Thời tiết cực đoan và bài toán năng lượng xanh tại Trung Quốc

Thời tiết nóng và khô hơn có thể đẩy mức tiêu thụ năng lượng vốn đã rất lớn tại đất nước tỷ dân lên ngày càng cao trong những năm tới, theo các chuyên gia. Điều đó đồng nghĩa với việc các nhà hoạch định chính sách sẽ không chỉ cần khéo léo quản lý quá trình chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng xanh mà còn phải giải quyết những khiếm khuyết trong hệ thống năng lượng tái tạo của nước này như thủy điện hay năng lượng gió. Những hạn chế của mạng lưới năng lượng tái tạo hiện có của Trung Quốc đã bộc lộ rõ nét vào tháng trước khi hạn hán làm gián đoạn hàng loạt nhà máy thủy điện dọc sông Dương Tử, khiến hàng triệu người dân và doanh nghiệp ở phía Tây Nam của đất nước thiếu điện nghiêm trọng.

Đoạn sông Trường Giang qua Trùng Khánh cạn tới đáy. Ảnh: AP

Ông Mã Quân, Giám đốc Viện Các vấn đề Công và Môi trường có trụ sở tại Bắc Kinh, cho biết: “Đây là một lời nhắc nhở khắc nghiệt rằng quá trình chuyển đổi carbon thấp trong nguồn cung cấp điện tại Trung Quốc vẫn chưa hoàn thiện. Và điều đó sẽ khó đạt được hơn những gì đã dự tính”.

Thủy điện được coi là một trụ cột thiết yếu trong tham vọng của Trung Quốc nhằm đạt mức phát thải carbon cao nhất vào năm 2030 và trung hòa carbon vào năm 2060. Đạt được những mục tiêu này sẽ là một thách thức lớn với Trung Quốc, chưa kể đến việc đáp ứng nhu cầu điện dồi dào và bền vững cho sản xuất công nghiệp cũng như sinh hoạt của người dân.

Tại tỉnh Tứ Xuyên, các nguồn năng lượng tái tạo có tiềm năng đáp ứng đến 85% nhu cầu điện năng, tuy nhiên trong thực tế, chỉ đạt 38% do khả năng lưu trữ có giới hạn, theo ông Mã Quân. Điều này cho thấy “khoảng cách rất lớn” giữa tiềm năng và thực tế. Cũng theo chuyên gia này, Trung Quốc có thể học tập các nước châu Âu. Lấy ví dụ như Đức, nước ký hợp đồng sử dụng năng lượng từ thủy điện tại Nauy trong trường hợp hình thái thời tiết bất lợi cản trở việc khai thác điện mặt trời và điện gió. Được biết, đường dây truyền tải điện NordLink giữa Đức và Nauy, đi vào hoạt động từ năm 2020, có thể giúp truyền điện năng “dư” từ nước này sang nước kia. Lượng điện do Nauy sản xuất có thể đáp ứng 3% tổng nhu cầu về điện tại Đức. Nhờ sự tương hỗ này, một số nước châu Âu có thể phần nào giải quyết bài toán năng lượng trong bối cảnh khủng hoảng hiện nay.

Một số chuyên gia tin rằng Trung Quốc có thể phân phối nguồn điện năng tốt hơn nếu giảm bớt nhiều thủ tục. Ngoài việc thúc đẩy cơ sở hạ tầng sản xuất và truyền tải, Trung Quốc cần đổi mới phương thức truyền tải và kinh doanh điện theo hướng thông thoáng hơn, theo Philip Andrews-Speed, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Đại học Quốc gia Singapore. Một số quy định hiện nay hạn chế việc nguồn điện có sẵn tại một địa phương ở Trung Quốc được truyền tải sang một địa phương khác có nhu cầu, theo Al Jazeera.

Công suất tăng có thể làm thay đổi quy mô ngành thủy điện của Trung Quốc, đặc biệt là ở những vùng như Tứ Xuyên, nơi các đập thủy điện đáp ứng đến 80% nhu cầu điện năng. Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Washington D.C, Mỹ, công suất thủy điện của Trung Quốc đã tăng gấp 6 lần từ năm 2000 đến năm 2019. Năm 2019 là thời điểm công suất điện tại nước này chiếm gần một phần ba toàn cầu. Cũng trong khoảng thời gian này, nhu cầu năng lượng của Trung Quốc đã tăng gấp 5 lần, theo Viện Brookings. Chỉ riêng năm ngoái, lượng tiêu thụ điện đã tăng khoảng 10% bất chấp việc Trung Quốc triển khai rộng rãi các biện pháp đóng cửa để kiểm soát COVID-19.

Tuy nhiên, đợt nắng nóng kéo dài nhiều tuần, bắt đầu vào tháng 6, khiến nhiều hồ chứa thủy điện cạn kiệt và làm dấy lên lo ngại về nguy cơ của việc phụ thuộc quá nhiều vào một nguồn năng lượng duy nhất. “Thủy điện, cũng giống như năng lượng mặt trời và gió, không nhất quán và ổn định như nhiên liệu hóa thạch. Vì vậy, Bắc Kinh cần tìm ra các giải pháp khác để đạt được quá trình chuyển đổi carbon thấp”, theo ông Mã Quân.

Tại Trùng Khánh, nơi có các nhà máy của các thương hiệu lớn như Honda, Ford hay Isuzu, giới chức thành phố hồi tháng trước đã phải ban bố lệnh tạm ngừng hoạt động với doanh nghiệp để tiết kiệm điện khi nhiệt độ tăng cao tới 45 độ C.

Tại Đạt Châu, thành phố có 5,4 triệu dân ở miền trung Tứ Xuyên, giới chức địa phương phải đưa ra biện pháp phân bổ lượng điện cho các hoạt động bán lẻ, văn phòng và sinh hoạt. Dữ liệu chính thức được công bố vào cuối tháng 8 chỉ ra rằng thời tiết nắng nóng hồi tháng 7 - trước đợt nắng nóng tồi tệ nhất - đã gây thiệt hại 2,73 tỷ nhân dân tệ (391 triệu USD) và ảnh hưởng đến 5,5 triệu người cũng như 185.000 đất đai. Tình trạng thiếu hụt năng lượng do thời tiết thất thường khiến giới chức tại nhiều nơi ở Trung Quốc yêu cầu mở lại các nhà máy điện than, đe dọa đến “tham vọng xanh” của nước này, theo Jonna Nyman, chuyên gia tại Đại học Sheffield của Anh.

Có thể thấy, biến đổi khí hậu và thời tiết thất thường đang gây khó khăn và sức ép lên không chỉ ngành sản xuất điện mà còn cả năng lượng xanh tại Trung Quốc. Về dài hạn, Bắc Kinh đang nghiên cứu một loạt dự án đầy tham vọng nằm trong kế hoạch 5 năm lần thứ 14 về phát triển năng lượng tái tạo và không sử dụng nhiên liệu hóa thạch, bao gồm cả kế hoạch xây dựng các nhà máy điện gió và năng lượng mặt trời với công suất tương đương với toàn bộ mạng lưới năng lượng tái tạo của châu Âu trong vòng 8 năm tới. Đây có thể được coi là những nỗ lực của nước này trong việc đảm bảo cung cấp điện cũng như duy trì mục tiêu năng lượng xanh trong bối cảnh khí hậu biến đổi thất thường.

Tiến Anh