Tịch thu tài sản của giới siêu giàu Nga không dễ

Theo Bloomberg, tài sản của giới siêu giàu Nga đang trở thành mục tiêu trừng phạt hàng đầu của phương Tây. Tuy nhiên, việc tịch thu và đóng băng những tài sản này không đơn giản như tưởng tượng.

Trên thực tế, những tài sản này thường ẩn nấp sau các công ty vỏ bọc hoặc thiên đường thuế. Giới tinh hoa có thể sang nhượng tài sản cho người thân hoặc đổi với trường hợp siêu du thuyền và máy bay tư nhân, có thể đưa chúng đến những khu vực pháp lý quá tầm với trừng phạt.

Bên cạnh đó, tiền mã hóa cũng khiến cuộc săn lùng này trở nên phức tạp hơn.

Vướng mắc về pháp lý

Hôm 3/3, chính quyền của Tổng thống Joe Biden tuyên bố sẽ trừng phạt 8 tỷ phú Nga và gia đình của họ. Trong bài phát biểu liên bang, ông Biden cũng giới thiệu đơn vị có nhiệm vụ thi hành hoạt động thu hồi tài sản mang tên KleptoCapture. Đơn vị này sẽ có mặt không chỉ ở Mỹ mà còn bổ sung lực lượng xuyên Đại Tây Dương.

Song, sự hiệu quả của các biện pháp trừng phạt này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Các ông chủ người Nga vốn tích lũy tài sản từ nhiều thập kỷ trước và tái đầu tư vào các doanh nghiệp hợp pháp. Đây là lý do vì sao việc tịch thu tài sản đặc biệt khó khăn đối với giới tài phiệt nước này.

Alex Iftimie - đối tác tại hãng luật Morrison & Foerster, cựu quan chức an ninh quốc gia cấp cao tại Bộ Tư pháp Mỹ - cho biết hoạt động tịch thu đòi hỏi quy trình pháp lý dân sự hoặc hình sự với sự chấp thuận từ tòa án. Bên cạnh đó, một trong những cơ sở thi hành phổ biến là phạm tội rửa tiền.

Bức tranh “Benefits Supervisor Sleeping” trị giá 17 triệu USD của tỷ phú Nga Roman Abramovich. Ảnh: NYT.

Anders Aslund - Giáo sư tại Đại học Georgetown, người từng viết về sự hiệu quả của các vòng trừng phạt chống lại Nga - cho rằng mọi nỗ lực tịch thu tài sản còn liên quan đến việc thu thập thông tin từ quốc gia khác.

Ngoài ra, sự khác nhau giữa quyền sở hữu tài sản ở Mỹ, Anh… đang để lại nhiều thách thức pháp lý cho biện pháp trừng phạt này.

“Bạn phải xác định rõ ràng số tài sản này là gì. Nó có liên quan đến hoạt động phạm pháp hay không, nếu có thì nó vi phạm gì”, Justine Walker, người đứng đầu toàn cầu về các biện pháp trừng phạt, tuân thủ và rủi ro tại ACAMS, cho biết.

Ori Lev - đối tác của hãng luật Mayer Brown, cựu lãnh đạo bộ phận thực thi của Văn phòng kiểm soát tài sản nước ngoài của Bộ Tài chính Mỹ - cho biết chủ sở hữu vẫn có khả năng khiếu nại hoặc khởi kiện đối với tài sản bị phong tỏa theo lệnh trừng phạt.

Song, theo Lev, các tòa án có quan điểm những cá nhân không hiện diện ở Mỹ sẽ không được quyền xét xử theo Hiến pháp.

Gabriel Zucman - Giáo sư kinh tế tại Đại học California, người nghiên cứu về sự giàu có, bất bình đẳng và các thiên đường thuế - nhận định những lo ngại về quy trình thi hành có thể được giải quyết bằng cách hạn chế tịch thu tài sản đối với những người có quan hệ với ông Putin và duy trì "cường độ cao" cho các mục tiêu.

Nhiều chiêu trò lách luật

Hai vụ tịch thu siêu du thuyền chớp nhoáng ở EU trong tuần này đã minh chứng cho cách các biện pháp trừng phạt không thể tiến xa.

Tại Pháp, các quan chức hải quan đã chặn siêu du thuyền của Igor Sechin - Giám đốc điều hành Rosneft - khởi hành từ cảng La Ciotat của Địa Trung Hải, gần Marseille. Tuy nhiên, tài sản này vẫn chưa bị chính phủ Pháp thu giữ.

