Tổ chức không gian trong điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô

Sau đó 3 năm, ngày 26/7/2011, đồ án Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến 2030 tầm nhìn 2050 đã Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 1259/QĐ-TTg (QHC 1259) với mục tiêu xây dựng Thủ đô "Xanh - Văn hiến - Văn minh - Hiện đại", đô thị năng động, có môi trường sống, làm việc tốt, cơ hội đầu tư thuận lợi.

Phát triển không gian theo định hướng còn hạn chế

Qua 12 năm thực hiện QHC 1259 đã đạt được nhiều kết quả, song cũng bộc lộ một số tồn tại, thách thức trong giai đoạn tới. Hơn nữa gần đây T.Ư đã ban hành nhiều định hướng chiến lược phát triển như Nghị quyết 06-NQ/TW của Bộ Chính trị về Quy hoạch, xây dựng, quản lý, phát triển bền vững đô thị Việt Nam; Nghị quyết 15-NQ/TW của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô đến 2030 tầm nhìn đến 2045.

Từ lý do trên, Thành ủy, HĐND, UBND TP đã chỉ đạo sát sao để đánh giá thực hiện QHC 1259 và nhiệm vụ điều chỉnh quy hoạch chung giai đoạn tới. Gần đây, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 700/QĐ - TTg phê duyệt nhiệm vụ điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đến 2045 tầm nhìn đến 2065.

Việc điều chỉnh thời hạn trong nghiên cứu điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô cùng với tổ chức lập Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030 tầm nhìn đến 2050, hơn nữa lại đồng hành với nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Luật Thủ đô, đòi hỏi phải có đột phá trong nghiên cứu tổ chức lập quy hoạch, có tiếp cận đa ngành, huy động được thế mạnh, trí tuệ của Thủ đô.

Trục đường Vành đai 3 trên cao Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Với yêu cầu đồng bộ như trên thì vấn đề tổ chức không gian diện mạo Thủ đô trong phát triển Thủ đô là vấn đề quan trọng, bước đi đầu để tích hợp yêu cầu từ các ngành, lĩnh vực.

Mỗi đô thị có cấu trúc tổ chức không gian khác nhau. Đối với các đô thị đã có quá trình phát triển lâu dài như Hà Nội thì tổ chức không gian rất phong phú, đa dạng theo vùng, khu đặc thù và các trục không gian.

Theo QHC 1259, Hà Nội phát triển theo mô hình chùm đô thị gồm đô thị trung tâm, 5 đô thị vệ tinh, các đô thị sinh thái, thị trấn và vùng nông thôn ngăn cách bởi hành lang xanh, nêm xanh, kết nối với nhau bằng hệ thống đường vành đai kết hợp với trục hướng tâm.

Đây là mô hình đã thành công ở nhiều nước phát triển, phù hợp với đặc điểm của Hà Nội được đề xuất với một số sáng tạo, thể hiện trong các quy hoạch cấp dưới đã được phê duyệt.

Tuy nhiên, kết quả thực hiện cho thấy chưa phát huy cấu trúc không gian đã xác định. Các đô thị vệ tinh, thị trấn, đô thị sinh thái chậm triển khai hạ tầng kết nối, chưa xác lập triển khai chính quyền đô thị thích hợp kịp thời.

Tại khu vực xây dựng nông thôn mới (hành lang xanh) còn tình trạng chuyển đổi đất nông nghiệp, bảo tồn khu cảnh quan tự nhiên và đặc thù chưa kiểm soát chặt chẽ. Các vành đai xanh, nêm xanh chưa đúng chức năng. Một số khu đô thị mới còn phát triển riêng lẻ, thiếu liên kết. Các đô thị vệ tinh chưa phát triển do thiếu cơ chế chính sách, tạo thuận lợi, thu hút DN, sáng tạo.

QHC 1259 kế thừa các quy hoạch trước, đã xác định tổ chức không gian đô thị trung tâm (nội đô lịch sử, nội đô mở rộng, chuỗi đô thị Bắc sông Hồng, các khu đô thị Vành đai 4).

Tuy nhiên, việc tổ chức không gian từng khu vực thực hiện chưa quyết liệt do tăng dân số lớn. Trong khi đó, việc di dời cơ sở công nghiệp bệnh viện, trường đại học… để chuyển mục đích chưa đạt kế hoạch. Khu vực Bắc sông Hồng và Đông Vành đai 4 chưa thu hút đầu tư, quỹ đất khai thác chưa hiệu quả.
Bên cạnh đó, QHC 1259 cũng đã xác định các trục không gian với chức năng nổi trội như sông Hồng là trục cảnh quan trung tâm TP; trục không gian kinh tế Mỹ Đình - Hương Sơn - Ba Vì; trục không gian văn hóa truyền thống Hồ Tây - Ba Vì (liên kết văn hóa Thăng Long - xứ Đoài); trục không gian cảnh quan Hà Đông - Chương Mỹ - Xuân Mai; trục không gian khoa học kết nối đô thị trung tâm với Hòa Lạc; trục không gian tâm linh Hồ Tây - Cổ Loa.

