Phim tài liệu Việt Nam đang chạm gần mong muốn của khán giả

Tín hiệu đáng mừng

- Nhìn lại hành trình 13 mùa Liên hoan phim tài liệu châu Âu - Việt Nam, ông đánh giá thế nào về chương trình?

- Có lẽ, thành công nhất là Liên hoan phim tài liệu châu Âu - Việt Nam đã tạo ra một dấu ấn đối với khán giả về thể loại phim tài liệu. Thông qua Liên hoan phim, Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương muốn góp phần tạo ra một thói quen xem phim tài liệu, tạo ra địa chỉ văn hóa xem phim tài liệu ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh. Đây cũng là tiền đề cho dự án tiếp theo đưa Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương trở thành điểm chiếu phim tài liệu thường niên. Qua đó, khán giả biết nhiều hơn về phim tài liệu của Việt Nam và thế giới.

- Danh sách phim tài liệu Việt Nam tham gia Liên hoan phim tài liệu châu Âu - Việt Nam ngày càng có nhiều gương mặt đạo diễn trẻ. Chất lượng các phim đó ra sao, thưa ông?

- Nhìn chung, các đạo diễn Việt Nam, nhất là đạo diễn trẻ đang tiến đến cách thể hiện phim, kể câu chuyện một cách mới mẻ, giàu tính tìm tòi, ít đi theo lối mòn. Nhiều phim không sử dụng lời bình hoặc nếu dùng thì rất ít, thay vào đó những hình ảnh, chi tiết có tính tác động mạnh về thị giác, âm thanh. Một số phim có thời lượng lên tới 80 - 90 phút, phù hợp để chiếu rạp…

Đơn cử tại Liên hoan phim năm nay, bộ phim Đường về hoang dã đạo diễn Đặng Linh cho khán giả thấy được hành trình đưa những chú gấu về đời sống tự nhiên khó khăn, nguy hiểm như thế nào. Hay bộ phim Những đứa trẻ trong sương của Hà Lệ Diễm - một tác giả độc lập, gây tiếng vang quốc tế và đã được ra rạp tại Việt Nam, cho thấy sức hút đối với thể loại phim tài liệu. Cách làm phim của Hà Lệ Diễm cũng điển hình cho hướng đi mà nhiều đạo diễn trẻ dòng phim tài liệu Việt Nam đang theo đuổi.

- Có thể thấy hướng đi này cũng khá tương đồng với ngôn ngữ phim tài liệu của các nước trên thế giới, thưa ông?

- Đúng thế. Chính qua những kỳ liên hoan phim đã giúp chúng ta nhìn sang các nước bạn, hiểu và học hỏi được cách mà họ lựa chọn đề tài, triển khai câu chuyện… để phim thu hút khán giả. Tuy nhiên, với chúng tôi, trước một đề tài luôn xác định nhiệm vụ chính trị đặt lên hàng đầu, sau đó là những tâm tư, trăn trở của tác giả về vấn đề đó và sử dụng ngôn ngữ phim tài liệu để truyền tải thông điệp của mình. Trong khi đó, phim tài liệu của nước ngoài phần lớn là các dự án phim nhằm mục đích kinh doanh nên được đầu tư nguồn lực lớn, đề tài cũng rất hấp dẫn… để đáp ứng thị hiếu công chúng.

- Dù sao so với các thể loại khác, phim tài liệu vẫn kén khán giả hơn, ông nghĩ sao về ý kiến này?

- Đúng là từ lâu chúng ta đã có suy nghĩ rằng phim tài liệu kén khán giả, rằng đối tượng xem phim tài liệu đa phần là người có tuổi, cách kể của phim tài liệu lề dề, chậm chạp, nói về những vấn đề chỉ người già quan tâm... Nhưng bây giờ đã rất khác rồi. Quan sát thực tế sẽ thấy giờ đây nhiều bạn trẻ thích xem phim tài liệu, bởi họ tìm thấy ở đó sự chân thật, gần gũi với đời sống. Thậm chí, có bạn trẻ đam mê, tìm tòi cách làm phim tài liệu để tự kể về người thân, cuộc đời mình, những câu chuyện xung quanh… Đồng thời, quan sát tại các buổi chiếu phim, rõ ràng lứa tuổi khán giả đang trẻ dần. Đó là tín hiệu đáng mừng và là nguồn động viên rất lớn đối với những người làm phim tài liệu.

