Tăng cường quản lý và kiểm soát chất lượng không khí đô thị

Theo Báo cáo của Liên hợp quốc, trung bình mỗi năm thế giới có khoảng 7 triệu người chết sớm do ô nhiễm không khí, làm ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu khoảng 5 nghìn tỷ USD.

Tại Việt Nam, cùng với sự phát triển kinh tế -xã hội, ô nhiễm không khí ở các đô thị đang có chiều hướng gia tăng, là một thách thức lớn đối với cộng đồng. Vì vậy cần phải tăng cường quản lý và kiểm soát các nguồn khí thải để hạn chế tình trạng ô nhiễm không khí đang có chiều hướng gia tăng hiện nay.

Đánh giá chất lượng không khí căn cứ vào số liệu quan trắc thực tế

Theo bà Mạc Thị Minh Trà, Trung tâm Quan trắc môi trường miền Bắc - Tổng cục Môi trường, căn cứ để đánh giá mức độ ô nhiễm không khí ở các đô thị cần phải so sánh số liệu quan trắc môi trường không khí thực tế, trị số tiêu chuẩn môi trường cho phép theo Quy chuẩn Việt Nam QCVN 05:2013/BTNMT, đánh giá theo chỉ số chất lượng không khí (AQI).

Căn cứ vào các số liệu quan trắc bụi mịn PM10 và PM2.5 của 6 trạm quan trắc không khí tự động ở Hà Nội, Hạ Long, Việt Trì, Huế, Đà Nẵng và Nha Trang từ năm 2019 đến nay, ô nhiễm bụi vẫn tiếp tục là vấn đề nổi cộm. Ô nhiễm bụi lơ lửng (TSP) do hoạt động xây dựng là nguồn chủ yếu gây ra ô nhiễm loại bụi này. Trong mấy năm gần đây, nồng độ TSP ở các trạm đo trên đường Phạm Văn Đồng, Trường Chinh, Vĩnh Tuy, Mai Động... ở khu vực Hà Nội vẫn ở mức ô nhiễm nặng và rất nặng.

Cần nhiều giải pháp quyết liệt để cải thiện chất lượng không khí tại các đô thị lớn.

Sự biến thiên nồng độ bụi trong năm ở các đô thị miền Bắc rất rõ rệt (từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau, nồng độ bụi lớn hơn các tháng 5 đến tháng 9). Ngược lại, ở các thành phố duyên hải miền Trung thì nồng độ bụi biến thiên theo mùa không rõ rệt. Các đô thị ở vùng ven biển đều có chất lượng môi trường không khí tốt hơn so với các đô thị ở trong đất liền xa biển.

Đối với các khu đô thị ở phía Nam, khí hậu trong năm có sự phân hóa giữa mùa khô và mùa mưa. Nồng độ các loại bụi PM10, PM2,5 có sự khác biệt đáng kể giữa hai mùa, mùa mưa (tháng 5 đến tháng 11) và mùa khô (tháng 12 đến tháng 4 năm sau), nồng độ bụi đô thị thường cao trong mùa khô và thấp trong mùa mưa.

Đánh giá chất lượng không khí theo chỉ số AQI cho thấy, từ ngày 1/1 đến ngày 24/2/2020 tại các đô thị khu vực miền Bắc, số ngày trong tháng có chất lượng không khí ở mức trung bình và mức kém chiếm tỷ lệ khá cao. Tại các đô thị khu vực miền Trung, chất lượng không khí phổ biến ở mức tốt và trung bình. TP Hồ Chí Minh có số ngày chất lượng không khí ở mức tốt chiếm 30%, ở mức trung bình chiếm 64% và ở mức kém chiếm 6%

Ở khu vực đô thị, nguồn gốc phát sinh các loại khí NO2, CO và VOC chủ yếu từ hoạt động giao thông, khí SO2 phát thải từ đốt than và dầu chứa lưu huỳnh (xe buýt, sản xuất công nghiệp (nếu có) và đun nấu bằng than tổ ong). Nồng độ khí NO2 trong không khí tại một số đô thị lớn như TP Hồ Chí Minh trong những năm gần đây cũng đã vượt ngưỡng giới hạn cho phép. Còn nhiều đô thị đều có nồng độ các khí NO2 thấp hơn hoặc xấp xỉ trị số tiêu chuẩn cho phép.

Năm 2019, ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh có khác thường so với các năm trước, ô nhiễm cục bộ tăng lên. Riêng trong tháng 9-2019, ô nhiễm bụi mịn PM2.5 tăng cao do ít mưa nhất trong vòng 6 năm qua. Trong tháng này cũng xảy ra hiện tượng nghịch nhiệt, bụi lơ lửng, không thoát được lên cao. Bên cạnh đó, thời điểm này vào vụ thu hoạch lúa, tình trạng đốt rơm rạ ở ngoại thành đã ảnh hưởng đến không khí nội đô.

Ngoài ra, tùy theo vị trí đặt trạm đo khác nhau sẽ cho kết quả chỉ số không khí khác nhau. Điểm nào ùn tắc giao thông, mật độ xây dựng công trình cao thì có chỉ số ô nhiễm không khí cao hơn nơi khác. Do đó, chất lượng không khí trên địa bàn của thành phố còn phụ thuộc vào mật độ phân bố các trạm quan trắc đo lường.

