Tài xế giao đồ ăn TQ liều mạng sống để làm giàu cho Alibaba và Tencent

Theo Nikkei Asian Review, tài xế Lu Zhiyin - làm việc cho dịch vụ giao đồ ăn Ele.me - luôn chạy đua với thời gian mỗi ngày. Anh phóng xe máy điện vun vút trên đường phố, bên cạnh những chiếc ôtô. Điện thoại có bản đồ chỉ đường, nhưng Lu không có thời gian để xem và thỉnh thoảng vẫn đi lạc.

“Tôi luôn sợ muộn giờ”, Lu giải thích. Anh kiếm được 7 NDT (gần 1 USD) cho mỗi chuyến giao đồ ăn đúng giờ. Giao chậm sẽ lĩnh hậu quả. Ele.me phạt tiền các tài xế không giao hàng đúng giờ. Số tiền phạt có thể lên đến 50 NDT (7,1 USD) nếu khách hàng than phiền.

Ele.me và đối thủ Meituan Dianping đang cạnh tranh dữ dội trên thị trường giao đồ ăn tại Trung Quốc. Giới phân tích nhận định thị trường này không chỉ đạt quy mô doanh thu hàng tỷ USD mỗi năm mà sẽ còn quyết định sức khỏe tài chính của hai đại gia Alibaba (công ty mẹ của Ele.me) và Tencent Holdings (đầu tư vào Meituan).

Trong cuộc đối đầu đó, Lu và hàng triệu tài xế khác là những bộ binh, trực tiếp giao tranh trên chiến trường. Và cũng giống như những con tốt trên bàn cờ, họ thường xuyên đối mặt với nguy cơ hi sinh.

Một nhóm tài xế giao đồ ăn của Ele.me ở Bắc Kinh. Ảnh: Reuters.

Tình trạng tồi tệ ở Trung Quốc

Một ví dụ điển hình xảy ra hồi tháng 8 khi bão Lekima đánh vào Thượng Hải. Bất chấp cảnh báo về tình trạng thời tiết nguy hiểm từ chính quyền địa phương, Ele.me và Meituan vẫn duy trì dịch vụ giao đồ ăn. Một tài xế Ele.me lái xe vào một khu vực ngập nước và chết đuối.

Việc nhân viên giao đồ ăn đối mặt với nguy hiểm không phải là chuyện gì mới mẻ. Năm 1993, chuỗi nhà hàng Domino’s Pizza của Mỹ phải chấm dứt cam kết giao hàng trong 30 phút sau khi hàng loạt nhân viên bị tai nạn. Hồi tháng 10, có 3 người thiệt mạng ở Đài Loan vì giao đồ ăn.

Theo báo Hàn Quốc Newstapa, số vụ tai nạn liên quan đến dịch vụ giao đồ ăn ở nước này tăng lên đến 568 trong 7 tháng đầu năm nay, cao gấp đôi năm 2016.

Theo Nikkei Asian Review, xét trên phạm vi toàn cầu, những cá nhân trực tiếp làm nên thành công của nền kinh tế kỹ thuật số là những người chịu nhiều thiệt hại nhất. Amazon bị chỉ trích dữ dội vì điều kiện lao động thảm hại ở các nhà kho. Tài xế Uber và Lyft phải sống trong cảnh làm việc nhiều, thu nhập thấp.

Ở Trung Quốc, tình trạng đó còn tồi tệ hơn nhiều. Ele.me và Meituan có ít nhất 5,7 triệu nhân viên giao đồ ăn. Họ hàng ngày đối mặt với hiểm nguy trên đường phố vì sự cạnh tranh dữ dội của hai công ty.

Một tài xế của Meituan lái xe trên đường phố ngập nước. Ảnh: Getty Images.

Thông thường, tài xế hai hãng phải giao đồ ăn trong khoảng thời gian 30 phút ở phạm vi 3 km tính từ quán ăn đến nhà khách hàng (bao gồm cả thời gian quán chuẩn bị món ăn). Hàng chục tài xế hai hãng khẳng định với Nikkei Asian Review rằng quy định đó khiến họ không thể lái xe một cách an toàn.

