Nhàn đàm năm Mão

Mèo là con vật tượng trưng đứng thứ 4 trong 12 chi dùng để đếm thời gian với phiên hiệu là Mão. Từ xa xưa, văn hóa phương Đông có những quan niệm khá thú vị về 12 con giáp, trong đó có Mão. Thú vị nhất là cách biểu thị chu kỳ tuần hoàn của thời gian. Giờ Mão tương ứng với thời gian từ 5-7 giờ sáng. Riêng tính ngày, tháng, năm thì 12 chi phải kết hợp với 10 can gồm Giáp, Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỷ, Canh, Tân, Nhâm, Quý. Với sự kết hợp này, chi Mão chỉ ứng với 5 trong số 10 can, đó là Ất, Đinh, Kỷ, Tân, Quý mà thôi. Vì 10 can ứng với 10 số hàng đơn vị từ 0 đến 9 nên nếu quy đổi năm âm lịch sang năm dương lịch thì các năm Mão gắn với Ất là số 5 (1975, 2035), gắn với Đinh là số 7 (1987, 2047), gắn với Kỷ là số 9 (1939, 1999), gắn với Tân là số 1 (1951, 2011) và gắn với Quý là số 3 (1963, 2023)…

Trong 12 con giáp, Mèo là một trong 7 loài vật thường được con người nuôi và gần gũi với con người nhất. Mèo có khá nhiều chủng loại, hình dáng, sắc lông khác nhau. Tại Việt Nam, tên gọi mèo đa dạng nhất bởi người ta dựa vào sắc lông mà gọi, như: mèo mướp, mèo vàng, mèo trắng, mèo đen (còn gọi là mèo mun hoặc linh miêu). Những con mèo có 2 sắc lông thì gọi là mèo nhị thể, 3 sắc lông gọi là tam thể.

Xa xưa, trong thế giới hoang dã, mèo có chung họ hàng với hổ nên còn được gọi là “tiểu hổ”. Mèo thường săn mồi vào ban đêm nhờ đôi mắt xanh tinh anh nổi bật, cùng với ưu điểm là chuyển động nhẹ nhàng, giỏi leo trèo và bộ lông mịn nên không tạo ra tiếng động lớn, dễ dàng tiếp cận và vồ con mồi. Mèo là loài vật nhạy cảm, biết nũng nịu và thích được con người cưng chiều, vuốt ve nhưng đồng thời luôn tiềm ẩn tính bảo thủ và ích kỷ.

Chính vì gắn bó thân thiết với con người, hình tượng con mèo đã đi vào thơ, ca dao, tục ngữ, trở thành hình ảnh trong nhiều tác phẩm nghệ thuật, văn học, âm nhạc vô cùng sinh động. Tuy vậy, mèo cũng là chủ thể của những ẩn dụ khá tiêu cực. Những ẩn dụ tiêu cực ấy thể hiện qua thái độ của dân gian khi dùng hình ảnh con mèo để nói về những khía cạnh khác nhau của con người và cuộc sống. Khi chỉ về vận may bất ngờ đến với kẻ đang túng quẫn, dân gian có câu “Mèo mù vớ phải cá rán”; làm ơn cho kẻ hại mình chẳng khác nào “Chuột cắn dây buộc mèo”; đặt trước mặt người ta một thứ gì mà người ta đang mong muốn, thèm khát thì chẳng khác nào “Mỡ để miệng mèo”; chỉ trích thói trăng hoa của một số người không đoan chính thì “Mèo mả gà đồng”…

Hay câu thành ngữ “Chó treo mèo đậy” ngụ ý khuyên người đời luôn cẩn thận, đề phòng kẻ gian. Còn với hạng người hay khoe khoang, khoác lác thì tục ngữ có câu châm biếm “Mèo khen mèo dài đuôi”. Câu thành ngữ “Mèo lại hoàn mèo” dùng để khuyên răn người đời chớ có mơ mộng hão huyền, không tự lượng sức mình. Dân gian cũng mượn hình tượng con mèo để nói về thái độ ứng xử trong cuộc sống: “Mèo tha miếng thịt xôn xao, kễnh tha con lợn thì nào thấy chi” để nói về kẻ có quyền hành làm việc sai trái thì không sao, trong khi kẻ dưới dù phạm lỗi nhỏ thì bị trừng phạt nặng!

Trong hội họa, nhiều họa sĩ đã vẽ mèo và có những tác phẩm để đời. Từ xưa đến nay, tranh dân gian Đông Hồ đã nổi tiếng với tác phẩm “Đám cưới chuột”. Đó là hình ảnh tiến sĩ chuột vinh quy cưới vợ, oai phong lẫm liệt là thế vẫn phải cử vị “bô lão chuột” khúm núm dâng lễ vật là một con cá chép cho ông mèo đang ngồi quặp đuôi ra vẻ hiền lành, đưa tay ra nhận chút quà mọn trong tiếng trống, kèn rộn rã.

Mèo là vậy đấy, khá bí ẩn! Nó có cuộc sống hai mặt: một là “trưởng giả đạo mạo” trên ghế cao, nệm gấm, đồng thời cũng là một “sát thủ tinh quái” trong bóng tối. Bởi lẽ, cơ thể của mèo có nhiều cấu tạo đặc biệt. Mèo không có xương đòn, nhưng có các đốt xương sống nhiều hơn con người. Các xương bàn chân của mèo cũng cấu tạo khá đặc biệt. Nhờ vậy, chúng có thể đi khẽ, nhảy cao và nhào lộn như vận động viên xiếc uốn dẻo. Những phản ứng của mèo đều nằm trong sự kiểm soát của nó. Khi mèo bị rơi từ độ cao xuống vẫn giữ được thế cân bằng lúc tiếp đất. Giữa lúc mơ màng, tư lự, mèo có thể đột ngột chuyển sang hành động một cách nhanh nhẹn và chính xác. Các móng vuốt cong và sắc bén, ẩn trong tứ chi mượt như nhung, hàm răng nanh sắc bén được che bởi vẻ khoan thai, hiền lành.

Chẳng thế mà hổ to lớn, dũng mãnh, sức mạnh vô biên được mệnh danh là “chúa sơn lâm” lại chịu bái mèo làm sư phụ trong câu chuyện dân gian mà ai ai cũng biết. Độ tinh quái của mèo thể hiện ở chỗ: nó không ngần ngại truyền thụ võ công cho hổ để lấy lòng, dễ bề sai khiến kẻ mạnh. Vậy nhưng mèo cũng khôn khéo phòng thân, giữ lại miếng võ trèo cây, không truyền cho hổ. Câu chuyện mèo dạy võ cho hổ toát lên triết lý sâu sắc về phép đối nhân xử thế, cách dùng người để thành công.

Chuyện về mèo còn nhiều, còn dài. Thương - ghét, khen - chê… đều có đủ cả. Người viết xin góp nhặt ra đây đôi điều về mèo - con vật của năm như một cách để chia sẻ niềm vui với quý bạn đọc trong dịp đầu năm Quý Mão 2023.

Hưng Cát(tổng hợp)