Cùng với các trục không gian chức năng là các trục giao thông hướng tâm kết nối hệ thống giao thông và kết nối với vùng về đường bộ; với 18 công trình cầu đường bộ vượt sông Hồng, 8 cầu qua sông Đuống, 8 trục xuyên tâm, 5 vành đai, 8 tuyến đường sắt đô thị, hệ thống cảng hàng không.

Các trục không gian đã được định hướng phát triển, song phần lớn đang triển khai cho thấy đã bộc lộ một số tồn tại, đó là quản lý dân, phân bố dân số. Cải tạo, tái thiết đô thị với yêu cầu di dời một số khu vực không phù hợp quy hoạch nhưng còn chậm chưa hiệu quả để tạo lập không gian đồng bộ.

Phân bố không gian trong từng khu vực, nhất là hình thành các trục không gian đặc thù còn chậm triển khai, chưa trở thành động lực để thu hút phát triển. Những tồn tại trên rất cần được nhận diện khoa học, khách quan để điều chỉnh quy hoạch chung trong đó bước đi đầu cần quan tâm là tổ chức không gian.

Tổ chức không gian đô thị xanh, bền vững

Phát triển không gian Thủ đô trong giai đoạn tới cần phải theo hướng đô thị xanh, bền vững, thông minh, gắn kết giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường sinh thái và văn hóa truyền thống.

Mô hình phát triển theo chùm đô thị có nhiều lợi thế và tính thực tiễn, song cần xác định hợp lý về quy mô và cần lộ trình phát triển với nguồn lực đầu tư đa dạng. Chú trọng yêu cầu đổi mới tổ chức đơn vị hành chính đó là TP trong Thủ đô và thị xã mới.

Trong đô thị trung tâm phải nhận diện đầy đủ các khu đặc thù (khu phố cổ, cũ, khu vực trung tâm Ba Đình, khu vực Hồ Gươm và phụ cận, khu vực Hồ Tây...) để quản lý không gian văn hóa truyền thống. Xây dựng trục sông Hồng là trục cảnh quan trung tâm với phát triển cân đối hai bên là ưu tiên giai đoạn tới. Song cũng cần có lộ trình phát triển trục cảnh quan các dòng sông khác như sông Đuống, sông Đà, sông Tô Lịch, sông Kim Ngưu, sông Nhuệ... để đồng bộ hành lang xanh. Tổ chức không gian văn hóa truyền thống trục Ba Vì - Hồ Tây và Hồ Tây - Cổ Loa.

Trong tổ chức không gian Thủ đô cần xác định rõ hệ thống giao thông công cộng, nhất là các tuyến đường sắt đô thị để có định hướng hợp lý phát triển không gian theo vùng, tuyến, điểm TOD thích hợp. Để tạo điều kiện phát triển hiện đại cần xây dựng trục không gian khoa học, công nghệ, giáo dục kết nối TP Hòa Lạc với đô thị trung tâm, khu vực phía Bắc, sớm xây dựng trục không gian thành phố thông minh (Nhật Tân - Nội Bài).

Các trục giao thông xuyên tâm đã hình thành kết nối Hà Nội với vùng cần được nghiên cứu, để tạo không gian hiện đại, đa năng. Việc xây dựng trục giao thông Vành đai 4 hiện nay đang tạo thuận lợi trong liên kết vùng, song cần xác định các dự án ưu tiên tại không gian hai bên tuyến để minh chứng Thủ đô hiện đại.

Tổ chức không gian Thủ đô trong điều chỉnh quy hoạch chung lần này không chỉ có tầm nhìn xa hơn theo QHC 1259 mà còn cần nhận diện rõ hơn các kết quả đã thực hiện 12 năm qua và lựa chọn các trọng điểm trong tổ chức không gian, diện mạo đô thị, các khu đặc thù, các trục không gian tiêu biểu.

Hy vọng rằng hoàn thành có chất lượng việc điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô, đồng hành với Quy hoạch Thủ đô và Luật Thủ đô sửa đổi, sẽ tạo lập được những cơ sở quan trọng để tổ chức xây dựng, phát triển Thủ đô xứng tầm với khu vực và thế giới, có dấu ấn đặc thù về bản sắc văn hóa, lịch sử truyền thống.

TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm