Toàn cảnh phiên chất vấn Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho biết, có 54 đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đã đăng ký chất vấn Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình. Tuy nhiên, do thời gian có hạn nên kết thúc phiên chất vấn chỉ có 30 đại biểu được chất vấn, tranh luận tại hội trường. Các đại biểu còn lại gửi câu hỏi để Chánh án trả lời bằng văn bản.

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình phát biểu mở đầu phiên chất vấn

Tại hội trường, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình đã trực tiếp trả lời chất vấn của các ĐBQH: Trương Thị Bích Hạnh (Bình Dương); Nguyễn Chiến (Hà Nội); Lê Ngọc Hải (Quảng Nam); Hoàng Văn Hùng (Thái Nguyên); Phan Thị Bình Thuận (TPHCM); Vũ Thị Lưu Mai (Hà Nội); Bùi Thị Huyền Mai (Hà Nội); Dương Minh Tuấn (Bà Rịa - Vũng Tàu); Nguyễn Thị Thảo (Nghệ An); Lê Thị Nga (Thái Nguyên); Giàng Thị Bình (Lào Cai); Vũ Thị Nguyệt (Hưng Yên); Bùi Văn Xuyền (Thái Bình); Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình); Nguyễn Thị Quyết Tâm (TPHCM); Đặng Hoàng Tuấn (Long An); Trịnh Ngọc Phương (Tây Ninh); Bùi Văn Hòa (Đồng Tháp); Ngọ Duy Hiểu (Hà Nội); Trần Văn Mão (Nghệ An); Ngô Thị Minh (Quảng Ninh); Trương Trọng Nghĩa (TPHCM); Nguyễn Văn Quyền (Cần Thơ)... về các nội dung: Hướng giải quyết vướng mắc trong các vụ việc Bảo hiểm xã hội kiện doanh nghiệp nợ bảo hiểm; "Số phận mong manh của các bản án", nhiều bản án vừa tuyên có hiệu lực bị giám đốc thẩm, bất nhất về quan điểm nghiệp vụ; tình trạng trả hồ sơ điều tra bổ sung vụ án; về xây dựng và phát triển án lệ; trách nhiệm, xử lý các vụ án oan sai; xử lý các vụ án có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm; giải pháp công khai bản án nhưng vẫn bảo đảm bí mật đời tư của cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp; giải pháp nâng cao chất lượng công tác xét xử sơ thẩm và tiến độ xử lý các vụ án giám đốc thẩm, tái thẩm; giải pháp nâng cao chất lượng tranh tụng trước Tòa; giải pháp thực hiện tinh giản biên chế trong ngành Tòa án; bài học kinh nghiệm trong xét xử các đại án tham nhũng (đặc biệt là qua vụ xét xử Hà Văn Thắm); giải pháp khắc phục tình trạng tỷ lệ án bị cải sửa, hủy; giải pháp nâng cao chất lượng xét xử các vụ án đánh bạc; giải pháp nâng cao chất lượng xét xử, thi hành các vụ án hành chính; giải pháp nâng cao chất lượng bản án dân sự; giải pháp phòng chống tội phạm băng nhóm, xã hội đen; nâng cao vai trò, hiệu quả của Hội thẩm nhân dân tham gia công tác xét xử;...

Mở đầu phiên chất vấn, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình cho biết, thời gian qua, TANDTC và các Tòa án nhận được sự quan tâm, theo dõi, giám sát của đại biểu và cử tri để nâng cao chất lượng xét xử, xây dựng đội ngũ trong sạch vững mạnh. Chúng tôi trân trọng đóng góp thiết thực và mong nhận được nhiều hơn nữa đóng góp quý giá như vậy, cùng sự giám sát chặt chẽ của đại biểu và nhân dân với Tòa án các cấp.

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình thông tin đã nhận được 323 phiếu chất vấn, 17 ý kiến cử tri về hoạt động Tòa án và đã trả lời theo quy định. Một số chất vấn liên quan vụ án cụ thể, Tòa án đang giải quyết theo trình tự và trả lời đại biểu sau.

Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, đã có Báo cáo số 48 gửi ĐBQH cùng với các báo cáo kỳ họp như báo cáo công tác năm 2017 đã làm rõ hơn chủ đề phiên chất vấn tại Kỳ họp thứ 4.

Hành vi nợ bảo hiểm bắt buộc coi như là tội phạm

Đại biểu Trương Thị Bích Hằng nêu câu hỏi chất vấn: Tình hình doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội kéo dài gây bức xúc nhưng chưa có giải pháp thu hồi hiệu quả. Luật Công đoàn, Luật Bảo hiểm... đều có quy định tổ chức công đoàn đại diện người lao động khởi kiện tại Tòa án khi lợi ích người lao động bị xâm phạm. Các đơn khởi kiện đều bị Tòa trả lại, lý do không thống nhất. Nguyên nhân do đâu? Giải pháp nào tháo gỡ?