Trong khi đó, nhiều du thuyền hạng sang do giới tinh hoa Nga sở hữu vẫn đang nằm ngoài tầm kiểm soát của các quốc gia áp dụng án phạt, tiêu biểu như chiếc du thuyền dài 141 m hiện ở Maldives của tỷ phú ngành thép Alexey Mordashov.

Du thuyền và phản lực cá nhân chỉ là một khía cạnh. Tài sản của các tỷ phú Nga còn bao gồm tài khoản ngân hàng, quỹ tín thác hoặc bất động sản nằm trong một loạt công ty vỏ bọc nước ngoài.

“Cơ quan quản lý có thể sẽ choáng ngợp trước khối lượng tài sản và giao dịch này”, Yuliya Guseva - Giáo sư tại Trường Luật Rutgers - nhận xét.

Du thuyền Lady M Yacht trị giá 70 triệu USD của tỷ phú Nga Alexey Alexandrovits Mordaschov bị tịch thu ở Italy mới đây. Ảnh: BBC.

Công ty vỏ bọc là trở ngại đáng gờm cho giới chức trách. Rebecca Lee – Giám đốc tác động của OpenCor Enterprises – cho biết việc thành lập và kết hợp hàng trăm công ty vỏ bọc sẽ tạo nên mạng lưới phức tạp trên toàn cầu. Những công ty này nằm ở khu vực pháp lý lỏng lẻo và thường không thể truy ra ai là người đứng sau.

Theo báo cáo của Tiểu ban điều tra thường trục của Thượng viện Mỹ, trong vòng 4 ngày vào năm 2014, thời điểm Nga tiến hành sáp nhập Crimea, các công ty vỏ bọc có liên quan đến hai tỷ phú Arkady và Boris Rotenberg, đã chuyển hơn 120 triệu USD vào Nga.

Hai anh em cũng sử dụng trung gian để mua các tác phẩm nghệ thuật cho công ty họ sở hữu hoặc tài trợ với quy mô giao dịch thông qua đấu giá và trung gian ở New York lên tới 18,4 triệu USD.

“Họ sử dụng những cách tinh vi để che giấu tài sản. Càng tiếp cận vấn đề này theo khía cạnh quốc tế, đa phương càng làm tăng hiệu quả của nó”, ông Lev bày tỏ.

Sự xuất hiện của tiền mã hóa

Khả năng qua mặt hệ thống tài chính truyền thống của tiền mã hóa càng làm phức tạp thêm hoạt động truy thu tài sản.

“Chúng ta đang ở ngã giao với tiền mã hóa. Nói thẳng ra là chúng ta cần tập trung vào loại tội phạm mới sử dụng tiền mã hóa”, Phó Tổng chưởng lý Lisa Monaco phát biểu.

Các cơ quan Mỹ đã đạt được một vài bước tiến trong việc theo dõi dòng tiền mã hóa bất hợp pháp. Tuy vậy, Mỹ vẫn mất hơn 5 năm để thu giữ 3,6 tỷ USD Bitcoin bị đánh cắp trong vụ hack sàn giao dịch Bitfinex.

Theo các chuyên gia, điểm khác biệt nằm ở tốc độ mà các biện pháp trừng phạt đang được thi hành. Việc truy thu tài sản được coi như động thái quyết liệt trước khi bước vào quy trình pháp lý.

Tốc độ vẫn là yếu tố hàng đầu. Các chính phủ sẽ phải hành động nhanh chóng và thúc đẩy hợp tác nếu muốn hoàn thành mục tiêu đề ra.

Theo Iftimie, việc tập hợp nguồn lực của cơ quan chính phủ cũng như phát huy tối đa thẩm quyền của Bộ Tư pháp Mỹ sẽ đảm bảo những vụ truy thu tài sản không bị sa lầy vào các cuộc đấu đá tại tòa án.

“Tiền sẽ đi đâu nếu các con đường chạy trốn ở Anh và Mỹ, thậm chí là Thụy Sĩ, Singapore, bị ngăn chặn. Nó sẽ đi đến điểm yếu nhất”, Justyna Gudzowska, Giám đốc chính sách tài chính bất hợp pháp tại tổ chức điều tra Sentry.

Ngọc Phương Linh