Nỗ lực học tập để giúp phụ nữ dân tộc Mông thoát nghèo

Đi học lớp 1 ở tuổi lấy chồng

Ngay trước lối vào dinh thự họ Vương (hay dinh thự Vua Mèo) ở xã Sà Phìn, huyện Đồng Văn, cửa hàng giới thiệu sản phẩm của Hợp tác xã (HTX) Dịch vụ tổng hợp nông lâm nghiệp Sà Phìn A (còn gọi là HTX Lanh Trắng) do chị Vàng Thị Cầu thành lập luôn tấp nập khách tham quan và mua sắm. Khách du lịch tới đây không chỉ tìm mua những món đồ bằng lanh đặc trưng của người Mông mà còn được nghe chị giới thiệu từng công đoạn làm ra những sản phẩm độc đáo.

Chị Vàng Thị Cầu, người sáng lập, đồng thời là Tổ trưởng Tổ sản xuất Hợp tác xã Lanh Trắng.

Dù bận khá nhiều công việc xã hội nhưng chị Cầu vẫn cố gắng sắp xếp thời gian có mặt ở cửa hàng để hướng dẫn chị em cách se lanh, kéo sợi hay thêu trang trí sản phẩm. Theo chị Cầu: Để thoát nghèo và có được thành quả như ngày nay là nhờ quyết tâm đi học lớp 1 ở tuổi lấy chồng. Điều này không phải trẻ em gái nào ở Hà Giang cũng làm được vào thời điểm đó.

Chị kể, bố mẹ xuất thân là nông dân, nhà lại có 11 anh chị em (mỗi người cách nhau chưa đầy một tuổi). Ba anh trai cứ được hai tuổi rưỡi thì mất, thành ra là con thứ tư trong gia đình nhưng chị Cầu đóng vai trò là chị cả của 7 đứa em.

Trong khi những đứa trẻ 14-15 tuổi ở dưới xuôi cắp sách đến trường thì trên khắp các bản làng ở Hà Giang, những em gái cùng trang lứa không biết đến tình yêu đã “một nách ba con”, cuộc sống quẩn quanh với nương rẫy, đẻ con và đói nghèo. Giống như nhiều gia đình ở Hà Giang, bố mẹ chị Cầu không muốn cho con gái đến trường vì “đi học mà bụng to thì xấu hổ với làng xóm”. “Ngày đó, ở Hà Giang chỉ có học sinh nam mới được đi học hết cấp 2, còn trẻ em gái thường phải bỏ học giữa chừng để giúp cha mẹ làm việc nhà hoặc đi lấy chồng”, chị Cầu nói về cái khó bó sự học của trẻ em gái ở Hà Giang.

Thế nhưng ước mơ được đến trường để thoát nghèo luôn đeo đuổi cô gái dân tộc Mông này. Biết khó có thể thuyết phục bố mẹ cho đi học nên chị âm thầm nộp đơn xin học. Sinh năm 1973 nhưng phải đến tháng 9-1990, chị mới chính thức vào học lớp 1. “Hôm tôi nhận được giấy gọi nhập học, bố đang đi chợ Yên Minh. Sợ bố ngăn cản nên tôi trốn nhà đi lên trường, không kịp mang theo quần áo. Học ở trường được 3 tháng thì có người ở cùng thôn ra bảo bố không cấm đi học nữa, cho về nhà lấy quần áo. Năm đó có 8 người đi học nhưng về sau chỉ còn lại mình tôi. Tôi xác định, dù khổ đến mấy cũng sẽ quyết tâm học”, chị Cầu chia sẻ.

Vì lớn tuổi nên chị Cầu phải học đuổi để kịp chương trình. Học ngày, học đêm với nỗ lực không mệt mỏi, trong 4 năm (1990-1994), chị hoàn thành chương trình tiểu học và THCS. Đầu năm 1995, chị đăng ký theo học hệ sư phạm 9+1 và tháng 8-1996, chị được phân công dạy nhóm trẻ tại Trường Mầm non Đồng Văn. Tuy nhiên, chị Cầu không muốn dừng việc học ở đó. Với quyết tâm cao, chị thi đỗ vào Khoa Mầm non, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Năm 2013, một tháng sau khi tốt nghiệp đại học, chị lại xa chồng con, khăn gói về TP Hà Giang theo học đại học văn bằng 2 chuyên ngành Lịch sử Đảng.

