ của bà. Khi bước đi trên nền gạch vỡ nát của ngôi lăng cũ, những hình ảnh xa xưa thường hiện ra trong trí tưởng tượng của tôi như những thước phim sống động. Tính giản dị, khiêm nhường và tình thương của bà như dòng nước dịu mát giữa tàn khốc của những âm mưu chốn cung đình, những khúc quanh đau buồn của lịch sử". Cuốn tiểu thuyết lịch sử về Từ Dụ Thái hậu, một trong những bà hoàng được yêu quý nhất trong lịch sử Việt Nam, đã hoàn thành sau hơn 2 năm trời sống cùng con chữ của Trần Thùy Mai.

Về thiên tiểu thuyết này, nhà văn Hoàng Quốc Hải nhận xét cô đọng: "Chỉ thông qua các câu chuyện trong hậu cung, chính trường nhà Nguyễn qua ba triều vua hiện lên một cách sinh động dưới ngòi bút sắc sảo của nữ văn sĩ Trần Thùy Mai. Mặt khác, văn hóa phong tục được gói trọn các lễ nghi giao tiếp, trong các sinh hoạt cung đình và dân dã được mô tả rất tinh tế, rất Huế. Từ Dụ Thái hậu là một cuốn tiểu thuyết lịch sử hấp dẫn và trung thực lạ lùng".

Lê Công Sơn