Các nguồn thải và những giải pháp cải thiện

Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Phạm Ngọc Đăng, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho rằng: Để đưa ra các biện pháp thực hiện phòng chống ô nhiễm, cải thiện chất lượng không khí đô thị có hiệu quả, trước tiên cần phải xác định chính xác các nguồn thải chủ yếu gây ô nhiễm môi trường đô thị. T

heo nghiên cứu đô thị Việt Nam, đặc biệt là ở các đô thị lớn, có 8 nguồn ô nhiễm chủ yếu. Đó là các chất ô nhiễm thải ra từ các ống xả của các phương tiện giao thông cơ giới, đặc biệt từ các xe cũ không được bảo dưỡng thường xuyên và các xe chạy dầu. Phát thải từ các hoạt động xây dựng mới và sửa chữa các công trình nhà cửa, giao thông, hạ tầng kỹ thuật đô thị. Phát thải từ các cơ sở sản xuất công nghiệp, thủ công nghiệp ở bên trong và xung quanh thành phố.

Vệ sinh đường phố kém là nguồn phát sinh bụi lơ lửng (TSP) và một phần bụi mịn (PM10, PM2.5). Phát thải từ các bếp đun than tổ ong chủ yếu là các chất ô nhiễm SO2, NO2, CO và bụi TSP. Rò rỉ và bốc hơi khí xăng dầu và các khí VOC từ các trạm bán xăng dầu, từ các xe cộ cơ giới, từ các nơi sản xuất chế biến sơn, vecny và từ các nơi quét sơn, vecny... Mùi hôi bốc lên từ cống rãnh, ao hồ, sông ngòi bị ô nhiễm môi trường nước. Hoạt động đốt rơm rạ trong mùa thu hoạch lúa.

Theo đó, Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Phạm Ngọc Đăng đề xuất một số giải pháp để cải thiện chất lượng không khí đô thị hiện nay. Trước tiên là đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, giáo dục và hướng dẫn thực hiện các quy định bảo vệ môi trường.

Huy động sự tham gia tích cực của cộng đồng, mọi người dân, mọi cơ sở sản xuất, mọi tổ chức xã hội trong công tác bảo vệ môi trường không khí nói riêng và bảo vệ môi trường đô thị nói chung. Kiểm soát chặt chẽ các nguồn ô nhiễm do giao thông vận tải.

Giải pháp trước mắt là cần kiểm soát, kiểm tra nguồn thải từ các phương tiện giao thông cơ giới. Tiến hành định kỳ kiểm tra theo quy định của quy chuẩn môi trường về khí thải đối với tất cả các phương tiện giao thông cơ giới. Cấm lưu hành đối với tất cả các xe không đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường (bao gồm cả về rò rỉ hơi xăng dầu). Tiến hành phun nước rửa đường vào các ngày trời nắng hanh khô.

Giải pháp lâu dài là hoàn thiện quy hoạch chung đô thị hợp lý, đặc biệt là quy hoạch giao thông đô thị thông minh; phát triển hệ thống giao thông đô thị công cộng, như là các dạng xe buýt, metro, đường xe điện trên cao...; khuyến khích hình thành các khu phố đi bộ, xe đạp; các loại xe cơ giới chạy bằng khí gas, khí hóa lỏng và xe chạy điện...

Tập trung kiểm soát, kiểm tra và xử lý nghiêm ngặt các nguồn thải ô nhiễm bụi phát sinh từ các hoạt động xây dựng mới và sửa chữa các công trình nhà cửa, hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị. Áp dụng các công nghệ xây dựng ít ô nhiễm, như không sản xuất bê tông tươi tại công trường mà sản xuất bê tông tươi tại các trạm sản xuất bê tông tươi rồi chở đến công trường bơm lên sàn, cột công trình.

Tăng cường năng lực cơ quan quản lý môi trường không khí ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và ở các thành phố lớn khác. Như thành lập phòng quản lý môi trường không khí ở Chi cục Bảo vệ môi trường, bổ sung cán bộ chuyên môn được đào tạo đúng chuyên ngành môi trường không khí...

Sẽ tăng mức xử phạt phương tiện không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải

Trả lời về kiến nghị tình trạng ô nhiễm môi trường tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, cũng như đề xuất tăng mức xử phạt đối với phương tiện không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải, Bộ GTVT cho biết, sẽ tiếp tục nghiên cứu, bổ sung quy định về biện pháp kiểm soát, hình thức xử phạt với thực tiễn; nâng mức xử phạt đối với người điều khiển xe ôtô tham gia giao thông có mức phát thải vượt quy chuẩn môi trường trong quá trình xây dựng Luật Giao thông đường bộ sửa đổi và văn bản hướng dẫn thi hành.

Về vấn đề tăng mức xử phạt, Bộ GTVT cho biết, đã xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 16 quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải đối với ôtô tham gia giao thông và ôtô đã qua sử dụng nhập khẩu.

Về kiểm soát khí thải với xe máy tham gia giao thông, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ GTVT tiếp tục nghiên cứu trong quá trình xây dựng Luật sửa đổi Luật Giao thông đường bộ.

Trên cơ sở quy định của Luật, Bộ GTVT xây dựng lộ trình kiểm định khí thải đối với xe môtô, xe gắn máy để triển khai đồng bộ trên phạm vi cả nước. (Đặng Nhật)

Văn Hào