Nhạc sĩ La Hối - Nhà thơ Thế Lữ và cuộc hạnh ngộ trong xuân và tuổi trẻ
Lời Việt kỳ tài của ông 'Vua Thơ Mới' Thế Lữ đã chính thức biến bản nhạc không lời Le Printemps et la Jeunesse của La Hối đã trở thành ca khúc Xuân và tuổi trẻ.
Ngày thắm tươi bên đời xuân mới
Lòng đắm say bao nguồn vui sống
Xuân về với ngàn hoa tươi sáng,
Ta muốn hái muôn ngàn đóa hồng
“Xuân và tuổi trẻ” có lẽ là một trong những khúc nhạc xuân được hát nhiều nhất trong hơn 70 năm qua trên đất nước ta, nhất là các tỉnh phía Nam, kể từ khi nó được nhà thơ Thế Lữ đặt lời Việt rồi cùng các nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát, Văn Chung dàn dựng trên sân khấu Đoàn Ca Vũ Nhạc Kịch Anh Vũ biểu diễn ra mắt tại nhà hát Phan Hương trên đường Minh Hương, thị xã Hội An, đầu năm 1946. Không nhiều người biết tác giả của khúc nhạc xuân bất hủ này, nhạc sĩ La Hối, là một nghệ sĩ - chiến sĩ cách mạng can trường, người đã hy sinh vì đại nghĩa của dân tộc ngay giữa tuổi 25…
Nhạc sĩ La Hối, tên thật là La Doãn Chánh, sinh năm 1920 tại Hội An. La Hối gốc người Quảng Đông nhưng dòng tộc ông đến định cư tại phố Hội đã 17, 18 đời. Từ nhỏ, La Hối thông minh, học giỏi và tỏ ra có năng khiếu đặc biệt về âm nhạc. Năm 14 tuổi, ông đã chơi được các nhạc cụ mandolin, ghita, accordeon, piano và tự sáng tác các khúc nhạc tươi vui về tuổi học trò để diễn tấu. Những năm 1936 -1938, La Hối vào Sài Gòn để học tiếp văn hóa và trau dồi thêm kiến thức âm nhạc. Năm 1939, về lại quê hương, La Hối dạy nhạc và cùng với nhạc sĩ Vương Gia Khương, tác giả bài “Cờ Việt Minh”, thành lập Hội Âm Nhạc Hội An (Socíeté philharmonique de Faifoo) mà ông là hội trưởng, tập trung vào hội những thanh niên yêu thích âm nhạc để dìu dắt họ về hòa âm, sáng tác và biểu diễn âm nhạc. Nhiều học trò của La Hối sau này đã trở thành những nhạc sĩ khá nổi tiếng như Lê Trọng Nguyễn, Lan Đài, Dương Minh Ninh, Hồ Vân Thiết, La Xuân, Hoàng Tú Mỹ, Trương Đình Quang...
Theo thiếu tướng nhà văn Nguyễn Chí Trung, từ những năm 1939 - 1940 trong phong trào chống phát xít Nhật xâm lược Trung Quốc, Đông Dương và Đông Nam Á, La Hối đã tham gia và nhanh chóng trở thành thủ lĩnh một nhóm thanh niên Hoa Kiều chống phát xít Nhật và là cơ sở của Đoàn Thanh niên Dân chủ Hội An do các Đảng viên Cộng sản Việt Nam Ngô Tam Tư, Huỳnh Đắc Hương lãnh đạo. Khi đó, Ban nhạc thuộc Hội Âm nhạc Hội An của La Hối bắt đầu diễn tấu các hành khúc cách mạng của Việt Nam, Trung Hoa, Nga để gieo lửa cách mạng vào công chúng. Vào khoảng tháng 7 năm 1939, nhóm thanh niên Hoa kiều kháng Nhật của La Hối tổ chức triển lãm tội ác của phát xít Nhật và công cuộc kháng Nhật của nhân dân Trung Hoa tại chùa Quảng Triệu, đọc các bài thơ Song Thất, Quyết đề kháng, Ly rươu thọ, Đông Kinh nhuộm máu của Tố Hữu gây chấn động cả Hội An. La Hối và các đồng chí của ông còn tổ chức nhiều hoạt động phá hoại các nơi quân Nhật đồn trú, phá kho lương thực, đầu độc ngựa của Nhật tại Hội An và các vùng lân cận. Trong thời gian từ 1939 đến 1944, ngoài các bản nhạc và ca khúc rất được thanh niên quê hương ưa thích về mùa xuân và tuổi trẻ, La Hối đã viết một số hành khúc hùng tráng cổ động tinh thần yêu nước, ý chí chống phát xít xâm lược. Tiêu biểu là ca khúc Gió thiêng liêng ông viết năm 1944: Lời đất nước gieo niềm tin/ Gió lên kia rồi/ Gió thiêng liêng bừng chí thanh niên/ Lời đất nước giục lòng ta…Bản nhạc Xuân và Tuổi trẻ cũng được nhạc sĩ La Hối viết trong giai đoạn này. Theo một vài cựu đồng chí của La Hối thì người nhạc sĩ cách mạng Hội An đã dùng phần dạo đầu (intro) của nhạc phẩm này làm ám hiệu liên lạc cho tổ chức kháng Nhật của ông.
Từ năm 1944, hoạt động của La Hối bị bại lộ, hiến binh Nhật ráo riết truy nã ông. Tháng 5.1945, ông và 9 đồng chí trong tổ chức bị phát xít Nhật bắt giữ. Sau nhiều ngày giam cầm và tra tấn vô cùng dã man nhưng không hề khai thác được gì, ngày 19 tháng 4 năm Ất Dậu (tức ngày 30 tháng 05 năm 1945), bọn Nhật đem hành hình 10 người con thân yêu đó của Hội An, tại chân núi Phước Tường (gần sân bay Đà Nẵng). La Hối và bạn bè thì đã bị vùi chung trong một hố chôn người bí mật.
Nhà văn Nguyễn Chí Trung cho biết: khi quân Tưởng Giới Thạch vào Đà Nẵng tước khí giới quân Nhật, nhân dân Hội An đã yêu cầu quân Tưởng buộc quân Nhật chỉ chiếc hố chôn La Hối và 9 người bạn của ông. Gia đình La Hối nhận ra thi thể ông nhờ chiếc áo ca rô ông mặc hôm bị bắt. Bà con Hoa - Việt Hội An dã đem di hài La Hối và 9 đồng chí của ông về an táng ở trước chùa Chúc Thánh, trong một ngôi mộ dài, chia làm 10 khoang. Khoang thứ hai từ trái sang là khoang mộ La Hối.
La Hối từ giã cuộc đời và sự nghiệp âm nhạc một cách đột ngột khi còn quá trẻ và liền sau đó là chiến tranh ly loạn, nên những gì liên quan đến ông, nhất là các sáng tác của ông, hậu thế biết được rất ít. Bạn bè và học trò nhớ rằng cho tới trước lúc hy sinh, La Hối đã sáng tác rất nhiều nhạc đàn và ca khúc nhưng hầu hết các tác phẩm của La Hối đều được ông gửi cho người con gái ông yêu lưu giữ. Đó là một thiếu nữ Hội An xinh đẹp, làm nghề dạy đàn piano. Sau khi La Hối hy sinh, mọi người không còn thấy thiếu nữ này ở Hội An và cô lưu lạc về đâu, còn sống hay đã mất, cũng không ai được biết. Gia đình nhạc sĩ chỉ lưu giữ được vài sáng tác của ông. May mắn sao trong đó có bản nhạc Xuân và tuổi trẻ.
Thực ra, Xuân và tuổi trẻ không phải là cái tên La Hối đặt cho nhạc phẩm của mình. Đó là cái tên do nhà thơ Thế Lữ đặt khi viết lời Việt cho nó. Đây nguyên là một bản nhạc không lời, có đầu đề Pháp ngữ là Printemps et la Jeunesse được La Hối sáng tác đầu năm 1944. Sau đó, một người bạn gốc Hoa, thi sĩ Diệp Truyền Hoa, đã đặt lời Hoa với tiêu đề Thanh niên dữ xuân thiên để phổ biến trong cộng đồng Hoa kiều ở Hội An.
