Thăm kho báu cổ vật lớn nhất thế giới

Chỉ một ngày sau khi đến thủ đô Cairo, tôi được đến thăm Bảo tàng cổ vật Ai Cập (Museum of Egyptian Antiquities, còn được gọi là Bảo tàng Ai Cập) tọa lạc trên Quảng trường Tahrir. Trước đó, từ năm 1835 Chính phủ Ai Cập đã cho thành lập bảo tàng ở thủ đô Cairo. Sau nhiều lần di chuyển, năm 1902 những bộ sưu tập cổ vật quý giá của nền văn minh Ai Cập cổ đại đã được chuyển đến bảo tàng hiện nay. Đấy là một tòa nhà rất lớn theo kiến trúc Tân cổ điển, cấu trúc hình vuông, một trệt một lầu, bên ngoài có không gian lớn gồm sân, vườn và khu dịch vụ như quán cà phê, cửa hàng bán đồ lưu niệm…

Bảo tàng cổ vật Ai Cập.

Sau một thời gian dài xếp hàng chúng tôi mới bước vào Bảo tàng. Sảnh chính rất rộng, trần cao với hàng cột lớn tạo ra hành lang rộng rãi. Cấu trúc này làm cho Bảo tàng thông thoáng và có ánh sáng tự nhiên, dù bên ngoài nắng gay gắt bên trong đông người thì không khí vẫn mát mẻ.

Hành lang lớn bao quanh các phòng trưng bày, từ sảnh chính có thể nhìn thấy bốn phía với hơn 100 phòng trưng bày và vô số khu vực trưng bày ở sảnh và các hành lang.

Bảo tàng trưng bày các hiện vật có niên đại từ thời tiền sử đến thời kỳ La Mã, phần lớn là bộ sưu tập của thời kỳ các pharaon. Ước tính có khoảng 160.000 hiện vật được trưng bày theo nhiều chủ đề, chưa kể hàng ngàn hiện vật gồm những quan tài gỗ, đồ gốm, đồ đá, kim loại… để trong những tủ, kệ dọc các hành lang suốt hai tầng lầu của Bảo tàng, như một dạng “kho mở”. Ngoài ra còn hệ thống kho rất lớn lưu giữ và bảo quản hàng trăm ngàn hiện vật khác.

Quan tài bằng đá.

Tầng trệt đưa du khách tham quan theo trình tự thời gian qua các bộ sưu tập trong thời kỳ Tân Vương quốc, từ năm 1.500 - 1.000 trước Công nguyên. Đó là những cổ vật khổng lồ gồm tượng các pharaon bằng đá, quan tài đá nhiều cái có hình chạm khắc chi tiết, những chiếc “thuyền thiêng” bằng gỗ có hình vẽ màu còn rất đẹp.

Ở tầng trệt còn có các bộ sưu tập giấy papyrus và những bảng đất sét có khắc chữ hình nêm, chữ tượng hình. Trải qua hơn hai ngàn năm, nhiều bảng đất sét bị vỡ được gắn chắp lại, tuy nhiên vẫn có thể nhìn thấy chữ viết trên các hiện vật này, bao gồm chữ Hy Lạp, chữ Latin, chữ Ả Rập và chữ Ai Cập cổ đại.

Các bộ sưu tập tiền xu được làm từ vàng, bạc và đồng là những đồng tiền trong nhiều thời kỳ khác nhau, không chỉ của Ai Cập mà còn của Hy Lạp, La Mã và thời kỳ Hồi giáo. Hiện vật chữ viết và tiền tệ cung cấp cho các nhà nghiên cứu rất nhiều thông tin về văn hóa và lịch sử - nhất là về thương mại, một ngành kinh tế thịnh đạt của Ai Cập cổ đại.

Giữa sảnh là cầu thang chính rộng rãi dẫn lên tầng trên của Bảo tàng. Tại đây trưng bày theo nhóm lăng mộ. Đặc biệt hấp dẫn là sưu tập cổ vật từ hai vương triều cuối cùng của Ai Cập, bao gồm di vật từ lăng mộ của các pharaon: Thutmosis III, Thutmosis IV, Amenophis II, Hatshepsut, triều thần Maiherpri. Rất nhiều cổ vật từ Thung lũng các vị vua, trong đó có các tài liệu tìm thấy trong cuộc khai quật ngôi mộ nguyên vẹn của hai pharaon Tutankhamun và Psusennes I.

