Tăng tuổi nghỉ hưu: Làm sao tối ưu hóa lợi ích cộng đồng và người lao động?

Theo lộ trình từ 1-1-2021 tuổi nghỉ hưu sẽ được điều chỉnh đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi

Bộ luật Lao động (sửa đổi) đã chính thức được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến với nhiều nội dung gây tranh luận. Mặc dù, các nhà hoạch định chính sách cho rằng, tăng tuổi hưu là chuyện không thể chậm trễ, nhưng đề xuất này vẫn vấp phải không ít ý kiến phản đối từ phía lao động trực tiếp.

Không tăng tuổi hưu sẽ phải nhập khẩu lao động

Tại dự thảo Bộ luật Lao động (sửa đổi), cơ quan soạn thảo đề xuất 2 phương án điều chỉnh tuổi hưu. Trong đó phương án 1, quy định tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện lao động bình thường: cứ mỗi năm tăng thêm 3 tháng đối với nam và 4 tháng đối với nữ cho đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi. Phương án 2, tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện lao động bình thường: cứ mỗi năm tăng thêm 4 tháng đối với nam và 6 tháng đối với nữ cho đến khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi.

Cả 2 phương án quy định trong dự thảo đều có lộ trình tăng chậm. Với phương án 1, thì tuổi nghỉ hưu của nam giới đạt 62 tuổi vào năm 2028 và tuổi nghỉ hưu của nữ giới là 60 tuổi vào năm 2035 (sau 8 năm với nam và sau 15 năm với nữ kể từ năm 2021). Phương án 2 có lộ trình nhanh hơn phương án 1: tuổi nghỉ hưu của nam đạt 62 tuổi vào năm 2026 và tuổi nghỉ hưu của nữ đạt 60 tuổi vào năm 2030 (sau 6 năm với nam và sau 10 năm đối với nữ kể từ năm 2021). Tuy nhiên, phương án 1 có ưu điểm hơn, phòng tránh cao hơn các rủi ro khi điều chỉnh tuổi đối với thị trường lao động, tránh gây sốc thị trường lao động, giữ được ổn định xã hội và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Lý giải đề xuất điều chỉnh tuổi nghỉ hưu, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho rằng, quy định độ tuổi nghỉ hưu hiện nay đã qua hơn 60 năm áp dụng. Lúc bắt đầu có quy định thì tuổi thọ bình quân người Việt chỉ hơn 45 tuổi, trong khi đó hiện nay đã lên 73,5 tuổi. Tốc độ già hóa dân số của Việt Nam cũng được xếp vào nhóm những nước nhanh nhất hiện nay. Cho nên, nếu không điều chỉnh tuổi hưu, Việt Nam sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động.

Giáo viên mầm non phải làm việc hơn 10 tiếng/ngày với áp lực công việc lớn

Cào bằng có công bằng?

Kéo dài tuổi hưu là vấn đề nhạy cảm, liên quan đến hàng triệu lao động và thời gian qua có khá nhiều diễn đàn trao đổi, thảo luận, phản biện về tính hợp lý của đề xuất này. Là người có kinh nghiệm 15 năm trong ngành giáo dục mầm non, bà Đinh Bích Hà - Phó Hiệu trưởng Trường Mẫu giáo Việt Triều hữu nghị (Hà Nội) cho hay, hàng ngày mỗi giáo viên mầm non phải có mặt từ 7h - 7h30 và rời trường lúc 17h30.

Người lao động làm việc 8 tiếng/ngày, nhưng giáo viên mầm non luôn làm việc hơn 10 tiếng/ngày. Cường độ làm việc cao, thời gian làm việc kéo dài, trong suốt 15 năm công tác tại trường, tôi chưa thấy giáo viên nào nghỉ hưu đúng tuổi 55 cả mà toàn về hưu trước tuổi. Cho nên, nếu tăng tuổi nghỉ hưu thì giáo viên mầm non sẽ không đáp ứng được yêu cầu của công việc.

Không chỉ nghề giáo viên, nhiều công nhân trong lĩnh vực dệt may, sản xuất linh kiện điện tử cũng chia sẻ những khó khăn trong công việc khi tuổi đã cao. Chị Nguyễn Thị Hằng - công nhân may ở Thái Nguyên cho biết, doanh nghiệp đang có xu hướng sa thải người lao động ở tuổi 40-45 để thay thế người trẻ hơn. Nếu tăng tuổi nghỉ hưu, đặc biệt lao động nữ sẽ không thể nào giữ được việc.

“Tôi năm nay 48 tuổi nhưng làm việc không thể nhanh bằng những lao động trẻ mới vào, nếu tính theo năng suất lao động thì lương không thể cao bằng. Bên cạnh đó, công nhân dệt may trừ thời gian nghỉ giải lao thì phải ngồi hàng giờ liên tục, mờ mắt, chân tay đau mỏi, đường kim mũi chỉ không còn chính xác. Nếu tăng tuổi nghỉ hưu lên 60 tuổi, người lao động làm sao đủ sức theo đuổi nghề? Không đủ sức khỏe buộc phải nghỉ sớm với lương hưu thấp và tuổi già tiếp tục tìm kế mưu sinh, như vậy quá thiệt thòi” - chị Hằng nói.

