Tuổi thọ cao, nhưng chất lượng cuộc sống người già thấp

Chăm sóc người cao tuổi tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương.

Người Việt “chưa giàu đã già”

Ở tuổi 75, bà Trần Thị Nh. (Hưng Yên) phải chịu căn bệnh thoái hóa khớp, viêm đa rễ thần kinh, phổi mãn tính và bệnh lý đại tràng. “Mỗi khi thay đổi thời tiết, căn bệnh phổi lại tái phát, ho nhiều, khó thở. Thực phẩm ăn uống cũng chọn lựa kỹ càng, chỉ cần ăn đồ không sạch là bệnh đại tràng cũng lại tái phát”, bà Nh. bày tỏ.

Mới 69 tuổi, bà Huỳnh Thị M. (Quảng Ninh) đã mắc bệnh sa sút trí tuệ 4 năm qua. Phát hiện triệu chứng muộn, không can thiệp sớm, giờ đây bà gần như mất trí nhớ và cơ thể lúc nào cũng gồng cứng.

Chị Hoàng Thị L. (con gái bà M.) ngậm ngùi nói: “Nhìn mẹ thương rớt nước mắt. Bà vừa bị Alzheimer, vừa tiểu đường biến chứng gây suy thận nên cơ thể suy kiệt không thể hồi phục. Con cái ở xa, phải thuê người trông chừng bà giúp, cuối tuần mới về thăm bà được”.

89 tuổi, bà Trần Thị D. (Hà Nội) đã có hơn 9 tháng nằm viện vì tai biến. Cuộc sống hoàn toàn phụ thuộc vào sự chăm sóc của người con gái và các nhân viên y tế tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương.

“Với những nỗ lực điều trị và phục hồi chức năng, hiện mẹ tôi có sức khỏe tiến triển tốt, từ nằm liệt hôn mê không biết gì giờ đã tỉnh táo hơn, có thể vận động được và đang tập đi lại. Tuy nhiên, bà còn phải nằm viện nhiều tháng, không dám cho về nhà vì huyết áp bà biến động liên tục”, con gái bà D. bày tỏ.

Bà D. (bên trái) đã có hơn 9 tháng nằm viện vì tai biến.

Mặc dù tuổi thọ của người cao tuổi ở nước ta tăng lên gần đây, nhưng như bà M., bà Nh. hay bà D. đều phải “chung sống” với nhiều bệnh lý phối hợp. Việc phải có người chăm sóc liên tục, cũng tạo ra nhiều áp lực đối với con cháu và hệ thống chăm sóc sức khỏe người già.

Theo một nghiên cứu của Bệnh viện Lão khoa Trung ương, những bệnh nhân trên 80 tuổi có đến 6 bệnh phối hợp như: Đái tháo đường, tăng huyết áp, thoái hóa khớp, parkinson, sa sút trí tuệ, đột quỵ...

Theo kết quả nghiên cứu của Viện Dân số, Sức khỏe và Phát triển Việt Nam 62,3% người cao tuổi Việt Nam mắc bệnh tăng huyết áp và chỉ 86,3% trong số đó tiếp cận y tế. 67% người già có tình trạng sức khỏe yếu và rất yếu. Trung bình một người già mắc 3 chứng bệnh cần theo dõi, chăm sóc y tế.

Dự báo năm 2049 số người cao tuổi có nhu cầu hỗ trợ tăng 2,5 lần so với mức 4 triệu hiện nay.

Tỷ lệ người cao tuổi ngày càng gia tăng trong cơ cấu dân số gây áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội, hệ thống y tế, trong đó có chuyên ngành lão khoa.

Với tình trạng bệnh lý và hội chứng lão khoa như vậy khiến nhu cầu chăm sóc toàn diện với đối tượng này là rất lớn. Đó cũng là vấn đề cấp thiết cần giải quyết với hệ thống an sinh xã hội, môi trường chính sách của bất kỳ quốc gia nào.

Việt Nam có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới

Số người cao tuổi ở Việt Nam liên tục tăng nhanh trong những năm trở lại đây. Hiện có khoảng 11,4 triệu người cao tuổi (chiếm khoảng 11,86% dân số). Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011, nhanh hơn so với các dự báo trước đó là vào năm 2017.

Như vậy, chúng ta đang là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Dự báo chúng ta sẽ chuyển sang giai đoạn "dân số già" sau 27 năm, đòi hỏi sự thích ứng của xã hội.

Từ năm 1989 đến năm 2019, tuổi thọ trung bình của người Việt Nam liên tục tăng, từ 65,2 tuổi lên 73,6 tuổi, dự báo đến năm 2030, số người cao tuổi ở Việt Nam chiếm khoảng 17% và đến năm 2050 là 25% dân số.

Tổng cục Dân số-Kế hoạch hóa gia đình cho biết, năm 2021, chỉ số già hóa đạt 53,1%, tức là cứ 100 trẻ em dưới 15 tuổi thì có khoảng 53 người già từ 60 tuổi trở lên. Việt Nam đang trong thời kỳ dân số vàng với tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động từ 15-64 tuổi khá cao (chiếm 67,6% tổng dân số cả nước).

Tuy nhiên xu hướng già hóa dân số đang diễn ra nhanh chóng. Tỷ trọng nhóm dân số trẻ từ 0-14 tuổi liên tục giảm từ 24,5% năm 2009 xuống 24,3% năm 2019 và 24,1% năm 2021; trong khi nhóm dân số già từ 65 tuổi trở lên liên tục tăng từ 6,4% năm 2009, lên 7,7% năm 2019 và 8,3% năm 2021.

Theo kết quả điều tra dân số mới nhất năm 2021, tuổi thọ trung bình chung là 73,6 tuổi, tuổi thọ trung bình của nam giới là 71,1 tuổi, thấp hơn của nữ giới là 76,4 tuổi. Tuổi thọ bình quân tăng nhưng số năm trung bình sống khỏe mạnh chỉ đạt 64 tuổi.

Cần sớm nâng cao chất lượng sống cho người cao tuổi

Đưa ra một bài toán so sánh với các nước phát triển, Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Trung Anh, Giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung ương cho biết, người dân ở nước này đã chuẩn bị sẵn lộ trình khi về già cả về tài chính và thời gian nhiều chục năm trước.

Người cao tuổi tại Việt Nam có nhiều bệnh lý nền phối hợp.

Trong khi đó, "người Việt chưa giàu đã già". Hầu hết người dân không chuẩn bị được tài chính từ khi còn trung niên để an dưỡng khi về già. Khi tuổi già ập đến, mắc nhiều bệnh lý, tốn kém chi phí điều trị, cần phải có người chăm sóc tạo ra những gánh nặng lên gia đình, lên hệ thống an sinh xã hội.

“Với tình trạng bệnh lý và hội chứng lão khoa như vậy khiến nhu cầu chăm sóc toàn diện với đối tượng này rất lớn. Đó cũng là vấn đề cấp thiết cần giải quyết với hệ thống an sinh xã hội, môi trường chính sách của bất kỳ quốc gia nào”, Giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung ương cho hay.

Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thắng, Chủ tịch Hội Lão khoa Việt Nam, cho rằng, việc chăm sóc sức khỏe cho người cao tuổi là nhu cầu cấp thiết đặt ra trong khi dịch vụ y tế cho người cao tuổi ở Việt Nam còn hạn chế.

“Chúng ta hiện nay thiếu bác sĩ lão khoa, điều dưỡng lão khoa, thiếu nhân lực chăm sóc người cao tuổi… Bên cạnh đó, hệ thống nhà dưỡng lão, trung tâm bảo trợ xã hội còn hạn chế cả về số lượng và chất lượng. Đây là vấn đề chúng ta cần phải quan tâm”, Giáo sư Phạm Thắng bày tỏ.