Ra trường với hai tấm bằng đại học, chị trở về quê nhà ở xã Phố Cáo, huyện Đồng Văn làm cô giáo mầm non, được học trò và phụ huynh tin tưởng, yêu mến. Với sự nỗ lực phấn đấu bền bỉ, chị Vàng Thị Cầu không những đóng góp cho sự phát triển của quê hương mà còn trở thành tấm gương sáng để thế hệ trẻ ở Đồng Văn học tập, noi theo, nhất là những em bé gái.

Vừa giữ gìn bản sắc văn hóa…

Kể từ khi lên huyện làm việc, chị Vàng Thị Cầu có điều kiện đi cơ sở, tiếp xúc với nhiều phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn, thiếu việc làm. Trở về nhà sau mỗi chuyến đi cơ sở, chị trăn trở rất nhiều. Chị chia sẻ: “Ở Phố Cáo có chị Hầu Thị Vá thường xuyên bị chồng đánh thậm tệ. Có lần, chị Vá bị chồng đánh gãy chân, không đi lại được. Thấy hoàn cảnh đáng thương đó, tôi đưa chị Vá 500.000 đồng để mua phân và giống lanh về trồng. Vài tháng sau, chị Vá mang sợi lanh tới nhờ tôi đi bán. Bán giúp chị vài lần tôi thấy không ổn. Tôi nghĩ, thay bằng đi bán hộ, nên chăng tạo việc làm mới cho chị em? Nhưng đào tạo nghề rất khó, chi bằng hướng vào những việc mà chị em đã biết làm, không cần phải học nhiều. Ý tưởng thành lập HTX sản xuất lanh của tôi xuất hiện từ thời điểm đó. Cho đến giờ, tôi vẫn khẳng định đây là thành công của Hội LHPN huyện Đồng Văn nói chung và cá nhân tôi nói riêng”.

Theo chị Cầu, người Mông Trắng chiếm tới 99% dân số ở huyện Đồng Văn. Đặc thù của người Mông Trắng là không sử dụng vải lanh màu mà chỉ chọn lanh trắng. Ngày còn bé, chị Cầu đã được mẹ truyền dạy cách làm ra những chiếc váy trắng, áo trắng của người Mông bằng sợi lanh. Chị thành thạo gần 40 công đoạn từ trồng, chăm sóc cây lanh đến tước vỏ, se lanh, kéo sợi, dệt vải, hấp, nhuộm… Chính vì vậy, với mong muốn giữ gìn bản sắc văn hóa của người Mông Trắng, chị Cầu tham mưu cho UBND huyện Đồng Văn chỉ đạo các xã, thị trấn trồng 200ha lanh phục vụ sản xuất. Với nguồn vốn vay từ Chương trình 135, chị cùng 10 thành viên sáng lập bắt đầu khởi nghiệp. Ngày 23-11-2017, HTX Lanh Trắng chính thức được thành lập.

… vừa chống bạo lực gia đình

Khác với nhiều cơ sở sản xuất ở địa phương, HTX Lanh Trắng tập hợp những phụ nữ có hoàn cảnh đặc biệt, gia đình thuộc diện đói nghèo hay chị em là nạn nhân của bạo lực gia đình và nạn buôn bán người sang Trung Quốc nhưng đã quay trở về Việt Nam. Theo chị Cầu, trước đây, do khó khăn trong canh tác nông nghiệp, chăn nuôi nên nhiều người Mông từ Sà Phìn đã vượt biên trái phép sang Trung Quốc để kiếm kế sinh nhai. Tiền làm thuê ít, rủi ro lại cao nên nhiều người phải bỏ trốn, trở về quê. Cái khó, cái nghèo cứ bám dai dẳng theo họ. Nhiều người đàn ông bất lực trước số phận đã trút giận lên đầu vợ con. Tình trạng bạo hành gia đình có lúc tăng đột biến. “Riêng việc đi vận động để họ vào làm việc ở HTX đã là thành công lớn”, chị Cầu nhấn mạnh.

Là một trong những thành viên sáng lập HTX, chị Sùng Thị Si, Giám đốc HTX Lanh Trắng, kể lại: “Trước khi đến HTX làm việc, gia đình tôi rất nghèo, không có tiền cho con đi học, ăn uống thiếu thốn. Để kiếm tiền nuôi vợ con, chồng tôi sang Trung Quốc làm thêm nhưng bị lừa và phải trở về quê. Bất lực trước cái nghèo, chồng tôi tìm đến rượu để giải sầu và thường xuyên đánh đập vợ rất thậm tệ. Nhiều lúc, tôi muốn bỏ nhà đi nhưng vì thương các con còn nhỏ nên cam lòng ở lại. Được chị Cầu vận động tham gia HTX, tôi đã có thu nhập ổn định, gia đình ngày càng hòa thuận. Không những vậy, chồng tôi hiện giờ là thành viên tích cực của HTX”.

