Những đội cảnh sát tinh nhuệ đẩy nhiều dân Mỹ vào lựa chọn nghiệt ngã

Website của Sở Cảnh sát Memphis có một mục với tên gọi “định hình lại lực lượng cảnh sát”. Phần giới thiệu nhấn mạnh niềm tin là chìa khóa để thực thi pháp luật hiệu quả và thông báo về việc họ đã tham gia vào các nỗ lực cải cách.

Vào năm 2021, khi số vụ giết người trong thành phố tăng vọt, thành phố này đã tuyên bố thành lập “Chiến dịch chống tội phạm đường phố nhằm khôi phục bình yên trong các khu dân cư”, hay còn gọi là SCORPION.

Họ sẽ tuần tra các điểm nóng tội phạm trong thành phố để điều tra các vụ giết người, hành hung nghiêm trọng hay những vụ cướp.

Đơn vị SCORPION có tất cả đặc điểm của các đội cảnh sát tinh nhuệ trên khắp nước Mỹ, được thành lập với mục đích chống tội phạm và ít bị giám sát hơn so với các cảnh sát thông thường.

Một số đơn vị đã lập những kỷ lục ấn tượng về các vụ bắt giữ và tịch thu súng, mặc dù những thống kê đó không phải lúc nào cũng tương quan với việc giảm tội phạm.

Tuy nhiên, New York Times nhận định bất chấp loạt tai tiếng liên quan đến lực lượng này, các nhà lãnh đạo thành phố trên khắp nước Mỹ tiếp tục chuyển sang các đơn vị cảnh sát tinh nhuệ như một phản ứng đối với tội phạm gia tăng.

Giải quyết tình trạng tội phạm leo thang?

Vào tháng này, các thành viên của đơn vị SCORPION trở thành tâm điểm chú ý vì vướng cáo buộc đánh đập và sát hại Tyre Nichols sau khi yêu cầu anh dừng xe. Thành phố Memphis đã giải tán đơn vị này và 5 cảnh sát trong vụ việc đã bị buộc tội giết người.

Theo AP, vụ việc Nichols bị đánh đập đã khiến sự chú ý đổ dồn vào những đội cảnh sát tinh nhuệ trên khắp nước Mỹ.

Cảnh sát trong những đội này thường xuyên vướng vào nhiều vụ bạo lực và khiếu nại dân sự. Tuy nhiên, trên khắp các thành phố lớn khác của Mỹ, những đội như vậy vẫn phổ biến.

Tyre Nichols đã bị 5 cảnh sát viên đánh đập tàn nhẫn hôm 7/1. Ảnh: Reuters.

Lãnh đạo các sở cảnh sát trên khắp nước Mỹ coi các đội đặc nhiệm là các đơn vị cảnh sát “tinh nhuệ” được cử đến các khu dân cư như một phản ứng trực tiếp đối với tình hình tội phạm leo thang.

Ed Davis, cựu ủy viên cảnh sát Boston, cho biết các đơn vị đặc biệt có thể hoạt động hiệu quả, nhưng chỉ khi cảnh sát lắng nghe người dân.

Như website của Sở Cảnh sát Memphis đã chỉ ra, công tác trị an sẽ hiệu quả hơn khi có sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau giữa cảnh sát và cộng đồng mà họ phục vụ. Cảnh sát không thể điều tra tội phạm trừ khi mọi người trong cộng đồng sẵn sàng nói chuyện với họ hoặc báo hiệu các vấn đề ngay từ đầu.

Một số thành phố cũng đang thu hẹp quy mô các đơn vị đặc biệt này, vì tình trạng thiếu cảnh sát và tỷ lệ tuyển dụng thấp. Trong khi đó, nhiều thành phố khác đang định hình lại những đơn vị này.

“Sống trong cảnh sợ hãi tội phạm, hay là sợ hãi cảnh sát?”

Theo những người ủng hộ cải cách ngành cảnh sát và cộng đồng các đơn vị này thường tuần tra, cảnh sát hay có thái độ hung hăng, thậm chí tàn bạo, lạm dụng dừng ôtô cũng như người đi bộ với cái cớ là tìm kiếm tội phạm.

