Ồ ạt tổ chức lễ hội: Biến dạng và biến chất

Lễ vật cầu bùn tại làng Vân (Bắc Giang), ngày 27/5. Ảnh: Quang Vinh.

Có những lễ hội không phải là không hấp dẫn du khách như: lễ hội carnaval Hạ Long, Festival Huế, lễ hội pháo hoa Đà Nẵng… nhưng có nhất thiết năm nào cũng tổ chức như lễ hội carnaval Hạ Long, hay hai năm tổ chức một lần (Fesival Huế), hoặc kéo dài tới 2 tháng (như lễ hội pháo hoa Đà Nẵng?

Tất cả các lễ hội này đều được giải thích là để quảng bá hình ảnh của địa phương, để thu hút khách du lịch… nhưng hiệu quả như thế nào thì không mấy địa phương công bố một cách minh bạch. Các lễ hội này thường được tổ chức rất tốn kém, nhưng hiệu quả thu được chẳng là bao. Khách trong nước thì quá biết địa phương nào có thế mạnh, thế yếu gì, thu hút mình vì lẽ gì. Còn khách quốc tế ư, liệu có ai xem các chương trình truyền hình trực tiếp lễ khai mạc các lễ hội mọc lên “như nấm sau mưa” ở các địa phương, hay vẫn chỉ là “mẹ hát con khen hay”. Có lẽ không có quốc gia nào có nhiều lễ hội mới như nước ta. Có hôm mở truyền hình tất cả các kênh sóng đều truyền hình trực tiếp các lễ hội. Thái Lan đâu có nhiều lễ hội như ta mà họ thu hút khách du lịch đến vậy. Tất cả khách du lịch nước ta sang Thái Lan, khi trở về đều đánh giá: Cảnh quan của họ thua kém ta xa.

Năm 2017 Việt Nam đón 13 triệu khách quốc tế (tăng 28% so với năm 2016) và chỉ chưa đầy 20% khách muốn quay trở lại. Khách quốc tế đến Việt Nam chủ yếu là du lịch trải nghiệm. Nước ta có nhiều cảnh quan đẹp, môi trường thiên nhiên kỳ thú, các phong tục tập quán và sinh hoạt văn hóa độc đáo, khác lạ. Nhưng chúng ta rất ít chú ý mở mang, bồi đắp những tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên du lịch vô giá này, mà chỉ muốn xài cho nó đến cùng kiệt (cũng như sự phát triển kinh tế những năm vừa qua chủ yếu là bán tài nguyên và sức lao động quá rẻ, nên giá trị gia tăng thấp). Do vậy mà các tour du lịch của ta thường đơn điệu, lặp lại, các sản phẩm du lịch nói chung và sản phẩm lưu niệm nói riêng còn nghèo nàn (phổ biến là cái nón, chiếc quạt giấy…) khiến khách du lịch đến một lần là không còn gì để trải nghiệm nữa.

Trở lại các lễ hội được tổ chức ồ ạt, vừa lãng phí vừa kém hiệu quả, chắc chắn không ít lãnh đạo địa phương sẽ biện minh, chống chế rằng: Họ không sử dụng ngân sách địa phương, mà huy động từ nguồn lực xã hội hóa. Xin thưa rằng từ nguồn nào thì cũng là cơm áo gạo tiền của nhân dân. Vả chăng, ông cha ta đã từng tổng kết “Rượu nhạt uống lắm cũng say/ Người khôn nói lắm dẫu hay cũng nhàm”.

Đáng tiếc là tới nay không ít lễ hội truyền thống lâu đời và rất văn hóa của đồng bào các dân tộc đã biến dạng hoặc biến chất. Ví như chợ tình được tổ chức ở nhiều vùng miền núi phía Bắc, mà nổi tiếng nhất là chợ tình Khau Vai (Hà Giang) được tổ chức duy nhất một ngày trong năm. Đây là ngày hội dành cho những lứa đôi yêu nhau nhưng không lấy được nhau (dưới chế độ cũ chuyện này xảy ra phổ biến). Họ đến chợ tâm tình, trao đổi tình cảm, mừng cho nhau nếu cuộc sống gia đình êm ấm. Có những đôi vợ chồng cùng đi đến chợ tình, để tìm nửa kia đã lạc của mình. Đây là một lễ hội rất văn hóa, nhân văn và tiến bộ. Người ta đến hội nhưng không mua bán gì.

Gần đây một số gia đình ở gần địa điểm tổ chức hội đã mở những dịch vụ phục vụ nhu cầu thiết yếu (ăn, uống…) của người đi hội. Rồi những đôi trai gái đang yêu nhau, hoặc những người còn lẻ bóng cũng đến hội… mong tìm được nửa kia của mình. Thương nhất là có những người đi hội đã năm, sáu mươi năm nhưng năm nay đến hội không thấy người năm xưa nữa. Có thể họ đã già yếu, hoặc đã mất rồi.

Một lễ hội đẹp như thế, nhân văn như thế, nhưng đã bị biến chất. Các vị quan chức địa phương đã đứng ra tổ chức, cũng khai mạc, bế mạc, rồi tổ chức các trò chơi, các dịch vụ thu lợi nhuận. Đáng lẽ giúp cho lễ hội diễn ra tốt đẹp thì họ lại làm cho nó biến chất. Vấn đề cơ bản không phải là tổ chức hay không tổ chức lễ hội, mà là ứng xử có văn hóa với các sinh hoạt văn hóa, tinh thần của cư dân và giúp nó ngày càng phát triển tốt đẹp hơn.

Trần Bảo Hưng