Nỗ lực khôi phục thương hiệu mận Bắc Hà

Trại Nghiên cứu & sản xuất giống rau quả Bắc Hà là nơi ươm, nhân giống các loại mận ngon của địa phương. Ảnh: Minh Quang.

Loài cây níu chân du khách

Huyện Bắc Hà (Lào Cai) từ lâu được biết đến là vùng cây ăn quả với giống mận tam hoa nổi tiếng vùng Tây Bắc. Theo các ghi chép và thông qua lời kể của gười dân trồng mận ở Bắc Hà, giống mận tam hoa có mặt ở vùng này đến nay đã hơn 30 năm, do một kỹ sư nông nghiệp, từng là trạm trưởng trạm nghiên cứu, trồng khảo nghiệm giống cây ăn quả ôn đới huyện Bắc Hà lai tạo, bằng cách chiết ghép giữa giống mận chua bản địa với mắt mầm giống mận ngọt của Trung Quốc do Nông trường Hoành Bồ (Quảng Ninh) du nhập về Việt Nam từ khoảng những năm 1970. Từ những cây giống đầu tiên lai ghép thành công, đến nay huyện Bắc Hà đã trở thành “vương quốc mận tam hoa” nổi tiếng.

Dẫn chúng tôi đi tham quan Trại Nghiên cứu & sản xuất giống rau quả Bắc Hà, bà Bùi Thị Huế, Chủ tịch Hội Liên hiệp phụ nữ huyện chia sẻ: Đã thành thông lệ, mùa xuân và mùa hạ trong năm, những vườn mận Bắc Hà trở thành điểm đến của du khách trên khắp mọi miền đất nước. Mỗi mùa xuân về thì hoa mận nở trắng rừng, trắng hết cả cao nguyên. Trong không gian ngập tràn sắc trắng tinh khôi ấy, người ta mệnh danh Bắc Hà là “cao nguyên trắng”.

Đến với Bắc Hà dịp này, du khách sẽ được thưởng thức hoa mận và uống rượu ngô cùng đồng bào. Còn vào mùa hạ, tầm trung tuần tháng tháng 5 tới trung tuần 6 khi mận chín rộ, huyện Bắc Hà sẽ tổ chức lễ hội đua ngựa truyền thống thường niên. Khách du lịch sẽ được thưởng thức tiếng vó ngựa trên cao nguyên, cùng những trái mận chín đầu mùa. Vừa thưởng thức vị ngon ngọt của mận Bắc Hà, vừa được trải nghiệm cảm giác được tự tay mình hái mận mang về...

Mận tam hoa trên đất Bắc Hà là loại cây trồng cho thu nhập chính, góp phần xóa đói, giảm nghèo cho đồng bào. Nhiều năm qua, cây mận tam hoa còn là một sản phẩm đặc trưng để phát triển du lịch. Hiện nay, vùng trồng mận tập trung chủ yếu ở thị trấn Bắc Hà và các xã Tà Chải, Na Hối, Bản Phố, Thải Giàng Phố...

Phục hồi thương hiệu mận

Theo bà Bùi Thị Huế, nhiều năm trở lại đây mận Bắc Hà không nổi danh bằng mận Mộc Châu, trong khi mận Mộc Châu thực chất có nguồn gốc từ Bắc Hà. Đã có một thời gian dài, nhiều hộ dân Bắc Hà giàu lên nhờ bán giống mận cho người dân Mộc Châu. Do địa hình, thổ nhưỡng, mận Mộc Châu thường chín sớm hơn và nở hoa sớm hơn mận Bắc Hà gần 1 tháng. Giao thông đi lại giữa Hà Nội - Mộc Châu và các tỉnh lân cận cũng thuận tiện hơn, khiến cho thị trường và diện tích trồng mận Mộc Châu cũng ngày một nhiều hơn. Vì thế đang từ khoảng 10 ngàn ha trồng mận vào những năm 2000, mận Bắc Hà gần như mất thương hiệu bởi không có người dân canh tác nữa, hiện tính toàn huyện, diện tích trồng mận chỉ còn khoảng 580 ha.

