Tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước trong bối cảnh toàn cầu hóa

Tại diễn đàn, các nhà quản lý, chuyên gia, đại diện doanh nghiệp nhà nước đã đối thoại, trao đổi về cơ chế, chính sách và thực trạng cơ cấu lại và đổi mới doanh nghiệp nhà nước; đề xuất giải pháp nhằm tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước; làm rõ sự tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đối với tiến trình cổ phần hóa.

Ảnh minh họa.

Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước là vấn đề cốt lõi trong tái cấu trúc nền kinh tế

Theo TS Nguyễn Đại Lai, chuyên gia tài chính, ngân hàng, hiện vẫn chưa thấy nền kinh tế thị trường hoàn hảo và một nền kinh tế năng động sáng tạo so với tiềm lực ở nước ta. Theo đó, bóng dáng của mô hình bao cấp, xin - cho vẫn đậm nét và kéo dài trong khu vực quốc doanh, đã như những hòn đá tảng kìm hãm các thành phần kinh tế khác. Nguyên nhân là do nhà nước cùng một lúc vừa quản lý, vừa quốc doanh. Vì vậy, khi nhà nước “làm trọng tài” thì không công bằng, còn khi kinh doanh thì vừa ỷ lại, vừa kém chuyên nghiệp; nhân tài ở mọi thành phần kinh tế không đủ môi trường để phát triển... Vì vậy, TS Nguyễn Đại Lai nhấn mạnh, cốt lõi của đổi mới kinh tế ở nước ta hiện nay phải là tái cấu trúc nền kinh tế theo cơ chế thị trường hoàn hảo, năng động, bằng công nghệ hiện đại và phát triển bền vững thông qua những “đầu tàu” là những ông chủ doanh nghiệp công, thương nghiệp, khoa học, nông nghiệp...; chứ không thể cứ duy trì mãi cấu trúc của một nền kinh tế thô, lắp ráp như hiện nay. Trong đó, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước là vấn đề “phá băng” mở màn cốt lõi nhất, nặng nề nhất trong tiến trình đi tới tái cấu trúc nền kinh tế.

Còn ông Phan Đức Hiếu, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cũng cho rằng, trước nay chúng ta quản lý doanh nghiệp nhà nước theo kiểu tăng cường thanh tra, kiểm tra… như thế vô tình, chúng ta khoác cho doanh nghiệp Nhà nước “cái áo chật chội” mà không nói đến cái gốc của tái cơ cấu, đổi mới doanh nghiệp nhà nước là quản trị tốt. “Đây mới là mấu chốt để góp phần cải thiện vấn đề tái cơ cấu, đổi mới doanh nghiệp nhà nước”, ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh.

Phân tích về sự ra đời của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh, sự chồng chéo, trùng lặp trong thực hiện chức năng quản lý nhà nước và chức năng chủ sở hữu vốn nhà nước tại doanh nghiệp đòi hỏi phải cải cách. Tuy nhiên, theo ông Hiếu, có hai thách thức lớn của Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp. Đó là, Ủy ban này “khoác áo” cơ quan nhà nước nhưng tinh thần lại phải hoạt động như một nhà đầu tư có tính chuyên môn cao và chuyên nghiệp cao. Thứ hai, là cơ quan nhà nước nhưng với những đòi hỏi cao như vậy phải cơ chế nào khuyến khích Ủy ban có nhân sự tốt, chuyên gia tốt. Công việc của Ủy ban sẽ rất nhiều, rất nặng nề, vượt qua thách thức này trước mắt rất cần sự nỗ lực.

Tiến trình cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước diễn ra rất chậm

Phân tích về thực trạng quản trị doanh nghiệp nhà nước, TS Nguyễn Văn Khách, Phó chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia đánh giá, tiến trình cổ phần hóa, thoái vốn doanh nghiệp nhà nước diễn ra rất chậm. Cụ thể, trong giai đoạn 2011-2018, cả nước đã cổ phần hóa được hơn 600 doanh nghiệp nhà nước, tổng giá trị thu về cho ngân sách nhà nước từ bán vốn Nhà nước thông qua cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước đạt khoảng 200.000 tỷ đồng. Các doanh nghiệp nhà nước có quy mô lớn, là lực lượng nòng cốt thực hiện những cân đối lớn trong nền kinh tế, song vẫn có nhiều tồn tại, trong đó vẫn chưa phân định rõ giữa chức năng chủ sở hữu nhà nước với chức năng quản lý nhà nước.

Theo đánh giá của TS Nguyễn Văn Khách, cùng một lúc có nhiều cơ quan, tổ chức thực hiện chức năng chủ sở hữu vốn nhà nước như Bộ, ngành chủ quản, địa phương, SCIC, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Trong khi đó, việc phối hợp, phân công nhiệm vụ giữa các cơ quan đại diện chủ sở hữu nhà nước còn nhiều bất cập.

