Thỏa thuận hòa bình Trung Đông: Thất bại từ trong trứng nước

Kế hoạch của Kushner

Cố vấn Kushner - một người Mỹ gốc Do Thái, cho biết chính quyền Trump đang xúc tiến một “chương trình mới” - lợi ích kinh tế đi trước giải pháp chính trị - để xây dựng một bầu không khí hòa bình tại Trung Đông - một khu vực mà hầu hết những kế hoạch hòa bình được đề xuất trước kia đều đã thất bại. Tuy nhiên, đa số giới chuyên gia đều kết luận rằng không có gì mới trong kế hoạch này. Hầu hết trong đó đều đã được thảo luận trong nhiều giai đoạn trước đó ở các thể chế như Ngân hàng Thế giới (WB).

Theo kế hoạch của Mỹ, ông Kushner muốn thiết lập một bầu không khí đầu tư thân thiện ở Palestine, qua đó tạo điều kiện cho một dòng tiền mặt trị giá 50 tỷ USD đổ vào đây, trong đó một nửa là dành cho việc phát triển Palestine, còn một nửa dành cho các quốc gia láng giềng đang tiếp nhận người tị nạn Palestine. Ông cho biết ý tưởng này nhằm cho các bên liên quan thấy được những lợi ích có được từ các thỏa thuận kinh tế để họ chuẩn bị sẵn sàng cho những thỏa hiệp tiếp theo trong vấn đề chính trị.

Tuy nhiên, ông đã từ chối tiết lộ cách thức cụ thể sẽ làm để giải quyết các vấn đề nan giải vốn đang khiến các cuộc đàm phán hòa bình bế tắc. Ông Kushner cũng không hề đề cập một từ nào đến những yêu cầu của phía Palestine về một nhà nước có chủ quyền với Đông Jerusalem là thủ đô, cũng như quyền được quay trở về nước của những người tị nạn Palestine.

Một cuộc biểu tình của người Palestine phản đối Israel tại quảng trường Thời đại (Mỹ). Ảnh tư liệu

Palestine phản đối kịch liệt

Theo giới phân tích, kế hoạch này đã thất bại ngay từ đầu, lý do là bởi Cố vấn Kushner, và nhiều khả năng là cả Tổng thống Trump, đều không thể thấu hiểu được cốt lõi của vấn đề, sự khó khăn của người Palestine không chỉ nằm ở sự thiếu phát triển hay một cuộc khủng hoảng tài chính, mà là sự tuyệt vọng đối với vị thế một nhà nước. Do có ít nhất hai điều trên đây bị Israel coi là không thể đàm phán, và chính quyền Mỹ hiện nay thì không ngần ngại ủng hộ Tel Aviv, rất khó để tưởng tượng người Palestine sẽ chấp nhận bất kỳ kế hoạch nào mà Cố vấn Kushner hay Tổng thống Trump đề ra.

Cả Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) ở Bờ Tây lẫn phong trào Hồi giáo vũ trang Hamas ở Gaza đều phản đối kế hoạch của ông Kushner. Họ nói Mỹ đang cố gắng “mua chuộc” họ để họ thông qua và dàn xếp những điều không thể chấp nhận được. Họ yêu cầu Mỹ công khai ý đồ chính trị trong thỏa thuận này. Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas nói rằng, tiền là thứ PLO có thể tự thu xếp từ các nhà tài trợ Arab, chính là những người đã hào phóng cung cấp 50 tỷ USD cho ông Kushner. Còn Tổng thống Trump, một doanh nhân có thể còn chưa thực sự trở thành một chính trị gia, đã sai lầm khi cho rằng người Palestines sẽ thỏa hiệp về các quyền lợi chính trị của họ chỉ để đổi lấy vài tỷ USD.

Các chính sách của chính quyền Trump, vốn cắt gọt những khoản tài trợ dành cho Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn, chắc chắn đã gây khó khăn nhiều hơn cho những người tị nạn Palestines. Thậm chí cả những nước tiếp nhận họ cũng đã thẳng thừng từ chối khoản tiền “đút lót” của Cố vấn Kushner: Lebanon, dù đang chìm trong một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng, cũng đã từ chối khoản tiền 6 tỷ USD. Các chính trị gia Lebanon nói rằng yêu cầu họ chấp nhận những người Hồi giáo dòng Sunni mà họ tiếp nhận từ Palestine là công dân nước mình - điều kiện trao đổi mà Kushner đề ra - là điều không thể với chính giới Lebanon, bởi điều này có thể làm thay đổi sự cân bằng nhân khẩu học trong nước, qua đó ảnh hưởng đến vấn đề chính trị.

Quyết định chuyển Đại sứ quán Mỹ đến Jerusalem hồi năm ngoái mang ý nghĩa thừa nhận nó là thủ đô Israel, chứ không phải thủ đô của nhà nước Palestine trong tương lai, cũng như là quyết định thừa nhận Cao nguyên Golan của Syria là một phần lãnh thổ của Israel, đã khiến cộng đồng người Arab khó chịu. Tại hội nghị thượng đỉnh lần thứ 14 của Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) vừa tổ chức tại TP Mecca của Saudi Arabia, thế giới Hồi giáo đã lên tiếng phản đối bất cứ sự thỏa hiệp nào mà không đạt được sáng kiến Hòa bình Arab, trong đó đòi hỏi một giải pháp hai nhà nước.

Giới phân tích cho rằng cả Cố vấn Kushner và tầm nhìn của Donald Trump đều bị chế nhạo vì một ý tưởng bị coi là không hiểu gì về một cuộc xung đột mà trong đó nhiều thế hệ chính trị gia toàn cầu đều đã gặp vướng mắc. Thành tựu duy nhất mà Mỹ và Israel có vẻ đã đạt được là việc một số DN Arab có thể bắt đầu công khai làm ăn với Israel, và qua đó thừa nhận sự tồn tại của Israel.

Đây có thể là bước đi đầu tiên để một số nhà nước Arab không còn coi Israel là điều cấm kỵ trong thế giới Arab, như điều mà Ngoại trưởng Bahrain phát biểu với báo giới Israel khi kết thúc hội nghị rằng Israel là một đất nước ở Trung Đông – điều trước đây chưa bao giờ được nghe thấy từ miệng của một quan chức cấp cao Arab.

Hồng Phúc