Sự thăng trầm của xe điện lai

Xe chạy hoàn toàn bằng pin đang ngày càng phổ biến trên thị trường xe điện. Ảnh minh họa: AFP/TTXVN

Theo trang mạng abc.net.au, xe điện lai (PHEV) - loại xe có cả động cơ điện và động cơ xăng - từng thống trị doanh số bán xe điện (EV). Tuy nhiên, hiện giờ thị phần của xe điện lai càng ngày càng thấp, ít nhất là ở Australia, và PHEV nhanh chóng được thay thế bằng các xe chạy hoàn toàn bằng pin (BEV).

Các số liệu mới nhất cho thấy xe điện chiếm mức cao kỷ lục 9,4% doanh số bán xe mới trong tháng Sáu, tăng so với mức 1,7% cách đây một năm. Một phần nhỏ trong số những EV này là PHEV - loại xe chuyển sang đốt xăng hoặc dầu diesel khi mức sạc pin của chúng gần cạn kiệt.

Sự thăng trầm của PHEV

Khi xuất hiện tại Australia cách đây khoảng 10 năm, PHEV được bán trên thị trường như một dạng xe động cơ đốt trong sạch hơn. Người ta cũng đã bỏ qua một số vấn đề được nhận thấy với BEV, chẳng hạn như tầm hoạt động và cơ sở hạ tầng sạc. PHEV có động cơ đốt trong, động cơ điện và pin sạc tương đối nhỏ, phạm vi hoạt động 50-100 km. Nếu pin yếu, xe sẽ tự động chuyển từ động cơ điện sang động cơ đốt nhiên liệu hóa thạch.

Ông Hussein Dia, chuyên gia về giao thông tại Đại học Swinburne (Australia), cho biết: "Trước đây không có đủ niềm tin vào BEV. PHEV có sẵn trên thị trường và rất ít công ty làm tốt việc phát triển cũng như tiếp thị chúng".

Doanh số bán hàng không thực sự bùng nổ, nhưng ban đầu chúng mạnh hơn so với BEV. Năm 2018, PHEV chiếm một nửa doanh số bán EV. Kể từ đó, BEV đã "tăng tốc". Tháng 6/2023, PHEV chiếm 6,24% doanh số bán EV. Lý do là BEV đã trở nên tốt hơn. Phạm vi hoạt động và thời gian sạc đã được cải thiện, giá đã giảm và nhiều mẫu mã hơn. Đồng thời, những nghi ngờ đã được đặt ra về việc liệu PHEV có sạch như những gì được tuyên bố hay không.

Cho đến giữa năm 2022, riêng trong thị trường dòng xe thể thao đa dụng (SUV), PHEV vẫn giữ vững vị trí của mình. Điều này liên quan đến vấn đề môi trường, vì một chiếc SUV PHEV có thể gây ô nhiễm như một số xe động cơ đốt trong có lượng khí thải thấp. Ở một mức độ nào đó, số liệu thống kê về EV đang che giấu sự gia tăng doanh số bán những chiếc ô tô lớn tiếp tục đốt nhiên liệu hóa thạch. Giáo sư Dia nói: “Rất nhiều người tỏ ra hoài nghi về PHEV. Từ quan điểm bền vững, chúng chỉ có nghĩa là một công nghệ chuyển tiếp".

Tuy nhiên, trong năm qua, doanh số SUV chạy hoàn toàn bằng pin đã vượt xa doanh số SUV PHEV. Doanh số PHEV vẫn tăng, nhưng thị phần của chúng đang giảm mạnh.

PHEV có thực sự “sạch”?

Trong những năm gần đây, một loạt nghiên cứu đã chỉ ra PHEV "bẩn" hơn nhiều so với suy nghĩ trước đây. Một trong số đó là nghiên cứu năm 2022 của Hội đồng Giao thông sạch Quốc tế (ICCCT) có trụ sở tại Washington, D.C.(Mỹ), đã thử nghiệm 9.000 PHEV ở châu Âu. Kết quả cho thấy PHEV tiêu thụ nhiều nhiên liệu hơn từ 3-5 lần so với mức đã được tuyên bố chính thức và thông báo cho người tiêu dùng.

Động cơ đốt trong khởi động thường xuyên hơn nhiều khi chiếc xe được lái trong điều kiện "thế giới thực". Giáo sư Dia cho biết: "Quy trình thử nghiệm cho thấy chiếc xe sẽ chạy khoảng 70-80% bằng động cơ điện. Khi họ thực hiện nghiên cứu thực tế, họ thấy rằng đối với ô tô tư nhân, động cơ điện đã khởi động 50% thời gian".

Và đối với ô tô của công ty, được lái thường xuyên hơn và quãng đường dài hơn, động cơ điện chỉ được sử dụng 15% thời gian. Năm sau, một nghiên cứu khác ở châu Âu cho thấy một số PHEV gây ô nhiễm gấp 3 lần so với xếp hạng chính thức của chúng khi được điều khiển trên một tuyến đường đi lại thông thường.

Những tiết lộ này đã dẫn đến việc Liên minh châu Âu (EU) thông qua một bản sửa đổi có hiệu lực vào năm 2027, tăng hơn gấp đôi ước tính chính thức về lượng CO2 của PHEV.

PHEV có phát thải ít hơn xe chạy xăng hoặc dầu diesel tiêu chuẩn?

Tuy nhiên, lượng khí thải liên quan đến việc vận hành xe chỉ là một yếu tố trong tất cả các loại khí thải gắn liền với quyền sở hữu phương tiện. Tổng "khí thải vòng đời" của ô tô cũng bao gồm lượng khí thải liên quan đến sản xuất và thải bỏ.