Quan tài gỗ và đồ tùy táng của xác ướp

Trong Bảo tàng còn trưng bày nhiều tượng đá, tượng gỗ quý các vị thần và linh vật của Ai Cập cổ đại, rất nhiều hiện vật khảo cổ học phản ánh cuộc sống thời tiền sử của nhiều nhóm cư dân dọc theo sông Nile - “tặng vật của Thượng đế cho Ai Cập”. Tôi đặc biệt thú vị với những cổ vật thời tiền sử, bởi nhận ra sự giống nhau của một số loại hình đồ gốm ở đây với đồ gốm tiền sử ven biển phía Nam Đông Nam Á. Sự “đồng quy văn hóa” thể hiện nhận thức và ứng xử của các nhóm cư dân cùng sống trong môi trường sông và biển, dù niên đại chênh nhau hơn hai ngàn năm.

Trong khu vườn rộng lớn bao quanh tòa nhà bảo tàng có Đài Tưởng niệm các nhà Ai Cập học nổi tiếng thế giới thuộc nhiều quốc gia qua các thời kỳ lịch sử.

*

Để có thể tham quan hết các phòng và khu vực trưng bày cổ vật tại Bảo tàng Ai Cập, cần thời gian tối thiểu là… một tuần. Tất nhiên không đoàn du khách nào có đủ thời gian, vì vậy du khách thường tập trung tham quan các sưu tập quan trọng như đồ vàng ngọc quý giá hay check-in tại các tượng pharaon khổng lồ còn nguyên vẹn.

Khối lượng hiện vật đang lưu giữ tại Bảo tàng quá lớn, hiện nay từ các cuộc khai quật trên khắp đất nước lại tiếp tục đưa về thêm nhiều hiện vật nữa…, tình trạng này vượt quá quy mô, điều kiện bảo quản và trưng bày của một bảo tàng được xây dựng từ đầu thế kỷ XX. Trong “cuộc cách mạng 2011” khá nhiều hiện vật tại bảo tàng này và nhiều bảo tàng khác đã bị xâm hại, mất mát và hư hỏng. Đây là hai nguyên nhân quan trọng thúc đẩy việc xây dựng một bảo tàng mới và hiện đại với quy mô lớn hơn bảo tàng này nhiều lần: Đại Bảo tàng xây dựng vào năm 2005 và được đánh giá là bảo tàng khảo cổ học lớn nhất trên thế giới, năm 2021 đã mở cửa từng phần trưng bày tuy vẫn đang hoàn thiện và chưa chính thức khánh thành.

Để có thể tham quan hết các phòng và khu vực trưng bày cổ vật tại Bảo tàng Ai Cập, cần tối thiểu là một tuần

Không chỉ quan tâm đến các bảo tàng lớn, Ai Cập còn xây dựng nhiều bảo tàng quy mô nhỏ trưng bày những hiện vật đặc trưng, tiêu biểu của nền văn minh Ai Cập. Tháng 5.2021, Ai Cập khánh thành hai bảo tàng mới tại sân bay quốc tế Cairo nhằm thu hút du khách. Hai bảo tàng mới tọa lạc ở nhà ga số 2 và số 3 trưng bày hơn 360 hiện vật chủ yếu thuộc thời cổ đại và một số thuộc thời hiện đại. Với quy mô và vị trí như vậy, rất nhiều du khách quá cảnh tại sân bay Cairo có thể tham quan hai bảo tàng, góp phần tăng thêm nguồn thu và quan trọng hơn là “phủ rộng” sự quảng bá về lịch sử - văn hóa Ai Cập. Đây là một hướng phát triển bảo tàng mà Ai Cập đang thực hiện.

Nhà nước Ai Cập đã xác định di sản văn hóa là một nguồn lực kinh tế quan trọng. Cả nước có trên 2.000 di tích và địa điểm khảo cổ học quan trọng (là di sản thế giới và quốc gia), hơn 40 bảo tàng nhiều loại hình ở khắp các địa phương, nhiều nhất là tại các “đô thị di sản” quan trọng như Cairo, Alexandria, Aswan, Luxor…

“Di sản văn hóa là sản phẩm có lợi thế cạnh tranh hấp dẫn nhất trong tất cả các sản phẩm mà Ai Cập có thể cung cấp trên toàn cầu” - đó là quan điểm của Bộ Du lịch và Di sản được người hướng dẫn - một thanh niên Ai Cập vô cùng yêu nghề và say mê lịch sử - văn hóa luôn nhắc lại trong suốt chuyến công tác của chúng tôi.

Bài và ảnh: Nguyễn Thị Hậu