Hai công ty áp các mức phạt khác nhau cho chuyện chậm trễ, và các tài xế khẳng định việc giao đồ ăn chậm khiến thu nhập của họ sụt giảm đáng kể. Trong một số trường hợp, chỉ cần giao trễ vài phút là tài xế có thể mất 50% số tiền kiếm được từ đợt giao đó.

Meituan từ chối bình luận, còn Tencent và Ele.me không phản hồi câu hỏi của Nikkei Asian Review. Một người phát ngôn của Alibaba tuyên bố: “Sự an toàn của nhân viên giao hàng là điều rất quan trọng đối với chúng tôi”.

Cuộc đối đầu căng thẳng

Theo ngân hàng đầu tư Bernstein, các giao dịch giao đồ ăn tại Trung Quốc đạt quy mô tới 500 tỷ NDT, tương đương 71 tỷ USD, hồi năm ngoái. Con số này dự kiến tăng gấp 3 vào năm 2023. Đó là tốc độ tăng trưởng khủng khiếp của một thị trường không hề tồn tại hồi 5 năm trước đây.

Quan trọng hơn, giao đồ ăn là một phần quan trọng trong cuộc đối đầu căng thẳng giữa Alibaba và Tencent. Hai công ty Internet hàng đầu Trung Quốc đụng độ trong hầu hết lĩnh vực kinh doanh, từ dịch vụ đời sống, quảng cáo cho đến điện toán đám mây.

Mọi người đều phải ăn uống, do đó giới chuyên gia cho rằng thành công trong lĩnh vực giao đồ ăn sẽ giúp Alibaba và Tencent thu hút thêm nhiều người dùng tới các nền tảng của hai hãng.

Hiện tại, Meituan là hãng lớn hơn với 52% thị phần trong 6 tháng đầu năm nay, theo hãng nghiên cứu thị trường Analysys. Tính theo giá trị vốn hóa (khoảng 47 tỷ USD), Meituan là công ty Internet lớn thứ ba tại Trung Quốc, chỉ sau Alibaba và Tencent.

Việc Meituan và Ele.me đối đầu đẩy cánh tài xế giao đồ ăn vào cảnh nguy hiểm. Ảnh: Reuters.

Nhưng Alibaba quyết không để Ele.me thua trận. Tập đoàn của tỷ phú Jack Ma mua Ele.me với mức định giá 9,5 tỷ USD hồi tháng 4/2018. Tháng 11, trước khi niêm yết trên Sàn giao dịch Hong Kong, Alibaba cho biết sẽ sử dụng một phần trong số vốn 12,9 tỷ USD huy động được để mở rộng lĩnh vực giao đồ ăn.

“Alibaba đầu tư vào dịch vụ giao đồ ăn với chiến lược rõ ràng. Mục tiêu của họ là thu hút thêm nhiều người dùng, mở rộng hệ sinh thái”, nhà phân tích Danny Law của Goutai Junan International nhận định. Thời gian qua, Ele.me đã đổ 3 tỷ NDT (khoảng 426 triệu USD) vào các chiến dịch tiếp thị và trợ giá dịch vụ để lôi kéo khách hàng.

Nhưng kể cả một gã khổng lồ như Alibaba cũng sẽ không thể đốt tiền liên tục. Các nhà phân tích cho rằng cả Ele.me và Meituan sẽ phải chuyển hướng từ chiêu giảm giá sang nâng cao chất lượng dịch vụ để cạnh tranh. Điều đó có nghĩa là hai công ty sẽ gây thêm sức ép lên những “con tốt thí”.

Chậm là bị phạt

Khảo sát của Big Data Research cho thấy dối với thực khách Trung Quốc, giao hàng đúng giờ là yếu tố quan trọng thứ hai - chỉ sau an toàn thực phẩm - khi lựa chọn giữa Ele.me và Meituan. Do đó, hai công ty không chỉ áp dụng quy định 30 phút mà còn cung cấp thêm cả dịch vụ “chính sách bảo hiểm” để ngăn chặn chuyện giao chậm.

Năm ngoái, khách hàng của Ele.me có quyền chọn trả thêm một phần tiền khi đặt đồ ăn, đổi lại sẽ được bồi hoàn 25% nếu tài xế giao trễ 15 phút. Số tiền bồi hoàn tăng lên 70% nếu tài xế chậm 30 phút. Ngay lập tức, Meituan cũng áp dụng quy định tương tự.

Số tiền bồi hoàn không được trừ trực tiếp từ tiền lương của tài xế. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng hai công ty đã bù đắp chi phí này bằng cách phạt các tài xế giao đồ ăn chậm.

Để tránh bị phạt, tài xế Lu luon phóng xe với tốc độ 50 km/h trên đường phố Thượng Hải, dù tốc độ cho phép chỉ là 25 km/h. Đối với anh, đèn đỏ cũng không khác gì đèn xanh. “Liều mạng để làm việc là chuyện bình thường đối với chúng tôi”, Lu thừa nhận.

Số lượng đơn hàng lớn, các tài xế buộc phải phóng nhanh vượt ẩu. Ảnh: Getty Images.

Lu chưa đụng xe lần nào, nhưng anh cho biết một số đồng nghiệp bị tai nạn 3 lần trong một tháng. Thống kê của chính quyền cho thấy trong nửa đầu năm nay, cứ mỗi ngày ở Thượng Hải lại có 2 vụ tai nạn có liên quan đến tài xế giao đồ ăn. Ele.me dính 111 vụ, tương đương 34,2%. Meituan dính 109 vụ.

“Tôi nghĩ 80% số vụ tai nạn xảy ra là do tài xế buộc phải phóng nhanh để giao đồ ăn kịp giờ. Chỉ những người phóng nhanh mới tránh chuyện chậm trễ”, Yu Yong - một tài xế của Meituan - khẳng định.

Phóng nhanh là cách duy nhất để những người như Lu và Yu kiếm được tiền. Giống như nhiều doanh nghiệp kinh tế kỹ thuật số khác, Meituan và Ele.me không trả lương tháng cho các tài xế dù họ làm việc toàn thời gian. Họ chỉ được hưởng thu nhập theo từng chuyến giao hàng.

Chấp nhận nguy hiểm

Lu cho biết anh kiếm được 7.000 NDT (gần 1.000 USD)/tháng nhờ thực hiện trung bình 35 chuyến giao hàng trong hơn 12 tiếng mỗi ngày. Yu kiếm được 10.000 NDT (1.420 USD)/tháng khi làm việc mỗi ngày 14 tiếng, giao 40-50 đơn hàng.

Với cường độ làm việc như vậy, nguy hiểm là điều không thể tránh khỏi. Tài xế Pan Jiang của Ele.me ở Thượng Hải kể có lần anh đang phóng nhanh thì một chiếc xe máy trước mặt rẽ đột ngột. Anh bóp phanh nhưng xe đang chạy với tốc độ quá cao nên bị trượt. Pan ngã nhào, người chảy đầy máu.

Tai nạn đó không khiến Pan chạy cẩn thận hơn. “Vào giờ cao điểm, tôi phải giao 13 đơn hàng trong vòng chưa đầy 60 phút. Tôi luôn bị căng thẳng. Điều duy nhất tôi quan tâm là giao hàng đúng giờ”, Pan than thở.

Đại diện Meituan tuyên bố đã giảm được thời gian giao hàng nhờ trí tuệ nhân tạo và các hệ thống công nghệ cao giúp kết nối tài xế với các khách hàng ở tuyến đường phù hợp. Tuy nhiên các tài xế khẳng định công nghệ không phải là lá bùa vạn năng.

Tai nạn là chuyện khó tránh với các tài xế Meituan và Ele.me. Ảnh: Reuters.

