Những người đoạt giải Nobel 2018

Chủ nhân của các giải Nobel trong năm nay sẽ được trao giấy chứng nhận, huy chương vàng cùng phần thưởng tiền mặt. Lễ trao các giải Nobel Y Sinh, Vật lý, Hóa học, Kinh tế sẽ được tổ chức vào đầu tháng 12 tới tại Stockholm. Riêng giải Nobel Hòa bình sẽ được Ủy ban Nobel của Na Uy công bố và trao thưởng tại thủ đô Oslo. Chiều 8/10, Giải Nobel Kinh tế 2018 đã thuộc về William Nordhaus và Paul Romer vì đã phát triển phương pháp để giải quyết vấn đề phát triển bền vững và phúc lợi của người dân trên toàn cầu.

+Nobel Kinh tế

Hai khoa học gia William Nordhaus (Đại học Yale, Mỹ) và Paul Romer (Đại học New York, Mỹ) vì đã phát triển phương pháp để những giải quyết nghiêm trọng bậc nhất trong thời đại của chúng ta: phát triển bền vững và phúc lợi của người dân trên toàn cầu.

"William D. Nordhaus và Paul M. Romer đã tạo ra các phương pháp để giải quyết một số vấn đề cơ bản và cần kíp nhất trong thời đại chúng ta: Làm thế nào để đạt được tăng trưởng kinh tế bền vững và duy trì liên tục lâu dài" - đại diện Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển nói trong lễ công bố giải thưởng tại Stockholm. Ông Nordhaus được trao giải vì công trình nghiên cứu về những thiệt hại gây ra do biến đổi khí hậu, ông Romer được vinh danh vì nghiên cứu làm thế nào để đạt được tăng trưởng kinh tế lành mạnh.

Giải pháp của ông Romer, được công bố năm 1990, đặt nền móng cho những gì được gọi là "lý thuyết tăng trưởng nội sinh" ngày nay. Lý thuyết của ông đã đưa đến hàng loạt nghiên cứu mới về các quy định và chính sách khuyến khích những ý tưởng mới và thịnh vượng dài hạn.

Trong khi đó, những phát hiện của ông Nordhaus liên quan đến sự tác động qua lại giữa xã hội và môi trường. Năm 1990, ông trở thành người đầu tiên tạo ra "mô hình đánh giá hợp nhất" - một mô hình định lượng mô tả ảnh hưởng lẫn nhau giữa kinh tế và khí hậu. Mô hình của ông kết hợp các lý thuyết và kết quả kinh nghiệm từ các ngành vật lý, hóa học và kinh tế. Giờ đây, phương pháp này được sử dụng rộng rãi và được dùng để mô phỏng kinh tế và khí hậu cộng sinh như thế nào.

Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, phương pháp mà hai ông tạo ra bổ trợ cho tăng trưởng kinh tế và chiến đấu với biến đổi khí hậu. Họ đã đưa kinh tế vĩ mô lên tầm toàn cầu, để giải quyết những vấn đề lớn nhất của thế giới.

Hai khoa học gia William Nordhaus và Paul Romer được trao giải Nobel Kinh tế 2018 (Ảnh: Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển)

+ Nobel Y Sinh

Chiều 1/10, Ủy ban Nobel của Viện Karolinska ở thủ đô Stockholm của Thụy Điển đã công bố giải Nobel Y sinh năm 2018 thuộc về hai khoa học gia Mỹ James P Allison và Tasuku Honjo (Nhật), nhờ nghiên cứu đột phá về liệu pháp chữa ung thư bằng cách giúp cơ thể tự đào thải tế bào ung thư. Liệu pháp này bước đầu chứng minh có hiệu quả và có khả năng cứu sống được các bệnh nhân ung thư.

Khoa học gia James P Allison (trái) và Tasuku Honjo cùng đoạt Giải Nobel Y sinh 2018 (Ảnh: AFP)

Trước đó, các giải Nobel đã được trao:

+Nobel Vật lý

Chiều 2/10, giải Nobel Vật lý năm 2018 về tay 3 khoa học gia cùng đạt được những phát minh mang tính đột phá trong lĩnh vực vật lý laser. Theo cơ cấu giải, Arthur Ashkin (Mỹ), 96 tuổi, nhà vật lý học tại phòng Thí nghiệm Bell, sẽ nhận phân nửa giá trị giải thưởng vì phát minh ra nhíp quang học, cho phép giữ các hạt, nguyên tử, virus và những tế bào sống khác với các ngón tay laser của nó.

Công cụ mới này cho phép ông hiện thực hóa giấc mơ lâu nay của khoa học viễn tưởng, tức sử dụng áp suất bức xạ ánh sáng để di chuyển vật thể. Ông đã thành công trong việc sử dụng ánh sáng laser để đẩy các hạt nhỏ hướng đến trung tâm của tia laser và giữ chúng tại đó.

Một bước đột phá diễn ra vào năm 1987 khi ông sử dụng nhíp quang học để giữ chặt phân tử sống mà không gây hại đến chúng. Giờ đây, công cụ này được sử dụng phổ biến trong việc tìm hiểu cỗ máy của sự sống. Ông Ashkin đã thiết lập kỷ lục là người cao tuổi nhất nhận giải Nobel.

Phần còn lại chia đều cho hai khoa học gia Gérard Mourou, 74 tuổi (Pháp), giáo sư Trường Đại học Bách Khoa Pháp - và Donna Strickland, 59 tuổi làm việc tại Trường Đại học Waterloo (Canada) - phát triển được những xung quang học cực ngắn với cường độ mạnh. Kỹ thuật này được gọi là khuếch đại xung laser cực ngắn (CPA), góp phần dẫn đến các cuộc phẫu thuật hiệu chỉnh mắt cho hàng triệu người, mở ra các lĩnh vực mới trong nghiên cứu, cho phép ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực công nghiệp và y khoa.

Bà Strickland là phụ nữ thứ ba trong lịch sử nhận Nobel Vật lý. Viện Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đánh giá các phát minh đoạt giải Nobel năm nay đã cách mạng hóa ngành vật lý laser, giúp nghiên cứu hiệu quả và chính xác hơn các vật thể cực nhỏ và quá trình diễn ra siêu nhanh.

Sự ra đời của những công cụ có độ chính xác cao giúp mở ra những lĩnh vực nghiên cứu mới, có nhiều ứng dụng trong công nghiệp và y học.

Ba khoa học gia Arthur Ashkin, Gérard Mourou và Donna Strickland vừa được trao giải Nobel Vật lý 2018 vì những phát minh đột phá trong lĩnh vực vật lý laser (Ảnh: Reuters)

+Nobel Hóa học

Chiều 3/10, Ủy ban thông báo giải Nobel Hóa học 2018 một nửa thuộc về nhà khoa học nữ Frances H. Arnold (Mỹ) và nửa còn lại cho hai khoa học gia George P. Smith (Mỹ) và Gregory P. Winter (Anh) với công trình nghiên cứu “Darwin trong ống nghiệm” về tiến hóa. Họ đã có công kiểm soát được quá trình tiến hóa và sử dụng cùng nguyên tắc - biến đổi và chọn lọc gene - để phát triển các protein giúp giải quyết các vấn đề hóa học của nhân loại.

Theo ủy ban, những phương pháp mà ba nhà khoa học này phát triển giờ đây đang được nghiên cứu trên toàn cầu để thúc đẩy ngành hóa chất xanh, chế tạo các vật liệu mới, sản xuất nhiên liệu sinh học bền vững, giảm thiểu bệnh tật và cứu sống tính mạng bệnh nhân.

Năm 1993, bà Arnord, làm việc tại Viện Công nghệ California (Mỹ), đã tiến hành quá trình tiến hóa có định hướng đầu tiên đối với các enzyme, vốn là những protein làm xúc tác cho các phản ứng hóa học. Enzyme được sản xuất thông qua quá trình tiến hóa có định hướng được sử dụng để tạo ra mọi thứ từ nhiên liệu sinh học đến thuốc men.