Tin tốt là lượng khí thải trong vòng đời của nhiều kiểu xe đã được lập mô hình độc lập. Tin xấu là mô hình thường không dành riêng cho Australia. Xe động cơ đốt trong chạy bằng xăng và dầu diesel có lượng khí thải trong vòng đời cao hơn đáng kể so với các loại ô tô khác. Một BEV tính trên năng lượng tái tạo cho đến nay có mức phát thải vòng đời thấp nhất. Giữa hai thái cực này là PHEV, có thể vượt lượng phát thải trong vòng đời của xe động cơ đốt trong ít gây ô nhiễm nhất, khi được sạc từ các nguồn không thể tái tạo.

John Rose, Giáo sư về giao thông bền vững tại Đại học Sydney, cho biết BEV thường có lượng khí thải liên quan đến quá trình sản xuất cao hơn một chút so với xe động cơ đốt trong, nhưng lại có lượng khí thải hoạt động thấp hơn. Ông lưu ý rằng các phương tiện được sản xuất ở Mỹ và châu Âu thường có lượng khí thải sản xuất thấp hơn do tỷ lệ năng lượng tái tạo trong hỗn hợp năng lượng cao hơn so với châu Á. Ông nói: "Ở châu Á, năng lượng sử dụng trong quá trình sản xuất đến từ than". Hầu hết ô tô bán ở Australia, kể cả BEV, đều được sản xuất ở châu Á.

PHEV có được tính là EV không?

Đây là một trong những câu hỏi đưa ra để tranh luận. Kết quả sẽ xác định những nhà sản xuất ô tô nào bán ở Australia và những nhà sản xuất nào nhận được trợ cấp mua hàng. Cuối năm ngoái, đảng Xanh và Thượng nghị sỹ độc lập David Pocock đã lập luận phản đối PHEV được phân loại là EV, đảm bảo các sửa đổi hạn chế mức độ hỗ trợ của chính phủ mà họ nhận được. PHEV sẽ không được miễn thuế phúc lợi sau năm 2025.

Ở cấp bang và lãnh thổ, vấn đề này phức tạp hơn. Một số bang cung cấp ưu đãi cho PHEV, trong khi những bang khác giới hạn hỗ trợ này cho "phương tiện không phát thải", một danh mục thường không bao gồm PHEV.

Giáo sư Dia hy vọng các khoản trợ cấp sẽ được rút lại một cách lặng lẽ cho PHEV trong những năm tới, vì công nghệ này đã bị BEV vượt qua. Ông nói: "PHEV làm giảm lượng khí thải so với xe chạy bằng xăng hoặc dầu diesel. Nhưng không phải theo tỷ lệ phần trăm mà họ đã quảng bá với chúng tôi".

Tuy nhiên, một số nhà sản xuất ô tô không đồng ý. Những người đầu tư nhiều nhất vào công nghệ PHEV đã tuyên bố rằng ở các quốc gia có điện lấy từ than, chẳng hạn như Australia, PHEV có lượng khí thải thấp hơn so với BEV (sử dụng nhiều điện hơn). Không rõ tuyên bố này dựa trên mô hình hoặc giả định nào và Giáo sư Dia cho biết lập luận này có thể sẽ không được xem xét kỹ lưỡng. Ông nói: “Có một sự thúc đẩy từ một vài công ty để giữ cho PHEV tồn tại càng lâu càng tốt”, đồng thời lưu ý rằng điện của Australia sẽ sớm được lấy từ năng lượng tái tạo. Một số bang như Tasmania đã phát điện 100% bằng năng lượng tái tạo. Chủ sở hữu EV cũng có thể sạc trực tiếp từ các tấm pin Mặt Trời trên mái nhà.

Tương lai của PHEV

Mặc dù thị phần của PHEV được dự đoán sẽ giảm ở nhiều quốc gia, nhưng tỷ lệ này đang tăng lên ở thị trường ô tô lớn nhất thế giới. Trong quý I/2023, doanh số PHEV tại Trung Quốc đã tăng 88% so với cùng kỳ năm ngoái, so với mức tăng 29% của toàn ngành EV.

PHEV nhận được trợ cấp EV của chính phủ và các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc cũng đã đầu tư rất nhiều vào công nghệ này. Ví dụ, BYD có 4 trong số 5 mẫu PHEV bán chạy nhất.

Ở Australia, xu hướng PHEV có thể được xác định bởi các tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu được đề xuất. Chính phủ đã công bố kế hoạch đưa ra các tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu vào tháng Tư, nhưng cung cấp rất ít chi tiết. Một dự thảo của chính sách dự kiến được đưa ra vào cuối năm nay. Các tiêu chuẩn quy định một con số cố định về lượng khí thải carbon trên mỗi km của tất cả các loại xe mới. Điều này tạo động lực cho các nhà sản xuất bán ô tô ít phát thải hoặc không phát thải, để giảm lượng khí thải trung bình của các phương tiện mới.

Giáo sư Dia cho biết, nếu đánh giá chính thức về lượng khí thải PHEV của Australia thấp hơn so với các thị trường khác có tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu, thì các nhà sản xuất ô tô sẽ có động lực bán nhiều PHEV hơn ở Australia. Điều đó có thể mở ra cơ hội cho một làn sóng PHEV tương đối rẻ, tương tự những gì đã diễn ra ở Trung Quốc.

Mặc dù Giáo sư Dia coi PHEV là một công nghệ chuyển đổi sắp chấm dứt, nhưng ông chỉ ra rằng người mua ô tô sẽ có tiếng nói quyết định cuối cùng./.

Thanh Tú (P/v TTXVN tại Sydney)