Về nợ bảo hiểm, theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, hiện còn 102.900 đơn vị nợ bảo hiểm với số tiền 14.700 tỷ đồng. Bảo hiểm xã hội đã khởi kiện 8.840 vụ, yêu cầu trả 6.000 tỷ đồng. Tòa án các cấp đã xử 3.986 vụ, trả lại 1.400 đơn…

Chánh án cho biết, “vướng mắc hiện nay là quy định của luật giao bảo hiểm có quyền kiểm tra, xử phạt, sau khi kiểm tra, xử phạt theo trình tự hành chính xong thì Tòa mới giải quyết. Tòa có công văn yêu cầu không thụ lý đơn này nữa vì không đúng với quy định của quy trình tố tụng hiện hành”.

Theo một số văn bản, Liên đoàn Lao động có quyền khởi kiện các doanh nghiệp. Thời gian qua, Công đoàn đã khởi kiện 138 vụ. Quá trình xét xử cũng vướng về một số quy định pháp lý. Đó là đại diện công đoàn không được người lao động ủy quyền, nên thông tin ra trước Tòa để bảo vệ phần khởi kiện là không chắc chắn. Mặc dù kiện nhưng lại không bảo vệ được.

Do vậy có “vướng về mặt luật”, vì xem đây là kiện dân sự nên bên nguyên đơn và bị đơn bình đẳng với nhau. Theo nguyên tắc thì việc gì tốt ở đôi bên thì có quyền thỏa thuận. Trong trường hợp này thì công đoàn khởi kiện nhưng công đoàn lại không có quyền thỏa thuận về đóng bảo hiểm. Do đó, vụ án cũng không giải quyết được, Chánh án cho biết.

Vậy đâu là giải pháp tháo gỡ? Theo Chánh án, “đây là thực tế nóng, muốn hay không thì cũng phải giải quyết, bởi nếu để nợ đọng bảo hiểm thì không bảo đảm quyền lợi của người lao động khi nghỉ hưu hay đi khám bệnh”.

Quốc hội thông qua Bộ luật Hình sự, theo đó, sau ngày 01/01/2018, các hành vi vi phạm đến nợ bảo hiểm bắt buộc thì coi là tội phạm. “Nếu vụ án hình sự xảy ra, Cơ quan điều tra vào cuộc, Viện kiểm sát truy tố thì trách nhiệm của Tòa án các cấp phải thụ lý”. Trách nhiệm của Hội đồng Thẩm phán TANDTC là cũng có Nghị quyết - việc này đang được triển khai, ban hành Nghị quyết hướng dẫn xét xử các vụ án hình sự liên quan đến bảo hiểm xã hội”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết.

Vụ án kéo dài, đầu tiên là do chất lượng điều tra và truy tố

Trả lời chất vấn của ĐBQH Nguyễn Chiến (Hà Nội) về điều tra bổ sung, “trả tới trả lui” nhiều lần, Chánh án Nguyễn Hòa Bình thừa nhận, “thực tế có tình trạng này, cá biệt có vụ án ĐBQH nêu trả đến 7 lần”. Đến tháng 7/2017 đã trả điều tra bổ sung hơn 2.000 vụ án. Việc trả điều tra bổ sung vì xét thấy có dấu hiệu chưa đủ bằng chứng kết tội, bỏ lọt tội phạm, hoặc bỏ sót tình tiết. Thống kê năm 2017 có 145 vụ. Vụ án ĐBQH nêu đã được xét xử sơ thẩm.

Về nguyên nhân để xảy ra vụ án kéo dài thời gian xét xử, Chánh án cho biết, “nguyên nhân đầu tiên do chất lượng điều tra vụ án, chất lượng công tác công tố có vấn đề”. Ngoài ra, về phía Thẩm phán “cũng có những Thẩm phán không tuân thủ đúng quy định pháp luật, có nể nang khi tuyên án”, Chánh án nói.

“Giải pháp của việc này không có cách nào khác là các Cơ quan điều tra, truy tố phải nâng cao chất lượng điều tra, truy tố, Chánh án Nguyễn Hòa Bình nêu rõ, “TANDTC quán triệt các Thẩm phán tuân thủ quy định pháp luật, không được trả quá nhiều lần. Trong trường hợp không đủ yếu tố kết tội phải tuân thủ nguyên tắc không đủ yếu tố kết tội”. Khẳng định Bộ luật Hình sự năm 2015 là “bước tiến dài về quy trình xét xử các vụ án hình sự”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh: “Chúng tôi yêu cầu Tòa án trước khi trả hồ sơ điều tra bổ sung phải nêu rõ lý do và khi nhận lại sẽ kiểm tra việc tuân thủ yêu cầu”.

