Trông người để ngẫm đến mình (Bài 2): Xử phạt giao thông, sao chỉ Việt Nam thu bằng lái?

LTS: Việt Nam đã và đang hội nhập ngày càng sâu, rộng hơn trong ngôi nhà chung toàn cầu. Và cho dù ở mỗi quốc gia có những hoàn cảnh, thể chế, đặc thù riêng nhưng qua những câu chuyện ở xứ người, nước người mà Câu chuyện Pháp luật giới thiệu ở đây để độc giả có thêm một góc nhìn suy ngẫm.

Thủ tướng đặt câu hỏi: Tại sao các nước không thu giữ Giấy phép lái xe mà Việt Nam lại làm? Quả thực, trong pháp luật hiện hành của nhiều quốc gia trên thế giới, thủ tục xử lý vi phạm giao thông không bao gồm thao tác thu giữ Giấy phép lái xe của người lái. Thậm chí, trong nhiều trường hợp, việc cảnh sát giao thông cố tình thu giữ bằng lái xe có thể là một hành vi bất hợp pháp.

Giấy phép lái xe là tài sản hay quyền?

Luật Giao thông đường bộ mới nhất của Thái Lan quy định: Kể từ ngày 20/8/2019, Cảnh sát giao thông sẽ không có thẩm quyền tịch thu Giấy phép lái xe của người lái xe khi xử phạt vi phạm giao thông, mà chỉ được yêu cầu người lái xe xuất trình giấy tờ và cấp vé phạt.

Tại Ấn Độ, Cảnh sát giao thông chỉ có thể thu giữ hoặc thu hồi Giấy phép lái xe của người lái trong trường hợp phát hiện những dấu hiệu có thể đe dọa đến an ninh trật tự công cộng như: người lái xe là tội phạm, người say rượu, người mắc bệnh tâm thần, ….Còn theo pháp luật hiện hành của đất nước Ghana (Tây Phi), Cảnh sát giao thông không được phép giữ Giấy phép lái xe mà chỉ được lấy thông tin của người xe khi xử lý vi phạm nhưng thanh tra giao thông có thể giữ Giấy phép lái xe trong một số điều kiện nhất định.

Như vậy, mặc dù có một số quy định khác nhau về việc thu giữ Giấy phép lái xe như một biện pháp đảm bảo chấp hành quyết định xử phạt, các nhà lập pháp tại nhiều quốc gia trên thế giới đều đồng tình: Việc thu giữ Giấy phép lái xe không quyết định ý thức chấp hành của người lái xe đối với quyết định xử phạt hành chính, nhưng rõ ràng có thể gây trở ngại lớn với cuộc sống, công việc mưu sinh của người dân. Có thể nói, quan điểm này là kết quả của rất nhiều cuộc tranh luận trong quá khứ.

Kể từ ngày 20/8/2019, Cảnh sát giao thông Thái Lan sẽ không có thẩm quyền tịch thu Giấy phép lái xe của người lái xe khi xử phạt vi phạm giao thông

Năm 2005, luật sư người Philippines Dante O.Garin đã nhận được biên bản xử phạt vi phạm giao thông vì hành vi đậu xe không đúng chỗ quy định, đồng thời cũng bị thu giữ Giấy phép lái xe bởi Ủy ban Phát triển Đô thị Manila (MMDA).

Đối với những động thái này, Dante đặt ra nhiều câu hỏi như sau: MMDA có thẩm quyền thu giữ Giấy phép lái xe khi xử lý vi phạm giao thông hay không? Giấy phép lái xe có phải là một dạng tài sản có thể bị thu giữ như các phương tiện giao thông không? Có phải chỉ có cơ quan cấp mới có thẩm quyền thu giữ Giấy phép lái xe?

Chính những nghi vấn này đã khiến ông khởi kiện ra tòa, yêu cầu MMDA trả lại Giấy phép lái xe cho mình. Dante lập luận, theo quy định của pháp luật về đường bộ hiện hành, MMDA, với tư cách là một cơ quan hành pháp có chức năng quản lý đô thị Manila, có thẩm quyền xử phạt hành chính về vi phạm giao thông. Tuy nhiên, thẩm quyền này không ám chỉ được hạn chế, tước đoạt quyền đi lại của người dân thông qua thao tác thu giữ Giấy phép lái xe của họ.

Ông cho rằng, vi phạm giao thông không giống với tội phạm hình sự, và động thái này đã đi ngược lại với những quy định trong Hiến pháp về quyền con người. Bên cạnh đó, ông cũng cáo buộc mình phải chịu nhiều khó khăn và thiệt hại lớn trong cuộc sống do bị tước Giấy phép lái xe.

Tòa án đã ban hành lệnh bắt buộc MMDA phải trả lại Giấy phép lái xe cho Dante. Một lập luận quan trọng được đưa ra là, Giấy phép lái xe không phải là một dạng tài sản mà là một đặc quyền do Nhà nước cấp, cho phép người dân được tham gia giao thông bằng các phương tiện cơ giới được đăng ký. Nhà nước có thể đình chỉ hoặc thu hồi trong các trường hợp người vi phạm nghiêm trong, đe dọa đến an toàn và phúc lợi cộng đồng mà pháp luật quy định.

