Thấy gì qua vụ Mỹ yêu cầu đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc?

Bắc Kinh tuyên bố sẽ đáp trả trong khi các chuyên gia quốc tế nhận định đây là "chiến lược" của chính quyền tổng thống Mỹ Donald Trump, đẩy mạnh chiến dịch chống Trung Quốc để hút phiếu cử tri trước thềm cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11 tới.

Giải thích cho hành động đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc, CNN dẫn lời Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ - Steve Biegun cho biết vụ việc theo sau “những bất đồng ngày càng gia tăng giữa hai nước và những hành động ngày càng cứng rắn và hung hăng của Bắc Kinh buộc chính quyền Mỹ phải hành động”.

Các nhà lập pháp, các cựu quan chức và các chuyên gia cho rằng Mỹ cần đẩy mạnh phản ứng chống lại các vấn nạn trong mối quan hệ với Trung Quốc: Từ gián điệp công nghiệp đến gián điệp mạng, vi phạm nhân quyền ở Hong Kong và Tân Cương, cùng hoạt động mở rộng mạnh mẽ của Trung Quốc ở Biển Đông.

Tuy nhiên họ cũng cho rằng việc đóng lãnh sự quán ở Houston chỉ là do chính quyền Trump muốn biến nơi đây thành một mục tiêu chính trị, được hiệu chỉnh và lựa chọn cẩn thận. Đóng cửa cơ quan ngoại giao này giúp Trump thể hiện mình là một chính quyền cứng rắn nhưng đồng thời cũng tránh được việc gây ra xung đột lớn.

Lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston - Ảnh: Reuters

CNN nhận định các quan chức Nhà Trắng đã vạch ra một chiến lược gây khó khăn cho Bắc Kinh để củng cố sự ủng hộ trong các cuộc thăm dò dư luận dành cho ông Trump trước thềm bầu cử, một phần nhằm làm chệch hướng chỉ trích của dư luận trong việc thất bại khi chống dịch Covid-19.

Bên cạnh đó chiến dịch chống Trung Quốc được đẩy mạnh cũng giúp Trump mang chính sách tranh cử trong lĩnh vực kinh tế, vốn sặc mùi chủ nghĩa dân tộc (với các cáo buộc Trung Quốc đánh cắp việc làm, công nghệ của người Mỹ…), vốn góp phần tạo ra chiến thắng cho ông vào năm 2016, trở lại cuộc đua lần này.

Các lý do nào được Mỹ đưa ra?

Đầu tiên là cáo buộc đánh cắp công nghệ. CNN dẫn lời Jeff Moon, cựu trợ lý đại diện thương mại Mỹ tại Trung Quốc đã lưu ý rằng Bộ Ngoại giao cho biết việc đóng cửa lãnh sự quán là để phản ứng lại hành vi đánh cắp tài sản trí tuệ Mỹ của Trung Quốc. Nhưng tại sao chỉ có một lãnh sự quán bị nhắm làm mục tiêu?. “Nếu đó là lý do thực sự, Mỹ sẽ cho đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở San Francisco, nơi có hoạt động bao trùm thung lũng công nghệ Silicon”.

Ông Moon qua đó cho rằng hành động này chứa động cơ chính trị xuất phát từ việc ông Trump muốn “lấy le” với những người ủng hộ ông, muốn trả đũa Trung Quốc và chuyển sự chú ý của dư luận khỏi thất bại của chính quyền trong việc đối phó với dịch Covid-19 là chính.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ- Morgan Ortagus cho biết lãnh sự quán được chỉ đạo đóng cửa "để bảo vệ tài sản trí tuệ và thông tin cá nhân của người Mỹ", nhưng không cung cấp ngay chi tiết về những gì đã thúc đẩy hành động này.

Ngoại trưởng Mike Pompeo, người dự kiến sẽ có bài phát biểu về Trung Quốc vào hôm 23-7 và vừa kết thúc chuyến công du ở châu Âu để thúc giục các nước có lập trường cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh, đã từ chối cung cấp chi tiết về quyết định này.

Trong khi đó, Thượng nghị sĩ Angus nói với CNN rằng ông không biết về bất kỳ "thông tin tình báo gần đây nào về các hoạt động cụ thể của Trung Quốc, liên quan đến cuộc bầu cử sắp tới hoặc các hành động như đánh cắp tài sản trí tuệ để có thể đưa ra quyết định”.

"Chắc chắn có lý do chính đáng để đối đầu với Trung Quốc. Nhưng mối quan tâm của tôi là việc leo thang căng thẳng này có thực sự xuất phát từ quyết tâm đối đầu với Trung Quốc hay không, hay nó chỉ là “đòn gió” liên quan đến cuộc bầu cử sẽ diễn ra trong 4 tháng nữa?" - King, một thành viên của Ủy ban Tình báo Thượng viện nhận định.

Trong khi đó, một cựu quan chức đã rời khỏi chính quyền Trump năm ngoái nhận định với CNN rằng Trump thường chần chừ trước lời khuyên của các cố vấn thúc giục ông áp các biện pháp trừng phạt cứng rắn hơn đối với Trung Quốc, vì lo ngại việc làm này có thể gây rủi ro cho các cuộc đàm phán thương mại.