Về án lệ, Luật Tổ chức TAND giao Hội đồng Thẩm phán TANDTC hướng dẫn án lệ. “Chúng tôi đã nỗ lực, nhưng hiện mới ban hành 13 bản án lệ”, Chánh án cho biết, và “số lượng án lệ này còn khiêm tốn do công tác này mới thực hiện. Nhưng TAND đã có quy trình, thủ tục xây dựng án lệ, có Hội đồng quốc gia và chỉ thị toàn ngành chú ý xây dựng án lệ. Thẩm phán nào có vụ án tạo được án lệ sẽ được khen thưởng, bổ nhiệm, vì đã tạo chuẩn mực xét xử mới".

“Tôi rất tin trong tương lai, án lệ sẽ có tác dụng tháo gỡ khó khăn trong thực tiễn, vì thực tiễn có nhiều điều vướng mắc. Chúng ta không chỉ áp dụng án lệ của Việt Nam, mà có thể áp dụng án lệ quốc tế”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình nói.

Vụ án oan giết cha 28 năm ở Điện Biên là đáng tiếc

ĐBQH Lê Ngọc Hải (Quảng Nam) nêu về kỳ án ba mẹ con 28 năm mang án oan giết chồng, giết cha dưới chân đèo Pha Đin (Điện Biên). Vừa qua, dư luận bức xúc trước vụ án làm oan nghiêm trọng cho 3 người trong cùng một gia đình tại Tuần Giáo - Điện Biên. Bà Đặng Thị Nga (80 tuổi) và 2 con trai là Trịnh Công Hiếu và Trịnh Huy Dương đã bị kết án về tội giết chồng, giết cha. Cả ba mẹ con cùng rơi vào vòng lao lý sau 28 năm. Không chịu được nỗi oan ức, người con trai của bà Nga là Trịnh Công Hiếu đã qua đời, mang theo nỗi oan về tội giết cha. Ngày 24/10/2017, cơ quan tố tụng Điện Biên xác định vụ án bị oan, tiến hành tổ chức xin lỗi công khai gia đình người bị oan, hậu quả để lại cho gia đình người bị oan là rất lớn. “Đề nghị Chánh án cho biết trách nhiệm gây oan thuộc về cơ quan, tổ chức hay cá nhân nào? Trách nhiệm xử lý ra sao?”, đại biểu chất vấn.

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình nêu rõ: Vụ án ở Điện Biên là vụ án đáng tiếc xảy ra 27 năm trước, có người đã qua đời. Khi có ĐBQH chuyển cho tôi hồ sơ này tôi thấy có dấu hiệu oan. Thực chất vụ án này TANDTC đã hủy từ 2003, nhưng hủy xong để ở Cơ quan điều tra đến giờ này không có kết luận cuối cùng.

Khi đại biểu chuyển thông tin, tôi đã kiểm tra và căn cứ vào việc trong biên bản khám nghiệm tử thi ban đầu có nguyên nhân chết là vỡ sọ, nhưng khi khai quật lần hai thì hộp sọ còn nguyên. Tôi đã bảo vụ án oan và điện Bí thư Điện Biên và lãnh đạo ở đó quan tâm và cùng với địa phương trong thời gian ngắn họp liên ngành Tư pháp Trung ương và khẳng định vụ án oan, đình chỉ vụ án và 3 cơ quan xin lỗi gia đình.

Công việc tiếp theo là phải bồi thường cho người bị oan.

Về xử lý trách nhiệm cũng được đặt ra, trước hết là 3 cơ quan tiến hành tố tụng Điện Biên phải xem lại hồ sơ và kiểm điểm, xử lý theo quy định ở cả 3 giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử. Còn việc thương lượng bồi thường thì đang được tiến hành theo quy định.

Cần tăng cường nhân sự cho 3 TAND cấp cao

Đại biểu Hoàng Văn Hùng (Thái Nguyên) hỏi: Chống oan sai cũng phải chống bỏ lọt tội phạm. Vậy phát hiện bao nhiêu vụ bỏ lọt tội phạm khi xét xử tại Tòa? Số vụ án do Tòa án khởi tố đạt kết quả thế nào? Tỷ lệ giải quyết đơn yêu cầu xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm còn thấp, hiện còn 60,7% đơn chưa được giải quyết.