Không chỉ chị Si, phần lớn thành viên trong HTX đều là những nạn nhân của bạo lực gia đình. Được chị Cầu vận động và chính quyền giúp đỡ, họ đã đến với HTX Lanh Trắng và gắn bó với nhau như chị em trong gia đình. Cho đến nay, sau gần 3 năm thành lập, HTX Lanh Trắng có bước phát triển nhanh chóng, hình thành chuỗi khép kín, tự cung cấp nguyên vật liệu, sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, tạo việc làm cho 95 hội viên ở xã Sà Phìn và bà con ở nhiều xã trong huyện Đồng Văn. Hội viên của HTX Lanh Trắng đã làm ra hơn 70 dòng sản phẩm thổ cẩm thủ công mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc Mông. Sản phẩm làm ra được bày bán ngay tại chỗ, phục vụ nhu cầu mua đồ lưu niệm của du khách, nhất là khách nước ngoài. Chị Cầu cho biết, thời gian qua, HTX còn nhận được các đơn đặt hàng từ nước ngoài như: Hà Lan, Đức, Mỹ, Nhật Bản. Các nhà thời trang trong nước và nước ngoài cũng nhập sản phẩm lanh của HTX.

Trước nhu cầu mua sản phẩm thổ cẩm tăng, HTX Lanh Trắng đã thực hiện mô hình liên kết, hỗ trợ sản xuất với gần 40 gia đình trong huyện Đồng Văn trồng cây lanh nguyên liệu. Tham gia liên kết với HTX, chị em có thu nhập từ 3 triệu đồng đến 4,5 triệu đồng/người/tháng. Khoản thu nhập này giúp chị em từng bước vượt lên đói nghèo, làm chủ cuộc sống và dần hòa nhập với cộng đồng. Ngoài ra, HTX Lanh Trắng cùng với Hội LHPN huyện Đồng Văn đang nuôi dạy 50 cháu có hoàn cảnh đặc biệt (bố hoặc mẹ mất, hoặc đi làm ăn xa, bơ vơ không nơi nương tựa).

Đặc biệt, năm 2018, lần đầu tiên Trung ương Hội LHPN Việt Nam tổ chức Ngày hội “Phụ nữ khởi nghiệp”. Trong số 137 đề án khởi nghiệp gửi về từ các tỉnh, thành phố trên cả nước thì đề án “Phát triển các sản phẩm thổ cẩm từ vải lanh tự nhiên” của HTX Lanh Trắng là một trong 5 đề án xuất sắc nhất được Trung ương Hội LHPN Việt Nam hỗ trợ vốn mức cao nhất (100 triệu đồng) để tiếp tục phát triển. Năm 2019, đề án “Hỗ trợ phụ nữ nghèo” của HTX Lanh Trắng tham gia Ngày hội “Phụ nữ khởi nghiệp” cũng được xếp vào tốp 20 đề án nhận giải của năm.

Theo ông Dinh Chí Thành, Phó chủ tịch UBND huyện Đồng Văn: HTX Lanh Trắng ra đời góp phần giải quyết đáng kể việc làm, tăng thu nhập cho người dân, luôn là điểm tựa vững chắc cho phụ nữ dân tộc Mông ở xã Sà Phìn. Tham gia hoạt động của HTX Lanh Trắng, phụ nữ địa phương phát huy được năng lực và có nguồn thu nhập ổn định, qua đó bình đẳng giới cũng được phát huy, bạo lực gia đình cũng giảm bớt, người phụ nữ có vai trò, vị trí trong gia đình và xã hội. Trong thời gian tới, với phương châm “xã hội muốn tiến lên thì phụ nữ phải có việc làm”, huyện sẽ tiếp tục tạo điều kiện, hỗ trợ để mô hình này tiếp tục phát triển và nhân rộng.

Với tinh thần trách nhiệm của đảng viên, chị Cầu luôn nỗ lực tạo việc làm cho chị em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, giúp họ có cuộc sống tốt đẹp hơn, góp phần giảm bạo lực gia đình tại địa phương. Những đóng góp trên của chị Vàng Thị Cầu được UBND tỉnh Hà Giang ghi nhận và trao tặng bằng khen về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh năm 2018 và năm 2019 chị lại được nhận bằng khen của UBND tỉnh Hà Giang về thực hiện 8 lời Bác Hồ căn dặn Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Hà Giang.

Bài và ảnh: LINH OANH