Trường lũy Quảng Ngãi-Bình Định, dài nhất Đông Nam Á

Trường lũy Quảng Ngãi- Bình Định được các nhà khảo cổ học trong và ngoài nước bắt đầu nghiên cứu từ năm 2005. Trường lũy được xây dựng từ trước thế kỷ 17-19, có chiều dài khoảng 200 km, kéo dài từ huyện Trà Bồng (tỉnh Quảng Ngãi) đến huyện An Lão (tỉnh Bình Định). Nó đi qua địa phận 9 huyện, gồm: Trà Bồng, Sơn Tịnh, Sơn Hà, Tư Nghĩa, Minh Long, Nghĩa Hành, Ba Tơ, Đức Phổ (Quảng Ngãi) và Hoài Nhơn, An Lão (Bình Định), chạy dọc theo dãy Trường Sơn. Đây là một công trình có giá trị văn hóa đặc biệt, được xây dựng bằng mồ hôi, công sức và sự hợp tác giữa 2 cộng đồng người Hrê và người Việt. Lũy đắp bằng đất và đá. Ở những vị trí dốc lớn, hay núi, lũy được đắp hoàn toàn bằng đá để tránh sạt lở, chiều cao thông thường từ 1 đến 3 mét, có điểm cao 4 m; mặt trường lũy rộng 2,5 m, chân dày tới 4 m. Khai quật tại một số điểm như đồn Xóm Đèo, đồn Thiên Xuân... phát hiện nhiều đồ gốm, đất nung, sành. Ở khu vực núi cao, hiểm trở, di tích gần như còn nguyên vẹn. Theo đánh giá của TS.Christopher Young-đại diện Hội đồng Di sản Anh- người đã nhiều năm hoạt động nghiên cứu tại Châu Á, trong đó có Việt Nam cho rằng, Trường lũy Quảng Ngãi- Bình Định là công trình trường lũy dài nhất Đông Nam Á và có thể đứng thứ 2 Châu Á, sau Vạn Lý Trường Thành ở Trung Quốc. GS. Phan Huy Lê cho biết, sự khác biệt giữa Trường lũy Quảng Ngãi- Bình Định với các công trình trường lũy khác là ở chỗ có sự giao thoa giữa cách sắp xếp đá, đất của trường lũy. Điều đặc biệt nhất có thể không tìm thấy trên thế giới là sự phối hợp, thỏa thuận giữa hai cộng đồng người Kinh và Hrê trong quá trình xây dựng trường lũy. Do đó, trước hết nó mang ý nghĩa hòa bình, ý nghĩa kinh tế, giao thương rồi mới đến ý nghĩa quân sự. Dựa vào những hiện vật gốm khai quật có xuất xứ từ Chu Đậu (tỉnh Hải Dương), Bát Tràng (Hà Nội) niên đại thế kỷ 17 – 18, rồi những mảnh gốm men, sứ Trung Hoa thời Thanh, gốm nung, sành của miền Trung... những nhà nghiên cứu nhận định: đây là những sản phẩm gốm có được qua sự giao lưu thương mại. Cũng tại cuộc họp, nhiều ý kiến cho rằng cần phải thiết lập ngay một cơ sở pháp lý để quản lý, bảo vệ di sản này. Các nhà khoa học, lãnh đạo các ngành cho rằng, việc đầu tiên cần làm là công nhận Trường lũy là di tích lịch sử cấp tỉnh và chuẩn bị hồ sơ đề nghị xét công nhận di tích lịch sử các cấp cao hơn, để trên cơ sở đó các địa phương có chính sách bảo vệ hợp lý, tránh tình trạng xâm hại, phá hủy di tích. Đặng Trung Hội