Tuy nhiên khi dịch Covid-19 bắt đầu tàn phá sức khỏe kinh tế và công cộng ở Mỹ, các đồng minh của đảng Cộng hòa và các nhân viên Nhà Trắng có ảnh hưởng, bao gồm Jared Kushner (con rể đồng thời là cố vấn của Trump) đã bắt đầu chuyển hướng tiếp cận, xem Trung Quốc là mục tiêu cho chiến dịch đối đầu cần được đẩy mạnh để lôi kéo sự chú ý của dư luận khỏi dịch Covid-19.

Moon, người hiện đang điều hành China Moon Strategies, một tổ chức tư vấn về quan hệ kinh tế và thương mại Mỹ-Trung, cho rằng nhắm mục tiêu vào lãnh sự quán Houston là cách để ông Trump lách vào lối đi hẹp giữa một bên nhằm thể hiện sự cứng rắn nhưng đồng thời ông cũng không muốn gặp nhiều rủi ro.

Dự tính là nếu Mỹ đóng cửa lãnh sự quán ở Houston thì Trung Quốc sẽ đáp trả bằng cách cho đóng lãnh sự quán Mỹ ở Vũ Hán. Ông Moon lưu ý rằng lãnh sự quán Vũ Hán hiện nay vẫn đang bị đóng cửa do dịch Covid-19, "vì vậy Trung Quốc có thể 'đóng cửa' (mang tính biểu tượng là chính) và leo thang chiến tranh ngoại giao ở mức độ ít nhất có thể”.

Kế tiếp là cáo buộc lãnh sự quán chứa chấp bên trong một “mạng lưới gián điệp” quy mô lớn. Hôm 22-7, thứ trưởng Biegun nói với Ủy ban Đối ngoại Thượng viện rằng Trump cho đóng cửa lãnh sự quán vì “sự xâm lược ngày càng gia tăng của Trung Quốc”.

Biegun chỉ ra các hành động của Bắc Kinh gồm "gián điệp thương mại và đánh cắp tài sản trí tuệ từ các công ty Mỹ, đối xử bất bình đẳng đối với các nhà ngoại giao, doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ và nhà báo của Mỹ, và lạm dụng môi trường tự do học thuật của Mỹ cùng chính sách chào đón sinh viên quốc tế để đánh cắp các công nghệ nhạy cảm và các nghiên cứu từ các trường đại học của Mỹ nhằm nâng cao năng lực quân sự của Trung Quốc.

Biegun nhấn mạnh: “Chính những yếu tố này đã khiến tổng thống chỉ đạo một số hành động đáp trả, bao gồm việc thông báo cho Trung Quốc phải đóng cửa lãnh sự quán của họ ở Houston, Texas”.

Vụ đóng cửa lãnh sự quán diễn ra trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Trung xấu đi nghiêm trọng - Ảnh: Getty

Trong khi đó Trump cho biết ông có thể ra lệnh cho đóng cửa nhiều lãnh sự quán khác của Trung Quốc tại Mỹ (hiện có 5 lãnh sự quán).

Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Marco Rubio của bang Florida kiêm chủ tịch của Ủy ban Tình báo Thượng viện viết trên Twitter rằng việc đóng cửa lãnh sự quán Houston là việc "cần phải làm", đồng thời nhấn mạnh cơ quan này là địa chỉ trung tâm kết nối của mạng lưới gián điệp rộng lớn của chính quyền Trung Quốc.

Khi được hỏi về cáo buộc này, một quan chức tình báo Mỹ đương nhiệm nói với CNN rằng ý kiến của Rubio là xác đáng. “Tất nhiên là nó (lãnh sự quán) được sử dụng cho hoạt động gián điệp. Chúng tôi đã theo dõi họ trong một thời gian”.

Một quan chức an ninh quốc gia cấp cao của Bộ Tư pháp Mỹ cho CNN biết việc đóng cửa lần này không liên quan đến các cáo buộc liên bang chống lại hai tin tặc Trung Quốc trong chiến dịch đánh vào hành vi đánh cắp tài sản trí tuệ từ hàng trăm doanh nghiệp trên toàn cầu, bao gồm bốn công ty Mỹ đang nghiên cứu coronavirus gần đây.

Thay vào đó, Trợ lý Tổng chưởng lý John Demers cho biết chính quyền đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc để triệt phá các hành vi trộm cắp bí mật quốc phòng và thương mại của Bắc Kinh.

Người này nhận định: “Đây không phải là một hành động bộc phát mà là sự tích tụ lâu dài của những gì chúng ta đã chứng kiến thời gian qua và để phản ứng lại thì cần một bước đi mạnh mẽ để phá vỡ các hành động này”.

Tuy nhiên theo Daniel Russell, cựu Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ về các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương, đã rời bộ ngoại giao vào năm 2017 nhận định với CNN, thì "lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston không có tiếng tăm nào trong việc đóng vai trò là một véc-tơ gián điệp. Tôi rất khó để kết luận rằng Trung Quốc chỉ có thể làm tốt (hoạt động gián điệp) từ lãnh sự quán của mình ở Houston hơn là từ các lãnh sự quán khác của họ ở Boston, Los Angeles hoặc New York, từ đại sứ quán ở Washington D.C hoặc thông qua các cơ sở không chính thức”.

Russell nhấn mạnh: "Không thể tưởng tượng được rằng việc đóng cửa một lãnh sự quán sẽ ngăn chặn được hoạt động gián điệp. Bộ phim về hành động biến nó thành lời trêu ghẹo mỉa mai cho bài phát biểu của ngoại trưởng Pompeo”.

Theo CNN, Anh Duy lược dịch