Đầu năm 1946, Đoàn Ca Vũ Nhạc Kịch Anh Vũ từ thủ đô Hà Nội thực hiện chuyến lưu diễn xuyên Việt đến các tỉnh miền Trung. Sau khi trình diễn tại Huế, đoàn vào thắng Hội An. Đoàn do ông Võ Đức Diên làm trưởng đoàn với các thành viên trứ danh như nhà thơ Thế Lữ và vợ, nghệ sĩ Song Kim, các nhạc sĩ Văn Chung, Bùi Công Kỳ, Nguyễn Xuân Khoát…
Nghe tiếng La Hối đã lâu, nên khi đến Hội An, Thế Lữ và các nhạc sĩ đồng hành muốn tìm gặp tài năng âm nhạc của Hội An thì được biết La Hối không còn nữa. Đoàn Anh Vũ đến thắp hương viếng La Hối, được gia đình La Hối đưa tặng một số bản nhạc của La Hối trong đó có nhạc phẩm Le Printemps et la Jeunesse. Ngay lập tức, Thế Lữ và các nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát, Văn Chung, Bùi Công Kỳ đã cảm nhận được đây là một tuyệt phẩm âm nhạc của người quá cố. Xúc động trước tấm gương người nhạc sĩ - liệt sĩ đã hiến dâng tài năng và tuổi trẻ cho đất nước và tác phẩm đầy sức sống của ông, Thế Lữ xin phép gia đình nhạc sĩ đặt lời ca tiếng Việt và dàn dựng nhạc phẩm của La Hối trên sân khấu Đoàn Anh Vũ.
Chỉ trong một đêm thức trắng, hóa thân vào thế giới âm thanh rạo rực, thổn thức, say đắm tình yêu, niềm vui sống hồn nhiên trong sáng của tuổi trẻ trong nhạc phẩm của La Hối, Thế Lữ đã viết xong lời Việt cho bản nhạc, ca từ hòa hợp kỳ lạ với từng nốt nhạc, với giai điệu và tiết tấu của nhạc phẩm:
Ngày thắm tươi bên đời xuân mới,
Lòng đắm say bao nguồn vui sống.
Xuân về với ngàn hoa tươi sáng,
Ta muốn hái muôn ngàn đóa hồng.
Ngày thắm tươi bên đời xuân mới,
Lòng đắm say bao nguồn vui sống.
Xuân về với ngàn hoa tươi sáng,
Ta muốn luôn luôn cười với hoa .
Xuân thắm tươi, én tung bay cao tít trời,
Vui sướng đi, cao tiếng ca mừng vui reo
Đừng để lòng thổn thức tình mê đắm
Ta trẻ vui, ta trẻ vui đời xuân thắm tươi
Xuân thắm tươi, én tung bay cao tít trời,
Vui sướng đi, cao tiếng ca mừng reo
Đừng để lòng thổn thức tình mê đắm
Ta trẻ vui, ta trẻ vui đời xuân thắm tươi
Vui sướng đi cho đời tươi sáng,
Vui sướng đi cho lòng thêm tươi,
Ta hát ca đón mừng xuân mới,
Ta hát ca cho lòng thêm hăng hái
Hát vang lên đời ta thắm tươi,
Tiết xuân huy hoàng muôn sắc hoa
Tiết xuân êm đềm muôn tiếng ca
Hát vang hòa lòng thêm hăng hái
Hát vang lên đời ta thắm tươi,
Tiết xuân huy hoàng muôn sắc hoa
Tiết xuân êm đềm muôn tiếng ca,
Xuân tưng bừng ...tươi
Lời Việt kỳ tài của ông “Vua Thơ Mới” Thế Lữ đã chính thức biến bản nhạc không lời Le Printemps et la Jeunesse của La Hối đã trở thành ca khúc Xuân và tuổi trẻ. Với phần hòa âm của nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát, phần vũ điệu do nhạc sĩ Văn Chung biên soạn, cùng với tài năng đạo diễn của nhà thơ Thế Lữ, Xuân và tuổi trẻ đã được dựng thành một màn ca vũ hấp dẫn ra mắt trên sân khấu Đoàn Anh Vũ tại Nhà hát Phan Hương, Hội An đầu năm 1946.
Kể từ đó Xuân và Tuổi trẻ đã truyền nhanh từ Hội An, Đà Nẵng ra Huế, tới Hà Nội, vào vùng tự do Nam Ngãi Bình Phú, vào Phan Thiết, Sài Gòn, bay đến chiến khu Việt Bắc. Và cho đến nay, sau hơn 70 năm, Xuân và Tuổi trẻ, ca khúc khai sinh từ cuộc hạnh ngộ của nhạc sĩ La Hối và nhà thơ Thế Lữ, vẫn luôn trẻ trung, tươi mới, rộn rã cùng ta mỗi độ xuân về...
