Quảng Ninh: Gánh nặng hoàn thổ sau thu hồi đất dự án nhà máy rác

Tỉnh Quảng Ninh vừa có chủ trương thu hồi một phần diện tích đất dự án nhà máy xử lý rác lớn trên địa bàn. Một số tờ báo, trang mạng cho đây là một động thái quyết liệt của địa phương trong quản lý đất đai, thu hồi được đất từ tay người 'khổng lồ'. Nhưng Báo Xây dựng thì nghĩ khác, cho là phía sau việc làm tích cực, nếu không tỉnh táo dễ rơi vào cảnh 'kẻ ăn ốc - người đổ vỏ'. Địa phương tự chuốc gánh nặng dùng ngân sách hoàn nguyên môi trường thay cho doanh nghiệp.

Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh Nguyễn Văn Đọc kiểm tra thực tế nhà máy rác Vũ Oai của Indevco. (Ảnh: Hồng Nhung)

Cụ thể, Dự án khu liên hợp xử lý chất thải rắn (nhà máy rác) do Cty CP Tập đoàn Indevco (Indevco) làm chủ đầu tư lập quy hoạch năm 2012, quy mô nghiên cứu 900ha, vị trí có mặt tiền đường tránh TP Hạ Long (đường vành đai Bắc Cửa Lục), điềm đầu từ cầu Diễn Dọng, điểm cuối giáp QL18 đoạn Ngã Hai - Quang Hanh (Cẩm Phả).

Ngày 28/5/2013, UBND tỉnh Quảng Ninh cấp Giấy chứng nhận đầu tư cho Indevco với tổng mức đầu tư trên 1.500 tỷ đồng, quy mô sử dụng đất trên 630ha, trong đó gồm 2 hạng mục chính là nghĩa trang và nhà máy xử lý rác.

Tháng 5/2015, nhà máy rác động thổ, xây dựng ở bờ đông sông Diễn Vọng phần thuộc đất xã Vũ Oai, phần trên đất thôn Đồng Lá, xã Hòa Bình (Hoành Bồ) và tổ 6, khu 7B, phường Quang Hanh (Cẩm Phả). Quy mô xây dựng 6 lò đốt rác, kế hoạch quý I/2018 đưa 2 lò vào hoạt động và đến tháng 7/2018 sẽ đưa 4 lò còn lại vào hoạt động.

Một nhà máy xử lý rác công nghệ hỏa thiêu, công suất đốt 900 tấn rác/ngày (công suất thiết kế đạt trên 1.000 tấn/ngày), với công nghệ xử lý rác được quảng cáo là hiện đại, tiên tiến nhất Việt Nam. Bởi tính ưu việt như có thiết bị tối tân phân loại rác tự động, đốt trực tiếp ngay khi rác được vận chuyển về nhà máy. Lượng rác còn lại sau khi đốt chỉ phải xử lý chôn lấp tối đa không quá là 5%. Nhà máy tổng mức đầu tư khái toán trên 1.000 tỷ đồng, diện tích sử dụng đất 300ha.

Hôm nhà máy động thổ, cờ dong trống mở, nhưng rất lạ là công trình xây mãi không xong, trên một diện tích rộng lớn đâu đâu cũng đào móng, xẻ núi, hạ đồi. Nhà máy quy mô công trình xây dựng ở cấp nào không rõ, nhưng nhà đầu tư đào móng sâu tới 40 - 50m. Từ các hố móng “khổng lồ” moi đất lên, đêm đêm xe “siêu trọng” phủ bạt kín mít chở xuống cảng 368 (cảng chuyên dụng của nhà đầu tư) ở xã Vũ Oai (Hoành Bồ) nơi khuất nẻo vùng thủy điện vịnh Cửa Lục. Các hố móng khoét xong, miệng hố rộng như cái moong, nhà đầu tư bèn chở rác về tuồn xuống vùi lấp.

Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh Nguyễn Văn Đọc chỉ đạo, quý III/2018 sẽ khánh thành nhà máy, nhưng đến nay thời gian đã ngả về cuối năm 2019 rồi nhưng chưa một lò nào nổi lửa (tự cháy) hỏa thiêu được rác. 2 trên 6 lò từng nhả khói, nhưng tậm tịt lò chỉ cháy khi có chất xúc tác như phun xăng, tưới dầu vào rác, hết xăng dầu là tắt ngấm. (Một cở sở hỏa thiêu rác dù là thủ công hay hiện đại, rác phải tự cháy. Củi hay xăng dầu chỉ là mồi nhóm lò ban đầu, không thể dùng xăng dầu, than, củi để đốt rác được, vì giá thành cao kinh doanh không có lãi). Chính vì thế mà kho chứa rác thải của Indevco từ TP Hạ Long, Cẩm Phả và huyện Hoành Bồ nhập về 800 - 900 tấn/ngày ùn lên như núi. Núi rác lộ thiên làm tổ ruồi nhặng, hôi hám, gây họa môi trường trên mặt đất. Hố chôn rác, nước rỉ rác gây ô nghiễm môi trường nguồn nước ngầm.

Những thông tin trên chỉ phần nào nói lên tính khả thi của một dự án. Dự án khu liên hợp xử lý rác, quy mô nghiên cứu 900ha, hiện đã cấp phép sử dụng 612,47ha, gồm nghĩa trang và 300ha đất dùng xây dựng nhà máy rác. Nghĩa trang thì mới đầu tư xây dựng (150ha) 24,49% quỹ đất. Nhà máy rác thì phôi thai quá lâu, chưa thấy sinh đẻ.

612,47ha đất rừng khi chưa cấp phép cho dự án, mặt đất cây cối đại ngàn, dưới lòng đất là vựa than. Diện tích sử dụng đất phía Tây dự án này còn bao trùm lên phần lớn ranh giới khai trường của mỏ than Hà Ráng đã được Bộ Tài nguyên & Môi trường cấp phép khai thác từ năm 2008. Nay rừng cây bị cạo trọc, đất đá xới nhào, một khai trường “ tận thu” than lớn.

Theo báo cáo của Indevco với tỉnh Quảng Ninh, đến 31/5/2017 tận thu được 185.000 tấn than nguyên khai. Ngày 24/5/2019, Indevco báo cáo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản (trong Công văn số 1242/ĐCKS-KTĐCKS), kèm theo bản kê khai lượng than thu hồi hơn 154.000 tấn. Tuy con số có khác nhau, nhưng rõ ràng đây từng là khai trường sản xuất than đang cần phải hoàn nguyên.

Mở rộng tầm viễn mục đến một dự án cùng ngành nghề, ngày 28/10/2015, UBND thị xã Đông Triều đã phê duyệt quy hoạch nhà máy xử lý rác thải tại thôn Trung Lương, xã Tràng Lương, để xử lý rác thải công cộng. Năm 2016, UBND tỉnh Quảng Ninh đã có quyết định giao cho Cty TNHH Viễn Đông thuê 15ha đất trong 50 năm để xây dựng nhà máy xử lý rác thải, gồm 4 lò hỏa thiêu rác, công suất 100 tấn rác/ngày (công suất thiết kế có thể nâng lên 200 tấn/ngày) với tổng mức đầu tư dự án 150 tỷ đồng.

Khi dự án vận hành, Cty Viễn Đông không san nền nhà xưởng mà tập trung vào đào móng sâu tới trên 40m. Từ các hố móng moi lên một khối lượng lớn than Ancoxit, đêm ngày xe cộ rầm rập chở đi tiêu thụ. Khi dư luận phanh phui, cơ quan quản lý Nhà nước ở địa phương mới kiểm tra hiện trường, thu giữ tại chỗ 4.700 tấn than chất lượng thương phẩm tốt. Tại phiên chất vấn kỳ họp thứ 5, HĐND tỉnh Quảng Ninh khóa XIII, ông Nguyễn Văn Đọc - Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh, chủ tọa kỳ họp khẳng định: “Địa phương có biểu hiện lợi dụng các dự án xây dựng nghĩa trang, nhà máy rác để khai thác than, không thể chấp nhận được một nhà xưởng khung sắt, mái tôn mà đào chân móng sâu trên 40m”.

