Thảm họa 'thiên nga đen' rình rập hàng nghìn con đập ở Trung Quốc

Một con đập tại hồ chứa nước quy mô nhỏ ở tỉnh Quảng Tây của Trung Quốc đã bị vỡ vào tháng Sáu do không thể chịu được áp lực lớn từ dòng nước lũ. Sự việc đặt ra bài toán thách thức cho nhiều con đập có tuổi đời lớn ở Trung Quốc khi thiên tai ngày càng khắc nghiệt hơn. Trung Quốc hiện có 94.000 con đập trên toàn lãnh thổ.

Reuters đưa tin, con đập bị vỡ vào khoảng trưa ngày 7/6 nằm ở huyện Dương Sóc, khiến nước tràn vào các con đường, vườn cây ăn quả và đồng ruộng ở làng Shazixi.

Thảm họa 'thiên nga đen' rình rập hàng ngàn con đập cao tuổi ở Trung Quốc khi thiên tai ngày càng khắc nghiệt. (Ảnh: Reuters)

“Tôi chưa từng chứng kiến trận lụt nào như thế. Mực nước những năm trước cũng không cao như vậy và con đập chưa từng bị vỡ”, cụ Luo Qiyuan (81 tuổi), cư dân làng Shazixi từng tham gia xây con đập cách đây vài thập niên chia sẻ.

Con đập ở làng Shazixi được làm bằng đất nện và hoàn thành vào năm 1965. Sức chứa của con đập là 195.000 m3 nước, tương đương lượng nước trong 78 bể bơi theo chuẩn Olympic. Nước từ con đập lâu nay phục vụ nhu cầu tưới tiêu của nông dân trong làng Shazixi.

Trong một chuyến khảo sát hồi giữa tháng Bảy, Reuters cho hay phần lớn chiều dài khoảng 100 m của con đập đã biến mất. Con đập này được tiến hành gia cố cách đây 25 năm.

Theo một thành viên giấu tên trong đoàn khảo sát, nước lũ đã tràn qua con đập và sau đó con đập bị vỡ hoàn toàn. Rất may, trong vụ việc, không có bất cứ người dân làng Shazixi nào thiệt mạng.

Đáng nói, vụ vỡ đập ở làng Shazixi không được truyền thông Trung Quốc đăng tải. Song vụ việc cho thấy, những trận mưa lớn đổ xuống khiến nhiều hồ chứa nước của Trung Quốc bị quá tải, trong khi thiết kế lại không đủ khả năng chống chịu còn việc gia cố chỉ làm chắp vá.

Ngoài ra, đây còn là lời cảnh báo về nguy cơ xảy ra thảm họa ở những khu vực vùng trũng và nông nghiệp, nơi mà mật độ dân cư đang sinh sống đông hơn rất nhiều so với thời điểm những con đập được xây dựng.

Các nhóm hoạt động vì môi trường nhận định, hiện tượng biến đổi khí hậu đang tạo ra những trận mưa ngày càng lớn và tần suất xuất hiện cũng nhiều hơn. Theo chính phủ Trung Quốc, những trận lũ lớn có thể là điềm báo cho thảm họa "thiên nga đen" dẫn tới những hậu quả khủng khiếp.

Không rõ nguyên nhân vỡ đập

Hàng nghìn con đập được xây dựng ở Trung Quốc trong giai đoạn những năm 1950 – 1960 để khắc phục tình trạng hạn hán.

Vào năm 2006, Bộ Thủy lợi Trung Quốc cho biết, trong giai đoạn từ năm 1954 - 2005, các con đê tại 3.486 hồ chứa nước đã bị vỡ do chất lượng không đạt chuẩn và quản lý yếu kém.

Do đó, câu hỏi đặt ra là nguyên nhân chính khiến con đập ở làng Shazixi bị vỡ là do đâu, vì mưa lũ lịch sử, hay cống xả lũ của con đập bị tắc nghẽn do bùn đất, hay thiết kế con đập có vấn đề. Hiện Cơ quan Quản lý Thủy lợi ở địa phương từ chối đưa ra lời bình luận.

Số liệu được chính phủ Trung Quốc công bố cũng cho thấy, tại Quảng Tây, khu vực ở phía tây nam Trung Quốc, lượng mưa và nhiệt độ trung bình trong giai đoạn từ năm 1990 - 2018 đều cao hơn nhiều so với 29 năm trước.

Theo ông David Shankman, nhà địa lý học tại Đại học Alabama, chính hiện tượng thời tiết cực đoan đã tạo ra tác động lớn tới các con đập của Trung Quốc.

"Một con đập cần có khả năng chịu được các hiện tượng thời tiết cực đoan dù những hiện tượng này ngày càng diễn ra nhiều hơn. Nếu được thiết kế đúng cách và xây dựng phù hợp, khi nước lũ rút, chất lượng của công trình sẽ vẫn còn nguyên vẹn”, ông Shankman nói.

Theo thông tin từ trạm quan trắc hồ chứa Shazixi, con đập cao 151,2 m được xây dựng để đối phó với kịch bản tồi tệ nhất được dự kiến xảy ra trong vòng 200 năm là khi mực nước có thể dâng lên 149,48 m. Tuy nhiên, vào tháng trước, hồ chứa này đã bị quá tải.

Còn trong tháng Sáu, huyện Dương Sóc đã chứng kiến lượng mưa đổ xuống trong vòng 3 giờ đồng hồ nhiều hơn lượng mưa rơi xuống khu vực này trong vòng 2 tháng cộng lại. Bộ Tài nguyên Nước Trung Quốc từ chối đưa ra bình luận về thông tin trên.

Đáng nói, tại một con đập khác nằm trên một nhánh sông Trường Giang, mực nước dâng cao nhanh chóng tới mức chính quyền địa phương đã phải cho nổ một phần đê ở đập để giải tỏa áp lực nước vào ngày 19/7.

Thảm họa “Thiên nga đen”

Thảm họa vỡ đập tồi tệ nhất trong lịch sử Trung Quốc là vụ vỡ đập Bản Kiều trên sông Hoàng Hà. Con đập hoàn thành xây dựng vào năm 1952 nhưng tới năm 1975 đã bị vỡ, khiến hàng chục ngàn người thiệt mạng.

Trong một cuộc họp báo gần đây, ông Ye Jianchun, Thứ trưởng Bộ Thủy lợi Trung Quốc nhận định ông tin rằng những dự án kiểm soát lũ trên các con sông lớn của nước này hoàn toàn có khả năng đối phó trước các trận lũ lớn nhất kể từ khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập.

Tuy nhiên, theo ông Ye, tình trạng mưa lũ lớn có thể vượt quá khả năng chống chịu của những con đập này và có thể dẫn tới thảm họa "thiên nga đen".

Nhằm khắc phục tình hình, chính quyền các địa phương đã tiến hành gia cố những con đập cũ và tăng cường công tác kiểm tra. Ngoài ra, chính quyền địa phương cũng lên kế hoạch xây thêm các đập mới để tăng cường khả năng tích nước.

Minh Thu (lược dịch)