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình trả lời: Về chức năng nhiệm vụ, trong xét xử, bên cạnh mức án và trách nhiệm dân sự thì Tòa có quyền khởi tố vụ án, khởi tố bị can tại Tòa và kiến nghị khởi tố. Luật cho phép nhưng cũng yêu cầu đủ các yếu tố mới khởi tố. Hội đồng Thẩm phán thông thường lựa chọn kiến nghị khởi tố điều tra hơn là khởi tố tại Tòa, trừ dấu hiệu rất rõ mới khởi tố. Đây là giải pháp an toàn của Thẩm phán, kiến nghị thường xuyên. Khởi tố tại Tòa chỉ có 12 vụ.

Ví dụ vụ OcceanBank kiến nghị khởi tố liên quan đến thất thoát vốn của PVN. Vụ Trịnh Xuân Thanh đầu năm nay khởi tố bổ sung trong phiên tòa phúc thẩm về hành vi tham ô mười mấy tỷ đối với Trịnh Xuân Thanh và cách đây hai ngày, Cơ quan điều tra cho biết đang điều tra theo hướng đó.

Về giải quyết đơn: Số lượng đơn tăng rất nhanh theo thời gian. Năm 2015, đơn giám đốc thẩm 9.700, năm 2017 thì hơn 18.000 đơn. Đến nay, năm 2017, mới giải quyết được 39,3%, tức khoảng 7.000 đơn/18.000 đơn. Số lượng tuyệt đối thì hơn hai năm 2016 và 2015 nhưng tỷ trọng thì lại giảm.

Có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan: Khách quan như đại biểu nói là nhiều bản án có hiệu lực nhưng người dân vẫn kiện với hy vọng ở giám đốc thẩm. Nhưng nếu không đủ điều kiện thì cũng không thể đưa ra giám đốc thẩm. Tỷ lệ giám đốc thẩm, ví dụ trong 18.000 đơn thì kháng nghị được có 900.

Dưới áp lực số lượng đơn tăng như vậy thì chúng tôi cũng đã xác định cần tăng cường nhân sự cho 3 TAND cấp cao.

Không có gì mờ ám trong vụ án Châu Thị Thu Nga

Liên quan câu hỏi của ĐBQH, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Chánh án TANDTC nói rõ về việc trong vụ án Châu Thị Thu Nga mới được đưa ra xét xử mới đây, “muốn khai mà không được khai tại phiên tòa về việc bị cáo chạy tiền vào Quốc hội”.

Trả lời về vụ án Châu Thị Thu Nga, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình cho biết, khi có dư luận báo chí nêu việc HĐXX không cho khai về việc chi tiền “chạy” vào ĐBQH thì có vẻ giấu giếm điều gì, thậm chí có báo nói “cắt điện 30 giây” để ngừng truyền tín hiệu từ phòng xét xử…

Trước sự việc này “TANDTC đã ngay lập tức yêu cầu kiểm tra hồ sơ vụ án, kỹ thuật phòng xét xử và yêu cầu Chủ tọa phiên tòa báo cáo, gặp luật sư để làm rõ”, Chánh án nói.

Theo khẳng định của Chánh án: Phòng xét xử diễn ra bình thường, không có sự cố gì. Trong hồ sơ vụ án có tất cả tài liệu như lời khai của Châu Thị Thu Nga, quyết định tách án, biên bản đối chất của bị cáo Nga và các đối tượng liên quan.

Chánh án cũng phân tích rõ: Vì thực tế đã có nhiều vụ án được tách như vụ án Ngân hàng Xây dựng được tách làm 3 vụ; vụ Ngân hàng Đại Dương đã xử một phần và có nhiều phần tách ra. Cũng theo Chánh án, “nếu trong phiên tòa mà có tình tiết mới xuất hiện, có quyết định tách án thì trách nhiệm của Hội đồng xét xử là thẩm vấn làm rõ tính tiết này. Nhưng do vụ án đang tách ra nên Hội đồng xét xử được phép không cần đề cập tới nữa. “Tương tự vụ án OceanBank, trong lần xét xử thứ nhất, nội dung liên quan khoản 800 tỷ đồng của Tập đoàn Dầu khí đã làm rõ, nên lần xét xử thứ hai không đề cập tới nội dung này”, Chánh án dẫn chứng.

Do đó, với vụ Châu Thị Thu Nga "việc không đề cập tới nội dung vụ án đã được tách ra là bình thường, không khác biệt", Chánh án Nguyễn Hòa Bình khẳng định. Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết thêm, lời khai của bị cáo Châu Thị Thu Nga nằm trong hồ sơ vụ án, "không có gì giấu giếm".

