Quảng Nam: Lễ hội Bà Thu Bồn là Di sản văn hóa Phi vật thể Quốc gia

Đến dự có, ông Trần Văn Tân, Phó Chủ tịch UBND tỉnh; ông Nguyễn Thanh Hồng, Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Quảng Nam cùng các lãnh đạo UBND huyện Duy Xuyên và đông đảo người dân địa phương.

UBND huyện Duy Xuyên đón nhân bằng DSVHPVT Quốc gia lễ hội Bà Thu Bồn.

Phát biểu tại buổi lễ, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Trần Văn Tân cho biết, lễ hội truyền thống Bà Thu Bồn là một hình thái lễ hội dân gian được hình thành từ khi người Việt ở phía bắc di cư đến khai phá vùng đất mới lập làng, xã vào thế kỷ X. Sau đó giao thoa diễn biến văn hóa Chăm Pa, văn hóa của các đồng bào dân tộc thiểu số miền núi phía tây của tỉnh Quảng Nam để tạo nên tín ngưỡng thờ mẫu bà Thu Bồn với những giá trị văn hóa đặc sắc, được bảo tồn phát huy cho đến ngày nay.

Một ghi thức ở lễ hội Bà Thu Bồn.

“Sức lan tỏa, sự bám rễ sâu bền trong đời sống xã hội của tín ngưỡng thờ mẫu Bà Thu Bồn xuất phát từ nguyện vọng chính đáng của nhân dân luôn cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, quốc thái dân an, làng xã được ấm no, hạnh phúc, góp phần thắt chặt nghĩa đồng bào, khởi dậy xây dựng bản sắc văn hóa phong phú đa dạng tiêu biểu cho đời sống tín ngưỡng dân gian của cư dân miền Trung nói chung và cư dân tỉnh Quảng Nam nói riêng”, ông Trần Văn Tân nói.

Nghi thức của Lễ rước sắc ở lễ hội Bà Thu Bồn.

Theo ông Tân, đây không chỉ là lễ hội truyền thống có quy mô lớn nhất của tỉnh Quảng Nam mà tính chất hấp dẫn lan tỏa đến các lễ hội khác của các tỉnh, thành trong khu vực miền Trung;… Lễ hội truyền thống Bà Thu Bồn là một minh chứng hùng hồn nhất cho sợi dây gắn kết cộng đồng và tinh thần yêu quê hương, đất nước của cha ông ta.

“Trong đó vùng đất ở xã Duy Tân và huyện Duy Xuyên là nơi hội tụ giao thoa, tiếp nối giữa văn hóa giữa miền núi và miền xuôi trong suốt chiều dài lịch sử hình thành phát triển tỉnh Quảng Nam và chính vì lẽ đó tôi đánh giá rất cao, đây là một sự kiện rất quan trọng nằm trong chuỗi các hoạt động của Năm du lịch Quốc gia năm 2022 - Quảng Nam điểm đến du lịch xanh”, ông Trần Văn Tân nhấn mạnh.

Rất đông người dân tham gia lễ hội Bà Thu Bồn.

Theo đó, lễ của lễ hội Bà Thu Bồn gồm các nghi thức như: Lễ rước sắc, lễ rước nước, lễ đại tế tại Lăng Bà. Trong đó, lễ rước sắc được tiến hành trên cạn vào chiều ngày 11/2 (âm lịch) với 9 đội hình gồm: lân; cờ đại; cờ ngũ sắc; nhạc cổ; trống chiêng; kiệu rước Sắc; lính hộ tống; đội hình phụ nữ và bô lão.

Lễ rước nước là phần sôi động nhất, rực rỡ nhất của lễ hội Bà Thu Bồn, được tiến hành từ sáng sớm ngày chính lễ ngày 12/2 âm lịch trên không gian rộng lớn từ thượng nguồn sông Thu Bồn về tới Lăng Bà bằng cả thuyền và đám rước bộ với hàng trăm người tham gia. Tiếp đến phần hội với nhiều hoạt động văn hóa thể thao sôi nổi như hô hát bài chòi, hội hoa đăng, hội thi ẩm thực, các trò chơi dân gian và đặc biệt là hoạt động đua thuyền...

: Dòng người tham gia đoàn rước sắc.

Có truyền thuyết cho rằng: Bà được sinh ra trong một gia đình giàu có tại làng Thu Bồn. Từ lúc lọt lòng mẹ Bà đã có mái tóc dài ngang lưng, hàm răng trắng ngà, nước da trắng như sương và khuôn mặt đẹp tựa thiên thần;... Từ nhỏ, Bà đã có khả năng thiên bẩm về việc sử dụng các loại thảo dược để trị bệnh cứu người và động vật. Cho đến năm 50 tuổi thì Bà quy tiên đúng vào trưa ngày 12/2 âm lịch, hóa thân thành hoa sứ tỏa hương thơm ngào ngạt khắp cả một vùng. Dân làng thành kính cung nghinh cỗ quan tài đầy hoa sứ về thờ phụng, xây dựng lăng mộ trang trọng để đền đáp, tưởng nhớ công lao to lớn của Bà lúc sinh thời cũng như sự hiển linh của Bà sau khi mất.

: Dòng người tham gia đoàn rước sắc.

Có truyền thuyết khác cho rằng, Bà Thu Bồn là nữ tướng người Chăm, có mái tóc dài rất đẹp, khi bị lâm nạn Bà đưa đoàn của Hoàng gia lánh nạn lên hướng Phường Rạnh, đến khi bị bao vây, Bà một mình một ngựa ở lại chống cự, khi bị ngã ngựa, mái tóc Bà vướng phải vào chân ngựa nên Bà bị tử nạn, xác Bà trôi về làng Thu Bồn, nhân dân vớt xác Bà đem chôn.

Năm đó, vùng Thu Bồn hạn hán mất mùa nhân dân đói khổ cơ hàn, Bà linh ứng về giúp dân chống đói, từ đó mùa màng tốt tươi, mưa thuận gió hòa. Đặc biệt, người dân vùng sông nước Thu Bồn ăn nên làm ra hơn, khi gặp sóng to gió lớn được Bà che chở bảo hộ.

Ông Nguyễn Thế Đức, Phó Chủ tịch UBND huyện Duy Xuyên phát biểu tại buổi lễ cho rằng, để ghi nhớ công ơn của Bà, từ bao đời nay dân làng Thu Bồn đã góp công, góp của xây dựng Lăng Bà và hằng năm tổ chức các hoạt động tế lễ vào hai ngày 11 và 12/2 âm lịch để tạ ơn Bà đã che chở, phù hộ và đó là cơ sở, là nền tảng văn hóa tâm linh để hình thành nên các hoạt động mang đậm dấu ấn văn hóa dân tộc, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc.

Dịp này, ông Trần Văn Tân thừa ủy quyền của Bộ VHTTDL trao bằng chứng nhận DSVHPVT Quốc gia lễ hội Bà Thu Bồn cho UBND huyện Duy Xuyên.

Tấn Thành - Chí Đại