Hơn 20 năm chăm sóc người cao tuổi bị mắc bệnh sa sút trí tuệ, PGS, TS Nguyễn Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu trí nhớ và sa sút trí tuệ, Bệnh viện Lão khoa Trung ương cho hay, hiện nay cả nước đã có hệ thống lão khoa từ bệnh viện tuyến Trung ương đến các khoa lão tại các cơ sở y tế tuyến dưới. Tuy nhiên, việc hoạt động bài bản và đầy đủ cũng vẫn là một vấn đề cần phải đặt ra.

“Chúng ta chưa đào tạo được nhân viên y tế chuyên sâu cho từng lĩnh vực chuyên môn chăm sóc người cao tuổi. Ngay cả với bệnh sa sút trí tuệ, một số bác sĩ vẫn có thể nhầm lẫn với bệnh lý tâm thần.

Hiện bảo hiểm y tế cũng chỉ mới chi trả phần khám và thuốc cho bệnh nhân sa sút trí tuệ đến khám tại bệnh viện tuyến Trung ương. Các bệnh viện tuyến dưới, các kỹ thuật phục hồi chức năng, chăm sóc giảm nhẹ, kỹ thuật can thiệp chưa được bảo hiểm y tế thanh toán cũng tạo áp lực kinh tế đối với người già”, bác sĩ Bình cho hay.

Bệnh viện Lão khoa Trung ương đã xây dựng chiến lược nâng cao chất lượng chăm sóc trên người cao tuổi.

Theo ông Phan Việt Sinh, Phó Giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung ương, mới đây, Bệnh viện Lão khoa Trung ương đã tiến hành một cuộc khảo sát đánh giá hệ thống chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại 3 miền. Hiện chưa có kết quả cuối cùng, nhưng về cơ bản, lực lượng chăm sóc người cao tuổi còn đang thiếu.

“Để thích ứng với vấn đề già hóa dân số, Đảng và Nhà nước đã có những chính sách, chủ trương kịp thời nhưng việc đưa chính sách vào đời sống vẫn chưa đáp ứng thực tế. Trong thời gian tới Đảng, Nhà nước tiếp tục chú trọng và mong muốn xây dựng nhanh và sớm hệ thống chăm sóc sức khỏe người cao tuổi rộng khắp cả nước để việc chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tốt hơn”, ông Sinh bày tỏ.

Trong khi chưa thể có được hệ thống chăm sóc sức khỏe người cao tuổi thật tốt, theo xu thế chung của thế giới, Giám đốc Bệnh viện Lão khoa cho rằng, cần phải hỗ trợ cho người cao tuổi kiến thức và kỹ năng tự phục vụ bản thân.

“Ước tính 50% thành công của việc chăm sóc, điều trị cho người cao tuổi đến từ vấn đề dinh dưỡng và phục hồi chức năng, do đó cũng cần phổ biến kiến thức, bài tập đến cộng đồng… Chúng ta chuẩn bị cho tuổi già bằng trang bị kiến thức khoa học cho họ và cho cả những người trong gia đình họ”, bác sĩ Trung Anh nói.

Bên cạnh đó, ngành y tế cần sớm tăng cường đào tạo nhân lực bác sĩ và điều dưỡng chăm sóc, xây dựng các mô hình, chương trình đào tạo tốt để đáp ứng chuyên môn cho người làm chuyên ngành…

Để đối phó với tình trạng già hóa dân số, Bệnh viện Lão khoa Trung ương đã xây dựng chiến lược nâng cao chất lượng chăm sóc trên người cao tuổi, thông qua các chương trình tăng cường các nghiên cứu chuyên sâu về người cao tuổi giữa Bệnh viện Lão khoa Trung ương và các trường đại học uy tín trên thế giới, hỗ trợ phát triển khung chương trình đào tạo bác sĩ lão khoa, điều dưỡng lão khoa, người chăm sóc; trao đổi học viên liên viện, liên trường đại học…