Về lời khai chạy tiền để vào Quốc hội, Chánh án khẳng định: Vụ Châu Thị Thu Nga không có gì giấu giếm. Nga khai chi tiền cho cho 2 mục đích là chi tiền cho Hội đồng bầu cử địa phương để có tên ứng cử và chi cho báo chí khi có phóng viên viết về việc bà Nga không đi học mà có bằng tiến sĩ. Cách chi theo lời khai là bà Nga gặp một doanh nhân buôn bán vàng, đưa cho người này nhiều lần, có lần 100.000 USD, có lần 200.000 USD... Anh này mang đi đâu làm gì chỉ hai người biết, không có chứng cứ.

Tại biên bản đối chất, doanh nhân này nói có quen biết Nga nhưng không nhận tiền và không làm việc đó. Cơ quan điều tra tách ra là điều cần thiết. Việc này Tòa cũng không thể làm rõ tại Tòa. Bằng biện pháp nghiệp vụ, Cơ quan điều tra đang tích cực điều tra.

"Với tình tiết này việc Tòa tách án là cần thiết, Tòa không thể làm rõ tình tiết này tại Tòa. Bằng các giải pháp khác nhau của Cơ quan điều tra sẽ làm rõ ở một phiên tòa khác về tình tiết này. Ở đây không có gì mờ ám cả", Chánh án Nguyễn Hòa Bình khẳng định.

Bài học từ đại án Hà Văn Thắm

Trả lời về đại án Hà Văn Thắm, Chánh án cho hay: Năm 2017, Tòa xét xử Hà Văn Thắm và đồng phạm, dư luận đánh giá tính nghiêm minh và nhân đạo. Đây là cuộc chiến không khoan nhượng với tham nhũng, cử tri mong đợi bài học kinh nghiệm từ vụ Hà Văn Thắm, cải cách tư pháp. Vụ án công khai minh bạch, tranh tụng đến cùng có bản án phân hóa tội phạm.

Từ khi có Nghị quyết 01/2013, Thẩm phán ngại cho án treo với án kinh tế tham nhũng. HĐXX tuyên 34 án treo. Vụ Hà Văn Thắm là đại án nhưng nghiêm khắc với chủ mưu cầm đầu, nhân văn với người làm công ăn lương. Bản án cần thiết để cảnh tỉnh và răn đe.

Theo Chánh Nguyễn Hòa Bình vụ án này có 4 bài học đáng lưu ý:

Thứ nhất, xác định đúng tội danh. Tại lần xét xử sơ thẩm thứ nhất, Tòa đã trả lại hồ sơ để Viện kiểm sát xác định đúng tội danh. Và lần thứ hai, Viện kiểm sát đã xác định được đúng tội danh.

Thứ hai, việc tranh tụng trong vụ án này là công khai, minh bạch, không hạn chế số lượng người tham gia.

Thứ ba, phiên tòa xét xử phân hóa được bản án. Bản án rất nghiêm minh đối với bị cáo đứng đầu và nhân văn đối với những người lần đầu phạm tội và ở mức độ nhẹ, thành khẩn khai báo.

Thứ tư, HĐXX đã làm hết chức năng của mình từ trách nhiệm dân sự đến khởi tố vụ án ngay tại Tòa và kiến nghị các cấp xử lý các cán bộ khác.

Số lượng vụ án khởi tố tại Tòa còn khiêm tốn

Đại biểu Hoàng Văn Hùng (Thái Nguyên) đề nghị Chánh án Nguyễn Hòa Bình làm rõ đến nay đã phát hiện bao nhiêu vụ án có dấu hiệu bỏ lọt mà Hội đồng xét xử các cấp khởi tố tại Tòa để chống bỏ lọt tội phạm? Sau khởi tố, ngành Tòa án có theo dõi các cơ quan chức năng thực hiện hoạt động tố tụng hình sự tiếp theo không? Đến nay các vụ án do Tòa án khởi tố đạt kết quả thế nào?

Trả lời đại biểu, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, về mặt chức năng nhiệm vụ, ngoài tuyên án, Tòa có quyền khởi tố vụ án, khởi tố bị can tại Tòa và kiến nghị khởi tố.

Tuy nhiên, dù luật cho phép nhưng yêu cầu phải đủ điều kiện mới khởi tố. Trong sự cân nhắc như vậy, Hội đồng xét xử thông thường lựa chọn giải pháp kiến nghị Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra khởi tố điều tra hơn là khởi tố tại Tòa, trừ các vụ có dấu hiệu rất rõ.