Không chỉ vậy, Giấy phép lái xe còn là một loại giấy tờ nhân thân dùng để tham gia vào nhiều quan hệ dân sự khác nhau. Một người vi phạm giao thông có thể bị các cơ quan chức năng có thẩm quyền áp dụng các chế tài phù hợp trong lĩnh vực giao thông. Nội hàm của điều này không bao gồm khả năng được hạn chế người dân tham gia vào các lĩnh vực khác trong cuộc sống.

Dù sau đó, MMDA đã kháng cáo lên tòa án cấp cao hơn bởi không đồng ý với một số điều khoản trong phán quyết sơ thẩm nhưng họ đã ban hành một thông tư hướng dẫn Cảnh sát giao thông trên địa bàn không được tịch thu Giấy phép lái xe của người dân trong khi xử lý vi phạm giao thông nữa. Trong người vi phạm vắng mặt, họ có thể nộp phạt trực tiếp hoặc thanh toán trực tuyến thông qua bất kỳ chí nhánh Metrobank nào trong thành phố.

Luật Philippines không cho phép Cảnh sát giao thông thu giữ bằng lái xe

Năm 2013, luật sư James Deakin đã có bài trả lời trên tờ báo The Philippines Star về vấn đề này. Ông khẳng định, theo pháp luật của Philippines, không ai có thẩm quyền thu giữ Giấy phép lái xe của người dân trừ chính cơ quan có thẩm quyền cấp Giấy phép lái xe cùng với điều kiện người dân đó có những hành vi đe dọa an ninh trật tự xã hội nghiêm trọng. Kể cả đó là nhằm đảm bảo chấp hành các quyết định xử phạt hành chính.

Mặc dù vậy, việc thu giữ Giấy phép lái xe bởi Cảnh sát giao thông hay một số đơn vị công quyền vẫn thỉnh thoảng xảy ra. Ông cho rằng, điều này là do chính chủ sở hữu Giấy phép lái xe đã không nhận thức được quyền lợi của mình và cho phép hành vi trên được tiếp diễn.

Giữ Giấy phép lái xe có thể vi phạm pháp luật

Theo pháp luật của Zimbabwe, việc Cảnh sát giao thông thu giữ Giấy phép lái xe khi xử lý vi phạm có thể là bất hợp pháp, và người lái xe có thể thông báo ngay lập tức cho các đồn cảnh sát gần nhất, cơ quan chức năng có thẩm quyền, hoặc gọi đến một đường dây nóng riêng.

Sở dĩ đất nước này có một động thái kỳ lạ như vậy là bởi năm 2016, rất nhiều người lái xe đã khiếu nại lên chính quyền việc bị mất Giấy phép lái xe sau khi bị thu giữ trong lúc nhận biên bản xử phạt vi phạm giao thông. Cảnh sát giao thông thường giải thích với người dân rằng, việc thu giữ Giấy phép lái xe nhằm đảm bảo người lái xe trả tiền phạt ngay hoặc đảm bảo việc chấp hành xử phạt trong thời hạn quy định.

Tuy nhiên, do lực lượng cảnh sát của đất nước này không nhận được nhiều tài trợ ngân sách, nhiều sĩ quan cảnh sát vẫn chưa có giấy chứng minh cảnh sát. Chính vì vậy, sau khi nộp phạt, nhiều người dân đã mất rất nhiều thời gian và tiền bạc trong việc xác định và truy tìm đúng người, đúng đơn vị Cảnh sát giao thông đã xử phạt họ để lấy lại Giấy phép lái xe bị tịch thu, dẫn đến tình trạng thất lạc giấy phép.

Cảnh sát giao thông Zimbabwe thu giữ Giaays phép lái xe có thể vi phạm luật

Comm Charamba - phát ngôn viên của cơ quan cảnh sát nước này đã trả lời trên tờ The Herald về vấn đề trên. Theo đó, Charamba kêu gọi tất cả những người lái xe bị mất Giấy phép lái xe đến khai báo tại trụ sở cảnh sát quốc gia hoặc các văn phòng đại diện ở khu vực họ sống. Như vậy, các cơ quan chức năng đều bày tỏ thiện chí để giúp người dân lấy lại Giấy phép lái xe.

Tuy nhiên, các nhà chuyên gia đã nhìn thấy nhiều điểm bất hợp lý. Trích lời luật sư người Zimbabwe Jonathan Samkange trên tờ The Herald, không có cơ sở pháp lý cho phép Cảnh sát giao thông có thể thu giữ Giấy phép lái xe của người dân vi phạm giao thông. Như vậy, việc thu giữ Giấy phép lái xe của người dân có thể là hành vi vi phạm pháp luật. Ông Samkange cho biết: “Giấy phép lái xe của tôi thuộc quyền sở hữu của tôi. Hiến pháp cũng cấm hành vi xâm phạm quyền sở hữu của một người, trừ khi đó là phán quyết của tòa án. Việc Cảnh sát giao thông thu giữ Giấy phép lái xe của người dân có thể hạn chế quyền tự do đi lại của người lái xe này”. Đồng tình, luật sư James Makiya nói thêm: “Thay vì thu giữ Giấy phép lái xe hay phương tiện di chuyển của người vi phạm, Cảnh sát giao thông nên làm đúng thẩm quyền là phát hành vé phạt và xử phạt theo đúng lỗi của người vi phạm”.

(còn nữa)

Đỗ Trang / Câu chuyện Pháp luật