AP dẫn lời Hans Menos - người đứng đầu Ủy ban Cố vấn Cảnh sát Philadelphia, cơ quan giám sát dân sự trước đây của sở cảnh sát - cho biết các đơn vị thường được đánh giá dựa trên kết quả, chứ không xét tới quá trình đạt tới những kết quả đó.

Từ New York, Atlanta đến Los Angeles, những đơn vị được gọi là “ưu tú” này dính vào nhiều vụ bê bối, trong đó cư dân bị quấy rối, lạm dụng, thậm chí bị giết một cách vô cớ. Kể cả sau khi bị giải tán, những đơn vị này lại quay trở lại.

Các cảnh sát từ Đơn vị (chống) Tội phạm Đường phố của lực lượng cảnh sát New York - ra mắt vào những năm 1970 với phương châm “We Own the Night” - đã bắn chết Amadou Diallo, sinh viên da đen không có vũ khí, vào năm 1999. Họ giải thích mình hành động như vậy do lo ngại anh rút ra một khẩu súng, nhưng thực chất chỉ là cái ví.

Biểu tình nổ ra sau vụ Tyre Nichols bị cảnh sát đánh đập. Ảnh: Reuters.

Những cảnh sát này không bị kết tội, nhưng đơn vị đã giải tán vào năm 2002 sau cuộc điều tra liên bang. Những tiền thân của đơn vị này dính líu tới một số vụ bê bối nổi tiếng nhất của thành phố. Điều tra năm 2018 của The Intercept cho thấy mặc dù các đơn vị này chỉ chiếm 6% lực lượng cảnh sát New York, họ liên quan tới hơn 30% vụ cảnh sát bắn chết người.

Các đơn vị chống tội phạm đường phố một lần nữa bị giải tán sau làn sóng biểu tình sau cái chết của George Floyd năm 2020. Tuy nhiên, trong vòng vài tuần kể từ khi nhậm chức vào năm 2022, Thị trưởng Eric Adams tuyên bố ông sẽ khôi phục đơn vị chống tội phạm.

Theo tác giả Radley Balko viết trên New York Times, việc trao cho các đội cảnh sát lưu động thêm quyền hạn, địa vị và nhiệm vụ có phần mơ hồ là điều thúc đẩy các kiểu lạm dụng.

Các đơn vị này thường được quảng bá là “xuất sắc trong số những đơn vị xuất sắc”, khi có các cảnh sát giàu kinh nghiệm, được tuyển chọn cẩn thận với tính cách ổn định - điều giúp họ làm việc mà không cần nhiều sự giám sát.

Ông Balko chỉ ra điều đáng chú ý là những gì được quảng bá thường khác xa thực tế. Các đơn vị này thường thu hút những cảnh sát có hành vi gây hấn, né tránh quy tắc và sau đó rủ rê đồng nghiệp có xu hướng tương tự tham gia.

Một cựu cảnh sát của Memphis nói với CBS rằng SCORPION chọn các cá nhân trẻ và thiếu kinh nghiệm, có hành vi gây hấn. Quá trình “đào tạo” gồm “ba ngày thuyết trình PowerPoint, một ngày hướng dẫn cách bắt giữ tội phạm và một ngày ở trường bắn”.

Theo ông Balko, ngay cả khi những số liệu chứng minh các đơn vị này giúp giảm tỷ lệ tội phạm là đúng, “điều này khiến chúng ta cần nhìn nhận lại, khi cư dân tại các khu phố có đơn vị tuần tra phải lựa chọn giữa việc sống mà sợ hãi tội phạm, hoặc sống mà sợ hãi cảnh sát”.

Dẫu vậy, một số ý kiến cho rằng không nên giải tán các đơn vị này. Terence Jones - cựu cảnh sát Philadelphia từng phục vụ trong nhiều đơn vị mặc thường phục - ủng hộ việc cải cách, bao gồm tăng cường giám sát hoặc loại đơn của mọi cảnh sát có tiền sử sử dụng vũ lực quá mức.

“Những vụ việc này là một cái tát vào mặt những cảnh sát thực thụ”, ông nói. “Nhưng sự thiếu trách nhiệm này bắt nguồn từ cấp trên”.

Phương Linh - Vân Đinh