Tản mạn về sen

23/9/20181 đăng lại Gốc

Sen mà chúng ta hay nói đến là sen sống dưới nước. Còn một loại sen nữa, là sen gỗ, sống trên cạn, có cành to cành nhỏ tay lá tỏa giao nhau, mọc ở đình, chùa, bây giờ ít được biết đến.

Ca dao vùng đồng bằng Bắc Bộ Tát nước đầu đình và Tổ khúc Múa đèn ở Thanh Hóa có những câu mở đầu:

- Hôm qua tát nước đầu đình

Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen.

- Lên chùa bẻ một cành sen

Ăn cơm bằng đèn đi cấy sáng trăng

Ba bốn cô có hẹn cùng trăng , có hẹn cùng trăng ...

là nói về cây sen thân gỗ, sống trên cạn có cành to cành nhỏ tay lá tỏa giao nhau, mọc ở đình, chùa .

"Giống sen này ở xứ Thanh, xứ Đông, xứ Đoài gọi là sen chùa. Ở Thanh Hóa nay không còn. Nghe đâu ở Ba Vì, xứ Đoài còn một cây đã thành cổ thụ. Hằng năm vào mùa hè, cây trổ hoa màu trắng hương thơm như sen nước. Lại nghe nói ở Lâm Đồng còn có giống sen như thế trổ hoa hồng ." (1)

Giống sen thân gỗ này nay không còn hay hiếm (?) còn sen nước thì sung mãn, phát triển nhiều lắm lắm.

II.

Sen chữ Hán là liên. Mạc Đĩnh Chi viết Ngọc tỉnh liên hoa.

Sen cũng là hà. Uông Thù viết :

Xuân du phương thảo địa

Hạ thưởng lục hà trì

(Xuân chơi miền cảnh đẹp, hạ tắm nước ao sen.)

Màu mà Hãng Hàng không quốc gia VN đã chọn làm biểu tượng là màu vàng chứ không phải màu đỏ của đám mây cùng với cánh cò lẻ cùng bay; cũng không phải màu xanh trong của trời và nước mùa thu hòa một chạy tới vô cùng trong câu thơ Thôi Hiệu :

Lạc hà dữ cô lộ tề phi,

Thu thủy cộng trường thiên nhất sắc.

(Đằng vương các tự)

Tự ngày xưa Nguyễn Du đã viết :

Sương in mặt tuyết pha thân,

Sen vàng lãng đãng như gần như xa .

(Truyện Kiều )

Thứ hai, câu ca:

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng

Nhị vàng bông trắng lá xanh

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

thì nhiều người biết. Bông trắng (2 lần) tức là sen trắng - thảo thơm thanh khiết đến tận cùng, thật tuyệt.

Đố ai mà được như sen

Chung quanh cánh đỏ giữa chen nhị vàng .

Lại cánh đỏ - tức là sen đỏ (hồng) nhiều hơn cả trong những đầm hồ bát ngát nơi nơi ... Thơ Hoàng Thế Dân :

Làng tôi vào dịp mùa sen nở

Con gái dậy thì đẹp hẳn lên

Buổi sáng bơi thuyền, hai má đỏ

Ngỡ cánh sen thơm cứ mải nhìn .

Hái hoa cho kịp ra chợ tỉnh

Vội mấy cũng say chuyện tâm tình

Những câu ướm hỏi đùa tinh nghịch

Tiếng cười sóng sánh mặt nước xanh ...

(Mùa sen nở)

Thực không hiếm những câu - bài tuyệt bút nói về sen.

__________________

(1) Lê Đình Cánh _ Chọn sen làm quốc hoa ?

Báo Hải Dương số Xuân Quý Tỵ , 2013 . Vẫn Lê Đình Cánh :

Theo Thư tịch ghi chép còn sót lại, xa xưa ở xứ Thanh có hai loại chùa: trước nghìn năm Bắc thuộc là chùa thờ Bụt, đến nghìn năm Bắc thuộc những ngôi chùa thờ Bụt bị triệt hạ hoàn toàn, thay vào đó là những ngôi chùa thờ Phật .