Đội ngũ nghệ sĩ của Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương đang hướng tới xây dựng những tác phẩm đột phá về chất lượng. Ảnh: NVCC

Chia mảng đề tài sát nhu cầu đời sống

- Luật Điện ảnh mới có hiệu lực từ ngày 1.1.2023, trong đó đã thể hiện rõ hơn cơ chế, biện pháp huy động mọi nguồn lực đầu tư, phát triển điện ảnh, xây dựng ngành công nghiệp điện ảnh. Qua lăng kính của người làm phim tài liệu, ông thấy cơ hội thúc đẩy phát triển của thể loại này là gì?

- Tôi cho rằng Luật Điện ảnh năm 2022 chính là cơ hội tuyệt vời cho ngành điện ảnh nói chung, phim tài liệu nói riêng, nếu vận dụng tốt vào đời sống thực tiễn, tạo nên tính chuyên nghiệp trong từng khâu sản xuất, phát hành, phổ biến phim... Đặc biệt, thể loại phim tài liệu sẽ ngày càng có định hướng tốt, dài hơi, thay vì trước kia chỉ định hướng đề tài cho từng năm. Điều này phù hợp với bối cảnh chúng ta hướng tới sản xuất những bộ phim có thời lượng dài, được đầu tư công phu, thời gian làm phim có thể lên tới vài năm.

Đổi mới cơ chế cũng sẽ giúp cho việc huy động các nguồn lực khác dành cho phim tài liệu thuận lợi hơn. Tuy nhiên, thủ tục liên quan đến kinh phí sản xuất, chúng tôi vẫn gặp khó khăn nhất định khi việc duyệt cấp kinh phí còn chậm, ảnh hưởng lớn đến kế hoạch sản xuất, từ đó chất lượng phim cũng bị ảnh hưởng.

- Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương vẫn là đơn vị sản xuất phim trực thuộc nhà nước, liệu có nên thoát khỏi “mác tuyên truyền”, chạm đến những mảng đề tài đa dạng, đưa phim tài liệu đến gần hơn với công chúng?

- Câu hỏi này rất hay. Để có được những bộ phim tài liệu hay, khai thác sâu đề tài tầm cỡ và đa dạng, có tính thời sự, hấp dẫn, chạm tới trái tim khán giả cũng như đưa phim tài liệu đến gần hơn với công chúng là điều chúng tôi đang nỗ lực thực hiện. Nhiệm vụ chính trị chúng tôi phải hoàn thành thật tốt, đó là sứ mệnh gần 70 năm nay của Hãng phim Tài liệu và khoa học Trung ương. Còn làm thế nào để hài hòa, phong phú, chúng tôi chọn cách chia mảng đề tài sát với nhu cầu của đời sống xã hội. Ví dụ, một năm làm khoảng 30 phim, sẽ chia ra bao nhiêu phim phục vụ mục đích tuyên truyền, bao nhiêu phim đạo diễn có thể thỏa sức sáng tạo, tìm tòi, đổi mới…

Xác định rõ đường đi như vậy, các mục tiêu sẽ không chồng lấn nhau, và đều được thực hiện một cách hiệu quả. Điều này sẽ giúp Hãng không xa rời nhiệm vụ chính trị song cũng tạo thêm động lực cho nghệ sĩ hướng tới tác phẩm chất lượng và có thể ra rạp, tạo được hiệu ứng cao, vươn tầm quốc tế.

Với hướng đi mới, cộng với chính sách khuyến khích ngành điện ảnh của Nhà nước, tôi tin rằng chúng ta sẽ tạo ra những tác phẩm mang tính đột phá. Quan trọng nhất là đưa phim tài liệu ngày càng chạm gần mong muốn của khán giả.

- Xin cảm ơn ông!

Lê Thư thực hiện