Thanh Hóa: Ly cung nhà Hồ nguy cơ trở thành phế tích

Trong chuỗi các di tích có liên quan đến vương triều Trần - Hồ trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, có một di tích rất quan trọng nhưng vẫn chưa được nhiều người biết đến và có nguy cơ trở thành một phế tích nếu không được bảo vệ, tôn tạo kịp thời đó là Ly cung (còn gọi là cung Bảo Thanh) được xây dựng trên vùng Đại Lại, nay thuộc thôn Kim Phát, xã Hà Đông, huyện Hà Trung, Thanh Hóa.

Khu di tích Ly cung nhà Hồ ở xã Hà Đông, huyện Hà Trung đang bị lãng quên

Trước đó, UBND tỉnh Thanh Hóa đã có Quyết định số 3034/QĐ-UBND ban hành quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ có hiệu lực từ ngày 1/9/2017, thay thế Quyết định 2298/QĐ-UBND ngày 2/8/2007. Theo quyết định, tổng diện tích quy hoạch của di sản sẽ được nâng lên trên 5.200ha. Trong đó, diện tích vùng lõi - khu vực bảo tồn đặc biệt là 155 ha, bao gồm: Thành nội; La Thành; Đàn tế Nam Giao; diện tích vùng đệm trải dài trên địa bàn 9 xã, thị trấn và vùng không gian kiến trúc cảnh quan di tích Ly cung (thuộc huyện Hà Trung).

Ly cung nhà Hồ đã từng gắn với tên tuổi của Hồ Quý Ly - một vị tướng dưới triều đại nhà Hồ ở nước ta thế kỷ 14. Hồ Quý Ly chính là người đã có công lớn trong việc xây dựng thành nhà Hồ nổi tiếng và đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới năm 2011.

Theo sử cũ ghi lại, vào những năm 1396 – 1398 nước ta đứng trước nguy cơ bị giặc ngoại xâm lược từ hai đầu đất nước. Phía Bắc thì giặc Minh cho quân đánh chiếm xâm lược bờ cõi. Phía Nam, quân Chiêm Thành cũng có âm mưu thôn tính nước ta.

Lúc này, Hồ Quý Ly đang là một tướng sĩ dưới triều nhà Trần, ông đã đứng ra dùng sách lược mềm mỏng ngoại giao để hoãn binh quân giặc từ hai phía. Trong nước, ông đứng lên dẹp loạn những cuộc nổi dậy của các loạn thần, ông cũng đã tham mưu cho vua tôi nhà Trần rời đô từ Thăng Long vào Thanh Hóa để đảm bảo an toàn lâu dài.

Khi vào Thanh Hóa, Hồ Quý Ly đã cho xây dựng cung Bảo Thanh (tức Ly cung nhà Hồ) trên một diện tích lớn. Phía trước là khoảng không gian bao la có sự che chắn của các dãy núi nằm bên sông Lèn (nhánh của sông Mã), phía sau dựa mình vào núi cao. Công trình được đầu tư xây dựng công phu giống như một thành Thăng Long thu nhỏ để đón vua Trần vào Thanh Hóa, chuẩn bị cho việc xây dựng kinh đô mới là thành Tây Đô (thành nhà Hồ ngày nay). Những năm tháng này, cung Bảo Thanh trở thành hành dinh chống giặc và nơi đàm luận việc quân cơ của Vua tôi nhà Trần.

Đây được xem như kinh đô “dã chiến” của triều Trần - Hồ chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống quân Minh, đồng thời cũng là nơi phục vụ cho việc kiến thiết thành Tây Giai… Đến nay, dấu tích của Ly cung còn lại không nhiều, nhưng nó đã trở thành niềm tự hào của người dân Hà Trung. Năm 1997, Ly cung đã được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VH-TT-DL) công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Ngày nay, di tích lịch sử - văn hóa Ly cung nhà Hồ đã trải qua hơn 600 năm với nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử. Do điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, cùng với sự tàn phá của con người nên công trình kiến trúc độc đáo này đang dần trở thành một phế tích.

Toàn bộ khu di tích Ly cung nhà Hồ nay chỉ còn lại là một khu đất trống, cây cỏ dại mọc um tùm. Bao nhiêu công trình kiến trúc mang giá trị nghệ thuật cao nơi đây nay chỉ còn lại một miếu thờ được dựng lên sơ sài nằm giữa khu đất trống. Một ngôi nhà thờ được nhân dân trong vùng đóng góp xây dựng cũng chưa được làm hoàn chỉnh.

Quý giá nhất tại khu di tích này có lẽ là tấm bia đá lớn còn sót lại. Được biết, tấm bia lớn này được một văn sĩ đời sau khi đi qua khu di tích này, thấy phong cảnh hữu tình cũng như những giá trị lớn đã cho khắc bia. Tấm bia là bằng chứng, chứng minh những giá trị với nhiều chứng tích lịch sử đã có ở tại đây. Thấy tấm bia bị bỏ mưa nắng xuống cấp, chính quyền địa phương xã Hà Đông đã xây một nhà bia che lại.

Là một di tích lịch sử cấp quốc gia lại nằm trong quần thể Di sản văn hóa thế giới thành nhà Hồ nhưng di tích Ly cung nhà Hồ lại đang dần bị mai một. Nếu không được quan tâm đúng mức sẽ chẳng bao lâu nữa, nơi đây sẽ trở thành một phế tích với nhiều giá trị lớn về văn hóa, lịch sử, kiến trúc bị chôn vùi dưới lòng đất và bị lãng quên.