Tẩu… Việt Nam

Theo nhà nghiên cứu Đào Duy Anh, cây thuốc lào có lẽ từ Lào (Ai Lao) du nhập vào Việt Nam nên mới có tên gọi như thế. Dụng cụ để hút thuốc lào gọi là điếu, có ba loại chính.

Điếu bát: gồm có bát điếu, thường làm bằng gốm, sứ, là nơi chứa nước. Nõ điếu lắp ở phía trên và đục một lỗ ở gần đó để cắm se điếu vào khi hút. Se điếu phổ biến là bằng cần trúc nhỏ, đục rỗng ruột. Hút bằng điếu bát thì bắt buộc phải có se điếu. Chả thế mà có câu ca dao trào phúng: “Điếu không se điếu lăn điếu lóc/ Gái không chồng ngồi khóc cả đêm”. Bát điếu thường được làm những hoa văn hay hình vẽ cho có tính mỹ thuật, se điếu cầu kỳ thì cũng có thể chạm, khắc. Bát điếu được đặt trong một vật có hình như cái chậu nhỏ, có khi chỉ là một cái bát sắt to nhưng cũng có khi được làm bằng sơn mài rất đẹp. Điếu bát không thuận lợi khi mang xách đi xa nên thường dùng để hút ở nhà.

Điếu cày (vì thích hợp để các bác thợ cày mang theo sử dụng trong lúc nghỉ tay chăng?) có thân điếu hình ống, làm bằng tre, nứa hoặc kim loại nhẹ; dài khoảng 40 - 60 cm. Một đầu của thân điếu phải kín (nếu làm bằng tre thì lợi dụng luôn mắt tre) để thân điếu có thể chứa nước, đầu kia hở dùng để hút. Vị trí gần phía đầu kín của thân điếu được khoan một lỗ để lắp nõ điếu - là nơi tra thuốc lào vào để hút. Nõ cũng là bộ phận quan trọng nhất, tạo nên tiếng kêu giòn giã khi người ta hút thuốc. Những chiếc điếu cầu kỳ có thân được khảm vỏ trai hoặc chạm trổ đẹp mắt. Hút thuốc lào bằng điếu cày tiện lợi, lại phát ra âm thanh giòn giã khá thú vị.

“Quý tộc” hơn cả là điếu ống (còn gọi là điếu dóng), có thân điếu tương tự điếu cày nhưng ngắn và to hơn, làm bằng gỗ quý, xương ống của động vật hoặc bằng ngà... Nó có thể đặt đứng vững được khi sử dụng chứ không cần cầm như điếu cày và có quai xách. Điếu ống cũng được chế tác rất mỹ thuật, chạm trổ tinh xảo, nõ điếu bịt bạc, thân cũng bịt bạc hoặc khảm xà cừ; xe điếu là một cần trúc rất dài, có khi tới 2m, đầu cũng bịt bạc. Người dùng loại loại điếu này cần có người giúp châm lửa và đưa cần cho.

Nhưng nói gì thì nói, tác hại của thuốc lào không khác gì thuốc lá. Ngoài việc tạo mùi ô nhiễm, mất vệ sinh (mùi của nước điếu hôi và rất bền, nếu dây vào quần áo phải giặt nhiều lần mới hết). Thuốc lào cũng gây nghiện, tạo cảm giác chán ăn và khói thuốc là tác nhân gây gây ra các bệnh đường hô hấp (kể cả ung thư) cho cả người hút chủ động và thụ động.

Tốt hơn cả, những chiếc điếu chỉ nên là vật trang trí, gợi nhắc đến một tập tục ngày cũ của nền văn minh lúa nước.

Cẩm hà