Ví dụ, hệ thống chỉ đường có thể phản tác dụng. Ứng dụng của Meituan chỉ đường đi tắt tiết kiệm nhiều thời gian, nhưng tuyến đường trên thực tế rất khó đi. Ứng dụng tính toán thời gian giao hàng dựa trên đường đi gợi ý đó, và tài xế buộc phải bù đắp bằng cách tăng tốc.

Số vụ tai nạn gia tăng đã gây nhiều quan ngại. Chính quyền Thượng Hải và Trùng Khánh mới đây yêu cầu tài xế giao đồ ăn phải lái xe có biển số với hi vọng hệ thống camera giám sát dày đặc sẽ giúp bắt giữ và phạt những kẻ thường xuyên vi phạm luật lệ giao thông.

Truyền thông Trung Quốc cũng đã lên tiếng. Sau vụ tài xế Ele.me thiệt mạng trong cơn bão, báo Guangmin Daily đặt câu hỏi: “Ngay cả máy bay và tàu hỏa cũng ngừng dịch vụ khi bão đổ bộ vì vấn đề an toàn. Tại sao các tài xế giao đồ ăn phải đối mặt với nguy hiểm?”

Chỉ lính chết, tướng không chết

Người phát ngôn Alibaba tuyên bố tập đoàn này “luôn thực hiện các biện pháp nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn lao động”. Ele.me nói thêm rằng công ty đã tổ chức gần 300 đợt đào tạo an toàn trên toàn quốc hồi năm 2018.

Cả Meituan và Ele.me đều gửi cho tài xế các hướng dẫn an toàn qua ứng dụng. Nhưng tài xế Qu Xiaoping của Meituan ở Thâm Quyến và nhiều người khác cho rằng các lớp tập huấn và hướng dẫn đều “hoàn toàn vô dụng”.

“Công ty yêu cầu chúng tôi không được vượt đèn đỏ, nhưng lại rút ngắn thời gian giao hàng. Làm sao chúng tôi có thể giao hàng đúng giờ nếu tuân thủ luật lệ giao thông?”, anh bức xúc. Anh cho biết các tài xế đã nhiều lần đề nghị công ty nới rộng thời gian giao hàng, nhưng bị phớt lờ.

Cục diện cuộc đối đầu giữa Meituan và Ele.me. Meituan có 2,7 triệu tài xế giao đồ ăn, chiếm thị phần 52%, doanh thu quý III năm nay đạt 15,58 tỷ NDT (2,2 tỷ USD). Số vụ tai nạn của tài xế Meituan ở Thượng Hải nửa đầu năm nay là 109 vụ. Ele.me có 3 triệu tài xế, chiếm thị phần 43,9%. Doanh thu của hãng không được công bố. Số vụ tai nạn ở Thượng Hải nửa đầu năm nay là 111 vụ. Ảnh: Nikkei Asian Review.

Phần lớn tài xế của Ele.me và Meituan là lao động nhập cư, đến từ các vùng nông thôn. Họ không dễ kiếm được việc làm tử tế ở các thành phố lớn. Phần lớn được tuyển dụng thông qua các công ty lao động, do đó những đề nghị và phản ánh của họ không tới được Meituan và Ele.me một cách trực tiếp.

“Chẳng có chuyện dịch vụ giao đồ ăn cho chúng tôi thêm thời gian đâu”, nữ tài xế Li Ning của Ele.me ở Thâm Quyến nói. “Công ty nào chậm thì khách hàng sẽ sử dụng dịch vụ của bên đối thủ”.

Tài xế Lu ở Thượng Hải cũng cho biết anh vẫn sẽ tiếp tục phóng nhanh vượt ẩu. Sau vụ tai nạn của tài xế trong cơn bão, điều thay đổi duy nhất ở Ele.me là công ty yêu cầu các tài xế không được nói chuyện với nhà báo.

“Giao nhanh là giá trị cốt lõi của các nền tảng giao đồ ăn. Họ sẽ không bao giờ thay đổi. Trong chiến trận, chỉ có lính chết chứ tướng có chết bao giờ đâu”, anh triết lý.

Minh Phụng