Năm 1985, ông Smith, công tác tại Đại học Missouri (Mỹ), phát minh ra phương pháp giờ đây được gọi là "phage display", dùng các vật ăn vi khuẩn - tức virus làm nhiễm trùng vi khuẩn - để tạo ra các protein mới.

Sau đó, ông Winter, làm việc tại phòng thí nghiệm Sinh học phân tử MRC (Cambridge, Anh), đã phát triển công nghệ này và dùng nó cho quá trình tiến hóa có định hướng với các kháng thể, mục đích là tạo ra các loại thuốc mới. Phương pháp "phage display" từ đó cũng được sử dụng để tạo ra các kháng thể có thể giúp làm vô hiệu hóa độc tố, chống lại các bệnh tự miễn dịch và chữa trị ung thư đã di căn.

Bà Arnord là phụ nữ thứ năm được trao giải Nobel Hóa học trong lịch sử. Những phương pháp do các chủ nhân mới của Nobel Hóa học phát triển giờ đây đang được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu nhằm hướng đến ngành công nghiệp hóa chất xanh hơn, chế tạo các vật liệu mới, sản xuất năng lượng sinh học bền vững, điều trị bệnh tật và cứu sống nhiều mạng người.

Ba khoa học gia Frances H. Arnold, George P. Smith và Gregory P. Winter được trao giải Nobel Hóa học 2018 (Ảnh: AFP)

+Nobel Hòa bình

Chiều 5/10, Ủy ban Nobel Na Uy tuyên bố Giải thưởng Nobel Hòa bình 2018 đã thuộc về bác sĩ phụ khoa Denis Mukwege người Cộng hòa Dân chủ Congo và nhà hoạt động Nadia Murad người Yazidi ở Iraq, vì những nỗ lực chấm dứt việc sử dụng bạo lực tình dục như một vũ khí chiến tranh và xung đột vũ trang.

Với biệt danh "Bác sĩ Phép màu", ông đã nhiều lần lên án việc một người không bị trừng phạt vì hiếp dâm tập thể và chỉ trích chính phủ Congo và nhiều nước vì không nỗ lực đủ để chấm dứt việc sử dụng bạo lực tình dục nhằm vào phụ nữ như chiến lược và vũ khí chiến tranh.

Cô Nadia Murad là một trong khoảng 3.000 phụ nữ và bé gái người Yazidi trở thành nạn nhân của những vụ hiếp dâm và những hình thức lạm dụng khác mà phiến quân của tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) gây ra. Những vụ lạm dụng này diễn ra có hệ thống và là một phần trong một chiến lược quân sự. Chúng được xem như là vũ khí trong cuộc chiến chống lại người Yazidi và những nhóm thiểu số tôn giáo khác.

Nhà hoạt động Murad cũng là đồng chủ nhân của giải thưởng danh giá về nhân quyền Sakharov do Liên minh châu Âu trao tặng năm 2016. Cùng năm, cô giành thêm giải thưởng về nhân quyền Vaclav Havel của Hội đồng châu Âu. Murad bị bắt đi cùng với những chị em gái của mình vào tháng 8/2014 khi ngôi làng của họ ở miền Bắc Iraq bị quân IS tấn công. Cô đã mất đi 6 anh em trai cũng như người mẹ vì IS giết những người đàn ông và bất cứ phụ nữ nào được cho là quá lớn tuổi để lạm dụng tình dục.

Ở tuổi 25, cô trở thành chủ nhân trẻ tuổi thứ hai của giải Nobel Hòa bình, sau Malala Yousafzai, người mới 17 tuổi khi nhận giải vào năm 2014. Giải Nobel Hòa bình là một trong những giải thưởng gây chú ý và cũng gây tranh cãi nhất trong hệ thống giải Nobel. Từ năm 1901 - 2017, giải thưởng này đã được trao 98 lần cho 104 cá nhân và 24 tổ chức.

Nobel Hòa bình 2018 đã thuộc về bác sĩ phụ khoa Denis Mukwege và nhà hoạt động Nadia Murad (Ảnh: AFP)

Lê Miên Tường

(Theo AFP, Reuters)