Thận trọng khi mở rộng diện tích cây ăn quả có múi

Trồng cam mang lại thu nhập cao cho người dân Hà Tĩnh nhưng cũng để lại nhiều nỗi lo do phát triển nóng.

Cây giúp dân thoát nghèo

Năm 2014, khi phong trào trồng cây ăn quả phát triển rầm rộ và mang lại hiệu quả cao trên vùng đất khó Vũ Quang, anh Trần Quốc Thắng, ở xã Hương Thọ (huyện Vũ Quang) đã mạnh dạn cải tạo khu đất đồi pha sỏi của gia đình để trồng mới 350 gốc cam chanh. Trải qua hai năm đầu vất vả, dày công chăm bón, đến năm thứ ba vườn cam của anh Thắng bắt đầu cho quả ngọt. Từ chỗ không có việc làm ổn định, nay bình quân mỗi năm vườn cam mang về cho anh Thắng gần 200 triệu đồng. Không chỉ trở thành người trồng cam mát tay, với đức tính chịu khó sẵn có, anh còn đứng ra làm đầu mối chuyên cung cấp cây giống cho bà con trong vùng. Cây cam đã thật sự mang lại cơ hội đổi đời cho những thanh niên luôn có khao khát, quyết tâm vươn lên trên chính vùng đất quê hương như anh Trần Quốc Thắng.

Không dừng lại ở việc mở rộng diện tích đất sản xuất, anh Nguyễn Trọng Hào ở thôn Thanh Bình, xã Đức Lĩnh (Vũ Quang) còn mạnh dạn ứng dụng quy trình sản xuất theo hướng VietGAP, nhờ đó, năng suất và sản lượng năm sau luôn cao hơn năm trước. Anh Hào cho biết, năm 2017, trên diện tích 2 ha trồng cam chanh, gia đình anh đã có doanh thu hơn 500 triệu đồng, năm nay dự báo sẽ cao hơn vì sản lượng ước tính đạt khoảng 16 tấn, với nguồn thu đạt khoảng 600 đến 700 triệu đồng.

Theo Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN & PTNT) huyện Nguyễn Thanh Sơn, Vũ Quang tuy là huyện nghèo nhưng mỗi năm trích ngân sách vài tỷ đồng để hỗ trợ cây giống và tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc cho các hộ trồng cam. Cùng với các cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất nông nghiệp của tỉnh, mỗi năm có hàng trăm héc-ta diện tích trồng cam được mở rộng: năm 2011, toàn huyện mới chỉ có 984 ha diện tích trồng cam. Đến nay, Vũ Quang đã phát triển được hơn 2.500 ha diện tích trồng cam, thu hút sự tham gia của gần 6.000 hộ dân, trong đó có hơn 1.500 mô hình trồng cam cho doanh thu hơn 100 triệu đồng/vụ.

Cũng như cây cam, những năm qua, cây bưởi Phúc Trạch đã trở thành cây làm giàu đối với người dân huyện miền núi Hương Khê. Theo Trưởng phòng NN&PTNT huyện Lê Quang Vinh, năm nay, toàn huyện Hương Khê có hơn 2.300ha bưởi, tập trung ở các xã Hương Trạch, Phúc Trạch, Lộc Yên, Gia Phố, Hương Thủy... đã đến vụ thu hoạch. Nhờ thời tiết thuận lợi, người trồng thực hiện đúng quy trình chăm sóc cho nên hầu hết các vườn bưởi đều cho năng suất cao. Ước tính sản lượng bưởi năm 2018 của Hương Khê sẽ đạt hơn 12.500 tấn, doanh thu ước đạt hơn 300 tỷ đồng. Bên cạnh cây bưởi, huyện Hương Khê đã và đang phối hợp với các đơn vị liên quan xây dựng thương hiệu cam Khe Mây. Hiện tại, giá trị sản xuất cây cam trên 1 ha đất trồng tăng từ 36 triệu đồng năm 2008 lên 82 triệu đồng.

Tương tự, tại các huyện Hương Sơn, Can Lộc, Thạch Hà…, nhiều vùng sản xuất cam, bưởi cũng được hình thành. Cùng với việc thực hiện quy trình sản xuất VietGAP, các địa phương này đã xây dựng được chỉ dẫn địa lý và thương hiệu sản phẩm như: cam bù Hương Sơn, cam Thượng Lộc… cho hiệu quả kinh tế cao.