Cùng chung nhận định này, PGS, TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng, tiến độ cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước diễn ra chậm và vẫn còn tình trạng “bình mới, rượu cũ". Sau cổ phần hóa, doanh nghiệp đã có cơ cấu vốn mới nhưng đội ngũ lãnh đạo hầu như vẫn là những người cũ.

Quang cảnh diễn đàn.

Còn TS Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế thì cho rằng, nhiều khi chúng ta chưa kịp mừng vì cổ phần hóa được doanh nghiệp nhà nước thì đã phải lo về quản trị nó hậu cổ phần hóa. Hiện nhiều doanh nghiệp, tỷ lệ vốn nắm giữ của nhà nước vẫn từ 50% đến hơn 60%, tức là nắm giữ và chi phối mọi mặt hoạt động, vẫn giữ bộ máy ấy, lãnh đạo ấy và con người ấy nhưng được gọi tên là cổ phần hóa. “Bản chất sở hữu doanh nghiệp trên thế giới chủ yếu tồn tại hai hình thức sở hữu nhà nước và sở hữu tư nhân. Chúng ta sở hữu doanh nghiệp hậu cổ phần là hỗn hợp nên không thể "copy" các kỹ năng của thế giới để áp dụng được. Chúng ta có cái "vỏ" là áp dụng kỹ năng quản trị, quản lý theo thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, chúng ta có cái "ruột" lại là Việt Nam, vẫn là lãnh đạo doanh nghiệp cũ”, TS Vũ Đình Ánh phân tích.

Nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước

Về giải pháp, TS Nguyễn Văn Khách cho rằng, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp đã được thành lập, thay mặt Chính phủ thực hiện các quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu vốn nhà nước tại các tập đoàn kinh tế nhà nước, các tổng công ty và các doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn quan trọng. “Siêu ủy ban quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp mới thành lập cần phải công khai minh bạch về chức năng, nhiệm vụ của Ủy ban này trong việc quản lý, giám sát và theo dõi việc sử dụng của bên sử dụng và việc thu của bên ngành thuế từ các nguồn vốn của nhà nước còn nằm tại các doanh nghiệp hậu cổ phần hóa. Đồng thời, là cơ quan chịu trách nhiệm trong việc thúc đẩy tốc độ, hiệu quả của quá trình thoái vốn nhà nước ra khỏi các doanh nghiệp đã cổ phần hóa.”, ông Nguyễn Văn Khách nói.

Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ thống quản trị doanh nghiệp nhà nước tiệm cận thông lệ quốc tế, cụ thể là các nguyên tắc quản trị doanh nghiệp hiện đại của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), từng bước áp dụng cho các doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa, doanh nghiệp nhà nước hóa thông tin hằng năm về đầu tư vốn nhà nước tại các doanh nghiệp, danh sách và số lượng doanh nghiệp có vốn nhà nước; mức độ đầu tư, hiệu quả đầu tư; hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp nhà nước… Đồng thời, thu hút các nhà đầu tư chiến lược đặc biệt nhà đầu tư nước ngoài, nhà đầu tư lớn trong nước, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư chiến lược tham gia sâu vào quá trình quản trị doanh nghiệp, tái cấu trúc doanh nghiệp; có chính sách tuyển dụng theo cơ chế thị trường, chính sách đãi ngộ phù hợp để có thể tuyển dụng và giữ được các nhân sự cấp cao, nhân sự có chuyên môn...

Cùng chung quan điểm, ông Hoàng Trường Giang, Phó vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Kinh tế Trung ương cho rằng, mối quan hệ giữa doanh nghiệp nhà nước với ngân hàng quốc doanh, tổ chức tài chính nhà nước và các doanh nghiệp nhà nước khác phải dựa trên cơ sở thương mại thuần túy. Chính phủ không bảo lãnh cho các doanh nghiệp nhà nước trong các khoản vay trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi bình đẳng giữa các thành phần kinh tế, đơn giản hóa và hợp lý hóa thông lệ hoạt động và khuôn khổ pháp lý cho doanh nghiệp nhà nước. Đồng thời, nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về tái cơ cấu doanh nghiệp, đặc biệt là tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước ở những nước có hệ thống chính trị tương đồng với Việt Nam và kinh nghiệm quản trị doanh nghiệp nhà nước hiện đại theo thông lệ quốc tế; từ đó góp phần quan trọng trong việc hoạch định chủ trương chính sách về tái cơ cấu và áp dụng khung quản trị hiện đại cho doanh nghiệp nhà nước tại Việt Nam trong thời gian tới...

Bài, ảnh: PHƯƠNG HẰNG