Đại biểu Hoàng Văn Hùng (Thái Nguyên)

Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết đến nay, Tòa án mới chỉ khởi tố 12 vụ tại Tòa. Số lượng còn đang hiêm tốn và sở dĩ là do sự thận trọng của các Thẩm phán...

Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, sau khi khởi tố tại Tòa, trách nhiệm của cấp xét xử là phải theo dõi quyết định khởi tố. Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát trong quá trình điều tra, truy tố cũng hợp tác, mời Tòa tham dự trong các vụ này.

Chánh án dẫn chứng, quá trình xét xử vụ án xảy ra tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Đại Dương (OceanBank), Hội đồng xét xử đã kiến nghị khởi tố vụ án liên quan đến khoản tiền thất thoát của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), Cơ quan điều tra sau đó cũng đã khởi tố vụ án này.

Hay trong vụ án Trịnh Xuân Thanh, đầu năm nay Tòa đã khởi tố bổ sung Trịnh Xuân Thanh trong phiên tòa xét xử phúc thẩm về hành vi tham ô mười mấy tỉ. Cách đây hai ngày, Cơ quan điều tra đã họp với chúng tôi, đang điều tra theo hướng đó, có nhiều tài liệu bổ sung nên ngoài Trịnh Xuân Thanh, đã khởi tố bổ sung thêm 3 bị can khác, Chánh án thông tin.

4 hạn chế liên quan tới các vụ án tham nhũng, kinh tế lớn

Đại biểu Lê Thị Nga (đoàn Thái Nguyên) chất vấn về công tác xét xử, công tác điều tra, truy tố, thi hành án với các vụ án tham nhũng, kinh tế lớn. Hiện còn 4 hạn chế lớn liên quan đến các vụ án này, đó là xử lý kéo dài, vi phạm thời hạn điều tra, truy tố, xét xử.

Có vụ khởi tố từ 2014 đến nay chưa kết thúc. Có trường hợp bỏ trốn ra nước ngoài ngay tại thời điểm chuẩn bị khởi tố. Trường hợp Dương Chí Dũng trước đây, Trịnh Xuân Thanh và Vũ Đình Duy mới đây là ví dụ điển hình.

Hạn chế thứ hai là, tỷ lệ án trả hồ sơ điều tra bổ sung rất cao, cao nhất trong tất cả các loại án, đặc biệt là các vụ án do Cơ quan điều tra cấp Trung ương điều tra và VKSNDTC kiểm sát điều tra. Năm 2017, tỷ lệ này là 71,1%.

Đại biểu Lê Thị Nga

Hạn chế thứ ba là, kết quả xét xử sơ thẩm chưa nhận được sự đồng tình của dư luận, nhất là việc xác định tội danh có dấu hiệu chuyển từ tội về tham nhũng sang tội kinh tế ngay từ giai đoạn điều tra, nhất là chuyển từ tội tham ô sang tội cố ý làm trái.

Hạn chế thứ tư là, thi hành án về thu hồi tài sản tội tham nhũng rất thấp. Thực trạng này ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng.

Đề nghị Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC, Bộ trưởng Bộ Công an, Tư pháp cho biết tình trạng trên xuất phát từ những nguyên nhân gì, trách nhiệm và giải pháp khắc phục trong thời gian tới?

Liên quan đến án hành chính, theo ĐB Lê Thị Nga cho biết, có 3 hạn chế: Thẩm phán còn nể nang, ngại với chính quyền nên có trường hợp thiếu khách quan, chưa công minh trong đánh giá chứng cứ; tỷ lệ án hủy, cải sửa cao; án xử chưa thi hành được. Đâu là giải pháp xử lý những hạn chế này?

Về hạn chế tỷ lệ tuyên án hành chính thấp, theo Chánh án, “mặt bằng chung tuyên án là 9%, nhưng án hành chính chỉ được tuyên 7%”. Tỷ lệ bị hủy sửa cao do lỗi chủ quan của án hành chính là 3%. Còn về nguyên nhân khách quan, theo Chánh án là “có nhiều”. Án hành chính tồn đọng kéo dài do có nguyên nhân từ quy định của luật. Trước đây do Tòa án huyện xét xử vụ án cấp huyện, nhưng nay (từ 01/7/2017) đều chuyển lên TAND cấp tỉnh.

Theo quy định của Luật Tố tụng hành chính, tất cả các vụ án hành chính phải đáp ứng được hai yêu cầu. Trước hết, phải qua đối thoại - hòa giải, nếu chưa đối thoại thì TAND không xử lý. Thứ hai, phải có sự có mặt của Chủ tịch UBND cấp ban hành quyết định hành chính.