Nguy cơ vỡ quy hoạch

Theo Sở NN & PTNT tỉnh Hà Tĩnh, đến nay, toàn tỉnh có hơn 7.000 ha diện tích trồng cam, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm 2017 và gấp 2,3 lần diện tích so với năm 2008; diện tích trồng bưởi toàn tỉnh cũng tăng tới gần 2.800 ha. Điều đáng nói, trong tổng diện tích trồng các loại cây có múi được mở rộng thời gian qua ở Hà Tĩnh có tới 4.513 ha là đất lâm nghiệp bị xâm lấn. Tình trạng “xé rào” nhiều nhất là Vũ Quang với 1.791 ha, Hương Khê 408 ha, Hương Sơn 484 ha, Can Lộc 300 ha…

Trong khi đó, theo Trưởng phòng NN & PTNT huyện Vũ Quang Nguyễn Thanh Sơn, cây cam chỉ sinh trưởng, phát triển và cho hiệu quả kinh tế tốt nhất ở những vùng đồi có độ dốc từ 3 đến 8º. Nếu hội tụ đủ điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu, nguồn nước thì cũng không được trồng ở những nơi có độ dốc lớn hơn 20º. Tuy vậy, qua tìm hiểu tại các địa phương, hiện đang có rất nhiều vùng đồi bị “cạo trắng”, sử dụng hết diện tích đất rừng được giao để trồng cây ăn quả, trồng chè, trồng cỏ, xây dựng trang trại chăn nuôi..., gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cân bằng sinh thái, độ che phủ đất rừng. Tình trạng này đang tiếp diễn khá rầm rộ ở nhiều địa phương, nhưng nhiều nhất là ở các huyện Vũ Quang, Hương Sơn, Hương Khê, Thạch Hà, Kỳ Anh, Cẩm Xuyên... Những tín hiệu bất ổn liên quan việc phát triển cam ồ ạt, thiếu quy hoạch, quản lý đã và đang dần hiện hữu. Theo thống kê, đến vụ cam 2017, toàn tỉnh có hơn 3.377ha cho quả, tăng 45% so với năm 2016. Do chỉ quan tâm mở rộng diện tích, chưa thật sự chú trọng đầu tư thâm canh, nâng cao chất lượng cho nên năng suất bình quân chỉ đạt 106 tạ/ha, thậm chí có một số vụ chỉ đạt 96 tạ/ha. Trong khi đó, cây cam ở Cao Phong (Hòa Bình) có thể đạt 300 tạ/ha/vụ... Ngoài ra, bình quân mỗi năm Hà Tĩnh có thêm gần 1.000 ha cam cho quả, dẫn đến sản lượng cũng tăng nhanh và làm ảnh hưởng đến thị trường tiêu thụ cũng như giá cả. Cách đây hơn ba năm, người trồng cam ở Hà Tĩnh hết sức vui mừng vì giá cam bán được vào thời điểm chính vụ là từ 50 nghìn đến 70 nghìn đồng/kg, thậm chí lên tới 140 nghìn đến 155 nghìn đồng/kg, nhưng vụ cam năm nay ước chỉ bán được với giá đại trà 30 nghìn đến 35 nghìn đồng/kg. Bên cạnh đó, do nhu cầu trồng cam ồ ạt cho nên suốt một thời gian dài, nguồn giống được cung ứng khá tùy tiện. Giống được nhập từ các tỉnh, được chiết ghép từ các cây đầu dòng trong vườn; nhà nhà làm giống, người người làm giống… khiến người nông dân đã không ít lần nhận “quả đắng” khi mua phải giống kém chất lượng. “Sản phẩm bưởi Phúc Trạch đã được cấp bằng Bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại khu vực địa lý thuộc 20 xã của huyện Hương Khê. Tuy vậy, hiện nay bưởi Phúc Trạch lại được trồng nhiều ở các địa phương nằm ngoài vùng chỉ dẫn địa lý, nơi không có sự tương đồng về hình thái, chất lượng đặc thù của sản phẩm cũng như tính chất đặc thù điều kiện địa lý cho nên mỗi mùa thu hoạch lại xảy ra hiện tượng trà trộn sản phẩm giữa các vùng, làm ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng, uy tín của bưởi Phúc Trạch”, Trưởng phòng NN & PTNT Hương Khê Lê Quang Vinh lo lắng.

Theo Phó Giám đốc Sở NN & PTNT Hà Tĩnh Nguyễn Tuấn Thanh, trước thực trạng phát triển ồ ạt diện tích cây ăn quả có múi, ngành nông nghiệp đã cảnh báo các địa phương cần quy hoạch để ổn định diện tích và có hướng phát triển diện tích, gắn với liên kết trong sản xuất và quan tâm hơn đến khâu chế biến, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm.

Bài và ảnh: NGÔ TUẤN