Lại cũng có ý kiến phản biện cho rằng, dự thảo Bộ luật Lao động (sửa đổi) có đề cập đến trường hợp người làm công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm có quyền được nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn; nhưng công nhân làm việc trực tiếp tại doanh nghiệp lại không thuộc đối tượng này. Vì thế, nhiều người lo ngại, nếu cơ quan soạn thảo không đưa ra lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu cụ thể cho từng đối tượng mà tăng đồng loạt, thì công nhân lao động trực tiếp sẽ rất thiệt.

Nâng cao chất lượng hoạch định và thực thi

Nhận định về điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu theo lộ trình ở cả nam và nữ, ông Lê Đình Quảng - Phó Trưởng ban Quan hệ lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) cho biết, đây là chính sách đã được bàn thảo và được người lao động quan tâm trong nhiều lần sửa đổi, hoàn thiện các chính sách pháp luật. Lắng nghe ý kiến của người lao động qua tiếp xúc, hội thảo cho thấy, lực lượng lao động trực tiếp không đồng tình với đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu còn chiếm số lượng lớn. Tỷ lệ này ở các khu vực và ngành nghề khác nhau có con số cụ thể khác nhau, ví dụ như khu vực của công chức, viên chức thì tỷ lệ đồng ý cao hơn.

“Tôi cho rằng, về mặt điều chỉnh chính sách, cần phải đặt ra vấn đề tăng tuổi nghỉ hưu. Tuy nhiên, việc tăng tuổi hưu không thể áp dụng chung với mọi đối tượng mà phải được cân nhắc xem xét, phân loại ngành. Thực tế, tuổi thọ của người Việt Nam đang tăng, nhưng sức khỏe hầu như không tiến bộ. Điều kiện lao động ở nước ta chậm được cải thiện, có nơi còn thô sơ, khắc nghiệt, nhiều rủi ro. Nếu lao động không đủ sức khỏe để tiếp tục làm việc thì năng suất lao động sẽ thấp, điều này gây bất lợi về mặt kinh tế, ảnh hưởng đến các chính sách an sinh xã hội. Đây là những vấn đề mà khi chúng ta xây dựng lộ trình tăng tuổi hưu cần có nghiên cứu, đánh giá để hoạch định các chính sách cho phù hợp” - ông Lê Đình Quảng nêu ý kiến.

Theo các nhà nghiên cứu chính sách, việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu thường phải xem xét một cách tổng thể ở lợi ích quốc gia và có thể xử lý bằng nhiều cách. Một chính sách khi ban hành chắc chắn không thể làm cho tất cả mọi người thỏa mãn, đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu cũng không nằm ngoài quy luật ấy. Nếu như phải lấy ý kiến của đối tượng lao động trực tiếp thì chắc chắn không chỉ ở Việt Nam mà các quốc gia khác cũng sẽ không có việc đồng thuận trong điều chỉnh tuổi nghỉ hưu.

Quy định pháp luật chỉ mang tính định hướng còn việc điều chỉnh như thế nào, tính toán ra sao, các ngành nghề nào được nghỉ hưu trước tuổi phải được quy định tại các văn bản dưới luật khác như nghị định, thông tư. Vấn đề đặt ra ở đây là, cơ quan soạn thảo cần có những phương án, giải pháp mang tính hài hòa để tránh những băn khoăn, lo lắng cho người lao động khi dự thảo Bộ luật được thông qua.

Số năm đóng BHXH của lao động thấp nhưng số năm hưởng lại cao

Liên quan đến việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu, Nghị quyết 28 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã nêu rõ, mục đích điều chỉnh là phải tính đến yếu tố tăng trưởng, việc làm, đảm bảo bền vững quỹ BHXH trong lâu dài, giảm dần khoảng cách về giới...

Như vậy, dù tại hồ sơ dự thảo Bộ luật Lao động (sửa đổi), trong các cơ sở được đưa ra để lý giải cho việc đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu không đề cập đến quỹ Bảo hiểm xã hội (BHXH) nhưng rõ ràng việc đảm bảo bền vững quỹ BHXH là yếu tố không thể không tính đến trong việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu.

Trả lời báo chí bên hành lang Quốc hội về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho biết, hiện nay tuổi thọ bình quân của người dân Việt Nam đã tăng cao khoảng 76,6 tuổi, đặc biệt số lao động nữ sống sau tuổi nghỉ hưu là 79,5 tuổi. Tuổi thọ của người dân ngày càng cao trong khi tuổi nghỉ hưu thấp, nếu không điều chỉnh theo thì tất yếu sẽ ảnh hưởng tới quỹ BHXH, bởi số người được hưởng lương sau khi nghỉ hưu ngày càng tăng.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung phân tích, hiện thời gian đóng BHXH của cả lao động nam và nữ ở nước ta đều thấp, thời gian hưởng lại rất cao. Thông thường các nước mức lương BHXH là 30% đến cao nhất là 45%, nhưng ở Việt Nam người hưởng cao nhất 75%, bình quân là 70%. “Nếu một người bình quân đóng BHXH 28 năm thì chỉ đủ để chính mình hưởng trong 10 năm, 9,5 năm còn lại là phải lấy đóng góp của thế hệ sau chia sẻ cho thế hệ hiện tại. Do đó, riêng việc đảm bảo cân bằng ổn định của quỹ BHXH thì điều chỉnh tuổi hưu là cần thiết” - Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nói.

Cũng theo Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH, việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu nằm trong tổng thể rất nhiều phương án, bộ luật khác nhau, cả điều chỉnh về BHXH, công việc, thị trường lao động... chứ không phải chỉ nhằm vào Bộ luật Lao động lần này.

Phạm Phương