Cảm nhận chung của nhiều du khách, nếu ai đã từng ăn mận Bắc Hà và mận Mộc Châu sẽ thấy có sự khác biệt hẳn. Mận Mộc Châu quả nhỏ hơn và mềm hơn, không đậm vị như mận Bắc Hà. Trong định hướng phát triển kinh tế-xã hội của huyện Bắc Hà, cây mận tam hoa được chọn là một trong những cây mũi nhọn chủ lực giúp cho nông dân phát triển sản xuất.

Tiến tới khôi phục, nâng cao chất lượng cây mận tam hoa, huyện Bắc Hà đã triển khai nhiều các đề án, trong đó có đề án phục tráng giống mận tam hoa do Trung tâm Giống nông - lâm nghiệp tỉnh Lào Cai phối hợp với UBND huyện Bắc Hà thực hiện. Cùng với đó là việc tích cực tìm đầu ra ổn định cho quả mận thông qua các hoạt động xúc tiến, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm. Tất cả đều hướng tới mong muốn giá trị cây mận tam hoa ngày càng được nâng cao.

Hiện thực hóa chủ trương này, Trại nghiên cứu & sản xuất giống rau quả Bắc Hà đang là nơi ươm trồng, lai tạo các loại mận, lê và nhiều loại cây ăn quả khác. Nơi đây cũng đang ươm trồng, nhân giống các loại đào được nhập từ nước Pháp, cùng các loại cây giống ăn quả ôn đới. Ngoài ra, từ hơn 10 năm trước, trại giống rau quả Bắc Hà cũng là nơi lai ghép thành công giống lê Hàn Quốc và lê bản địa, cho ra đời giống lê mang tên gọi VH 06 có vị ngon, mát đặc biệt.

Nhằm đẩy mạnh phát triển loại cây chủ lực của địa phương, trong năm 2018, tỉnh Lào Cai cũng đã tổ chức khảo nghiệm phát triển trồng giống mận tím chín sớm. Theo đánh giá, giống mận tím chín sớm Bắc Hà có rất nhiều ưu điểm nổi trội như sức sinh trưởng phát triển mạnh, sau trồng 3 năm bộ tán đã hình thành cơ bản và cho thu hoạch với năng suất đạt 4 kg/cây, quả to và đều (trọng lượng đạt tới 50gam/quả), hình dáng và màu sắc quả đẹp, ăn ngọt thơm (độ brix đạt 10-12).

Đặc biệt quả chín sớm, từ cuối tháng 4 đến đầu tháng 5. Nhận thấy đây là giống mận phù hợp với điều kiện tự nhiên tại Lào Cai, có hiệu quả kinh tế và ưu thế cạnh tranh vượt trội so với các giống mận khác đang trồng, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh đã đề nghị UBND các huyện/thành phố trong vùng dự án chỉ đạo các đơn vị liên quan tham gia khảo nghiệm cây mận tím chín sớm Bắc Hà ngay trong năm 2018 với quy mô 20-25 ha. Trong đó riêng huyện Bắc Hà 15 ha, Bát Xát 3 ha, Sa Pa 2 ha, Văn Bàn 1 ha, Si Ma Cai 3 ha, Mường Khương và Thành phố Lào Cai 1 ha…

Tuy đã khẳng định được tên tuổi, nhưng mận tam hoa Bắc Hà hiện vẫn bấp bênh về thương hiệu, nên vẫn xảy ra tình trạng mận ở các địa phương khác giả nhãn mác của Bắc Hà và bày bán công khai. Hi vọng trong tương lai không xa, trái mận tam hoa nói riêng và trái mận trên đất Bắc Hà sẽ tìm được đầu ra thực sự ổn định. Từ đó thương hiệu mận Bắc Hà sẽ có sức vươn ngày càng xa trên thị trường.

Minh Quang