Hiện nay, 74% số lượng án hành chính liên quan đất đai. Đây là câu chuyện có nhiều ách tắc, không chỉ trình tự tố tụng, mà trình tự hành chính, luật pháp về đất đai thường xuyên sửa đổi, bổ sung. Một số địa phương có số án hành chính nhiều, như tại TP Hồ Chí Minh năm 2017 có trên 1.390 vụ án, Hà Nội có hơn 400 vụ án hành chính. Nếu quy định Chủ tịch UBND chỉ được ủy quyền cho cấp phó có mặt tại Tòa án để tham gia giải quyết, thì phải đánh giá lại quy định này sau 5 hoặc 10 năm thực hiện. “Vì khi lãnh đạo địa phương không có mặt tại Tòa thì phiên xét xử sẽ phải hoãn lại, hoãn hoài sẽ tạo hình ảnh xấu”, Chánh án giãi bày.

Vụ án hành chính thực chất là vụ án giải quyết quan hệ giữa người dân và chính quyền. “Nếu chính quyền cứ né hoài thế này sẽ không hay, mà có mặt hoài cũng không có thời gian giải quyết công việc”, Chánh án nói. Tới đây, trong quá trình xem xét tổng kết thực hiện quy định này, cụ thể khi xem xét cơ chế đặc biệt cho TP Hồ Chí Minh, “cũng nên cho phép Chủ tịch UBND quận, huyện, thành phố được ủy quyền cho cấp dưới tham gia phiên giải quyết”, Chánh án đề xuất.

Nguyên nhân chủ quan, theo Chánh án, do năng lực của Thẩm phán. “Thực tế, đối với vụ án khó khăn thế này, thông thường, các Thẩm phán né, do ngại với chính quyền nên xử sẽ né. Việc thuộc về trách nhiệm, bản lĩnh, năng lực thì TANDTC sẽ chấn chỉnh, bồi dưỡng, tập huấn, và có nhiều phiên tòa hành chính rút kinh nghiệm”, Chánh án khẳng định.

Chưa đồng tình với trả lời của Chánh án, ĐB Lê Thị Nga tranh luận: Điều 60 Luật Tố tụng hành chính đã nói rồi, có rất nhiều giải pháp để giải quyết vấn đề này, chứ cứ nói rằng không có thời gian để Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND ra Tòa thì không ổn. “Đề nghị Chánh án kiên quyết giải quyết vấn đề này và có giải pháp để giải quyết”, ĐB Lê Thị Nga yêu cầu.

Về cải cách tư pháp và thành lập Tòa án cấp cao, ĐB Lê Thị Nga đề nghị “phải kiên trì theo chủ trương của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương. Không phải lỗi thành lập Tòa án cấp cao dẫn đến việc tồn đọng đơn giám đốc thẩm. Đề nghị Chánh án cần cân nhắc việc này".

Viện trưởng VKSNDTC Lê Minh Trí trả lời ĐB Lê Thị Nga

Công tác phòng chống tham nhũng thời gian qua có chuyển biến rõ nét, nhiều vụ án được đưa ra xét xử nghiêm minh. So với loại án khác thì án tham nhũng chức vụ hiện nay đang bị kéo dài, trả hồ sơ điều tra bổ sung nhiều lần. Điều này thuộc trách nhiệm cơ quan tố tụng, trong đó có Viện kiểm sát.

Đây là loại án truy xét, tức hành vi thực hiện phạm tội và thời điểm phát hiện lâu. Đối tượng có kiến thức, chức vụ, quan hệ rộng, có điều kiện khác tác động trong quá trình điều tra, truy tố.

Một khó khăn đầu tiên đặt ra khá phổ biến là kết quả giám định tư pháp. Riêng vụ Phạm Công Danh giám định 5 lần mới có cơ sở xử lý vụ án. Giám định là điều kiện gắn liền loại án này. Luật Giám định tư pháp chưa xác định thời hạn trả lời; có quy mô vụ án lớn tới mức nhiều ngàn tỷ đòi hỏi xác định thiệt hại những dự án đang dở dang, đắp chiếu hoặc chưa đi vào hoạt động thì đánh giá khó khăn, khó đảm bảo thời hạn.

Vừa qua Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng cho chủ trương là điều tra đến đâu xử đến đó, vừa rồi đưa ra xử được một số vụ án. Việc khoanh vụ án lại để điều tra, truy tố, xét xử thì góp phần đưa nhanh vụ việc ra ánh sáng nhưng tổng thể tội phạm vụ án đó có thể không chứng minh đầy đủ được.