Dự án nhà máy rác Trung Lương được cấp phép xây dựng từ năm 2015, sử dụng 15ha đất đến nay vẫn còn nằm trên giấy, chưa thấy hình hài nhà máy đâu. Nhưng ở thực địa thì ngổn ngang khai trường làm than. Cty Viễn Đông bị tố lợi dụng dự án xây dựng nhà máy rác để khai thác than, các họng moi than tạm “cược vít” lại, xe cộ bị cấm đoán không được tự do vào ăn than. Tức thì một số tờ báo, trang mạng lại cộn lên thông tin Nhà máy rác Trung Lương “ngự” trên “đụn” than lớn. Nền móng nhà máy rác Trung Lương đất ung ruỗng, bởi các đường lò của công ty than Uông Bí và đường lò cũ từ thời Pháp thuộc rất nguy hiểm. Nhà máy rác Trung Lương còn xây dựng ở thượng nguồn sinh thủy của nhà máy nước Miếu Hương, vò nước ăn của thị xã Đông Triều. Nghịch lý, chính Sở Tài nguyên và Môi trường là cơ quan tham mưu cho tỉnh giao 15ha đất ở thôn Trung Lương, xã Tràng Lương cho dự án xây dựng nhà máy rác. “Tiền hậu bất nhất”, nay lại báo cáo rằng thửa đất ấy có 0,95ha trong ranh giới mỏ than Hồng Thái, đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp Giấy phép khai thác.

Thông tin cộn lên trúng ý nhà đầu tư đang muốn “rút sào” khi “buông câu” đã xong.

Một góc hiện trường lợi dụng xây dựng nhà máy rác để khai thác than, tại thôn Trung Lương, xã Tràng Lương, Đông Triều. (Ảnh: Viết Cường)

Hai dự án lớn nói trên, minh chứng cho ông Nguyễn Văn Đọc - Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh khẳng định một số doanh nghiệp lợi dụng dự án xây dựng nghĩa trang, nhà máy rác để khai thác than là đúng.

Tất yếu khai thác than phải phá rừng cây, tác động xấu địa tầng, khi đóng cửa mỏ phải hoàn nguyên thổ, trả lại vốn rừng.

Tỉnh Quảng Ninh có chủ trương thu hồi diện tích đất ngoài ranh giới điều chỉnh quy hoạch phân khu dự án xây dựng nghĩa trang, nhà máy rác không khả thi, kém hiệu quả là một chủ trường đúng đắn. Nhưng phải thanh tra, kiểm toán những hệ lụy chủ đầu tư làm thay đổi địa mạo, tổn thất vốn rừng. Phải tự kiểm điểm cái lỗi gần 10 năm để con dân trong vùng dự án “treo”, với hàng trăm hộ dân mất đất sản xuất, tái đói nghèo. Trên 40 hộ dân ở xã Hòa Bình (Hoành Bồ) ngần ấy năm trong vùng dự án ăn ở tạm bợ, nhà cửa hư hỏng không được sửa chữa, con cái dựng vợ gả chồng đất có mà không được tách thửa xây thêm chỗ ở.

Quảng Ninh nên yêu cầu nhà đầu tư phải hoàn nguyên môi trường trước khi thu hồi đất, đối với các dự án giả danh công trình công ích để khai thác than. Địa phương không thể dễ dãi dùng ngân sách Nhà nước, cõng gánh nặng hoàn nguyên môi trường hậu thu hồi đất.

PV

Nguồn Xây Dựng: http://www.baoxaydung.com.vn/news/vn/hoi-_-dap/quang-ninh-ganh-nang-hoan-tho-sau-thu-hoi-dat-du-an-nha-may-rac.html