Thám hoa Vũ Thạnh - nhà văn hóa, giáo dục có uy tín

Hội thảo khoa học "Thám hoa Vũ Thạnh - con người và sự nghiệp".

Thám hoa Vũ Thạnh (1664 - 1727) nguyên quán ở làng Đan Loan, huyện Đường An (nay là thôn Đan Loan, xã Nhân Quyền, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương) sau dời đến phường Báo Thiên, huyện Thọ Xương, thuộc kinh thành Thăng Long. Vũ Thạnh đỗ Đình nguyên Thám hoa khoa Ất Sửu (1685), đời vua Lê Hy Tông khi mới 22 tuổi. Ông làm quan trải qua các chức Hàn lâm viện Đãi chế, Lễ khoa Đô Cấp sự trung, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Bồi tụng...

Vũ Thạnh đã để lại cho hậu thế sự nghiệp văn chương khá đồ sộ với 22 bài thơ được chép trong Toàn Việt thi lục, nhiều văn bia do chính Vũ Thạnh soạn và nhuận rải rác nằm ở Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Bắc Giang, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Ninh Bình, Thanh Hóa. Sinh thời, Vũ Thạnh đã vận động cải cách văn thể, chấn chỉnh khoa cử và học thuật theo hướng đề cao tri thức thực tiễn. Sau này sử gia Phan Huy Chú nhận xét: “Trung Hưng về sau, văn chương theo lối tầm chương trích cú nên trở thành ti lậu. Văn ông (Vũ Thạnh) làm ra có tính thanh thoát, đổi lối trần hủ ra thanh tân mà người đương thời đua nhau học theo. Từ đây văn thể được đổi mới”.

Thám hoa Vũ Thạnh còn nổi bật với sự nghiệp dạy học. Năm Mậu Dần (1698), ông mở trường dạy học ở làng Hào Nam (nay thuộc quận Đống Đa, Hà Nội). Thầy giáo Vũ Thạnh đã đưa ra nội dung giảng dạy rộng nhưng thiết thực, cho học trò nắm được nguồn gốc sâu xa của kinh điển nhưng vẫn chú trọng học tập những điều có thể áp dụng ngay trong thực tế. Cách dạy học nghiêm túc, đổi mới hướng đến cải cách thực trạng giáo dục khoa cử đương thời của ông đã “thấm nhuần vào óc tư duy, sáng tạo của người học”. Số học sinh theo học Vũ Thạnh rất đông và thành danh ở nhiều lĩnh vực, có nhiều người đỗ Tiến sĩ (văn) và Tạo sĩ (Tiến sĩ võ), nhiều người ra làm quan nhưng cũng nhiều người theo gương thầy mở trường dạy học: “70 học trò dự triều ban, 500 người làm quan, một nghìn người được truyền thụ Cửu kinh đến chỗ tinh vi. Hơn 20 người mở trường dạy học ở các nơi. Hơn 20 người khoác binh nhung làm tướng. Mấy trăm người còn đang học ở trường võ…”. Nối tiếp Vũ Thạnh sau này còn có Nguyễn Tông Quai, Lê Quý Đôn mở trường dạy nhiều học trò thành đạt là những minh chứng sống động của mô hình giáo dục cộng đồng ở nước ta trong thời trung đại.

Thám hoa Vũ Thạnh là người thầy mẫu mực, tiêu biểu về tri thức, đạo đức, tấm gương về hiếu nghĩa. Dân gian còn kể lại chuyện Vũ Thạnh được chúa Trịnh chiêu đãi nhưng vẫn xin một khúc cá ngon mang về biếu mẹ già. Trong công việc, ông luôn thể hiện trong suốt cuộc đời mình tinh thần hết lòng phụng sự xã hội và đã có công đào tạo cho đất nước nhiều người hiền tài. Vũ Thạnh có cống hiến to lớn cũng như ảnh hưởng sâu rộng đối với giáo dục và học thuật đương thời. Khi ông mất, được triều đình truy phong chức Tham chính. Ông là nhà khoa bảng, nhà giáo dục tiêu biểu của nước ta cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18. Ngày nay, Hà Nội có đường phố mang tên ông ở khu vực gần trường Hào Nam xưa nơi ông dạy học.

Các nhà khoa học dự Hội thảo đã cùng thống nhất trong nhận định: “Thám hoa Vũ Thạnh là người thầy mẫu mực, tiêu biểu về tri thức, đạo đức, tấm gương về hiếu nghĩa, hiếu học. Người luôn thể hiện trong suốt cuộc đời mình tinh thần hết lòng phụng sự xã hội và đã có công lao to lớn đào tạo cho đất nước nhiều bậc hiền tài. Tên tuổi của ông đã làm rạng danh dòng họ Vũ, góp phần bồi đắp truyền thống hiếu học và nuôi dưỡng tinh thần đó cho hậu thế”.

NGỮ THIÊN