Việc kéo dài thời gian còn liên quan thời gian thu thập tài liệu và điều này cũng phụ thuộc thời gian cung cấp thông tin của cơ quan chuyên môn; thời gian giám định. Với những vụ án vừa rồi, một phần đảm bảo tiến độ nhưng phải giải quyết triệt để vụ án từ xử lý đối tượng phạm tội, thu hồi tài sản, giải quyết phần dân sự.

Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm trả lời câu hỏi của ĐB Lê Thị Nga

Trả lời câu hỏi của đại biểu Lê Thị Nga theo đề nghị của Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm cho biết:

Năm 2017, Cơ quan điều tra các cấp thụ lý trên 91.000 vụ án. Các vụ án hình sự đặc biệt được khám phá nhanh chóng; vụ án lớn được chỉ đạo tập trung điều ra mở rộng, kịp thời đưa ra xét xử nghiêm minh... kiềm chế sự gia tăng của tội phạm đạt và vượt nghị quyết Quốc hội đề ra.

Thay mặt Bộ Công an, cảm ơn đại biểu và nhân dân đánh giá cao sự cố gắng của ngành Công an trong năm qua.

Về đấu tranh xử lý tội phạm tham nhũng: Công tác phát hiện điều tra còn có hạn chế, chưa đạt như mong muốn, một số vụ, nguyên nhân do:

Tội phạm có chủ thể đặc biệt chuyên môn, quan hệ rộng và thủ đoạn tinh vi che giấu gây khó khăn phát hiện. Nhiều đối tượng thực hiện có tổ chức, thời gian dài mới phát hiện, che đậy nhiều hình thức, quan hệ chặt chẽ, thông tin khép kín, hợp lý hóa và tiêu hủy chứng cứ nên khó khăn cho công tác điều tra.

Điều tra xử lý tham nhũng liên quan nước ngoài cần tương trợ nên kéo dài. Giám định tư pháp còn bất cập, thời gian dài, trình độ chuyên môn giám định viên chưa đáp ứng yêu cầu... dẫn đến thời hạn điều tra kéo dài, thậm chí có vụ chưa xử lý được. Một số văn bản quy phạm pháp luật còn thiếu chưa chặt chẽ.

Để đấu tranh hiệu quả cần có sự quan tâm các cấp, các ngành, khó khăn nhất là khâu phát hiện. Bộ tăng cường phối hợp đẩy mạnh nghiệp vụ cơ bản để phát hiện, đẩy nhanh điều tra, hạn chế điều tra kéo dài.

Về đối tượng bỏ trốn, thời gian qua có số đối tượng bỏ trốn trước khi bị khởi tố, nhưng theo luật thì chưa được áp dụng biện pháp ngăn chặn, do dó gây khó khăn cho công tác điều tra. Sau khi có đối tượng bỏ trốn thì tập trung truy bắt để phục vụ điều tra, truy tố, xét xử. Nếu phát hiện ai bao che thì cương quyết xử lý theo quy định.

Luật Tố tụng hình sự mới đã bổ sung điều khoản tạm hoãn xuất cảnh, giám sát đặc biệt đối tượng có dấu hiệu tham nhũng và đã khắc phục được điểm yếu này.

Việc thu hồi tài sản còn thấp, năm 2017 thu hồi 29% tiền, 50% đất đai tài sản. Nguyên nhân cơ bản do vụ án tham nhũng do nhiều đối tượng liên quan; Thời gian kéo dài nên nhiều khi biết trước nên tìm cách tẩu tán tài sản, có tài sản chuyển trái phép ra nước ngoài. Quá trình thu hồi tài sản ở nước ngoài cần có hợp tác về tư pháp nhưng có chênh lệch về pháp lý nên khó khăn.

*Đánh giá của Chủ tịch Quốc hội đối với phiên trả lời chất vấn

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân khẳng định, Chánh án TANDTC đã trả lời khá rõ. Là người có kinh nghiệm trong lĩnh vực tư pháp, từng là Viện trưởng VKSNDTC và đã từng trả lời chất vấn trước Quốc hội tại nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIII, trong nhiệm kỳ khóa XIV này, lần đầu tiên trả lời chất vấn với cương vị Chánh án TANDTC, Chánh án Nguyễn Hòa Bình đã nắm chắc tình hình của ngành, trả lời thẳng thắn, rõ ràng, không né tránh các vấn đề ĐBQH đã nêu. Theo dõi phiên chất vấn có thể thấy, phần trả lời của Chánh án cơ bản nhận được sự hài lòng của Quốc hội. Tuy nhiên, do đây là lĩnh vực rộng, phức tạp, có 12 ý kiến tranh luận nhưng chỉ 10 ý kiến tranh luận được phát biểu do thời gian có hạn.

Nhóm PV