Vai trò của cộng đồng trong phát huy giá trị các Di sản văn hóa thế giới ở Quảng Nam

Khu du lịch Hội An thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế. Ảnh: TTH

Từ nhiều năm nay, tỉnh Quảng Nam đã và đang tích cực thực hiện những trách nhiệm về bảo tồn di sản văn hóa và thiên nhiên bằng nhiều chủ trương, chính sách và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động nghiên cứu, bảo vệ và phát huy giá trị các di sản. Tỉnh cũng có chính sách và biện pháp cụ thể nhằm huy động sự tham gia của các tổ chức xã hội, các tổ chức kinh tế và đông đảo nhân dân vào sự nghiệp này.

Bên cạnh sự ủng hộ của UNESCO, Quảng Nam còn được sự giúp đỡ, ủng hộ của các tổ chức Chính phủ và phi Chính phủ các nước như: Ấn Độ, Ba Lan, Thụy Điển, Nhật Bản, Đức, Pháp, Hoa Kỳ... Không thể không kể đến Quỹ Lerici thuộc Trường Đại học Bách khoa Milan đã và đang phối hợp với UNESCO xúc tiến dự án nghiên cứu bảo tồn Khu di tích Mỹ Sơn từ trước và sau khi quần thể di tích lịch sử độc đáo này được công nhận là Di sản văn hóa thế giới hay việc Chính phủ Nhật Bản, tổ chức JICA, Trường Đại học Nữ Chiêu Hòa (Nhật Bản) đã quan tâm giúp đỡ, hợp tác, hỗ trợ tỉnh Quảng Nam trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị Phố cổ Hội An.

Những hiệu quả bước đầu của các dự án hợp tác đã góp phần quan trọng nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo vệ di sản. Chính quyền tỉnh Quảng Nam luôn nhận thức rằng, sự ủng hộ, giúp đỡ về kinh nghiệm quản lý, về đào tạo cán bộ, về thiết bị, vật tư và tài chính của cộng đồng quốc tế trong thời gian qua đã có những tác dụng thiết thực trong sự nghiệp bảo tồn và phát huy các giá trị di sản.

Phát biểu tại hội thảo, ông Michael Goft, Trưởng Đại diện Văn phòng của UNESCO tại Việt Nam cho rằng, kinh nghiệm của Quảng Nam trong 20 năm qua đang được cộng đồng thế giới ghi nhận. Đó là việc Quảng Nam luôn tôn trọng và lắng nghe ý kiến, quyền lợi của cộng đồng tại khu vực di sản. Trong 20 năm qua, đã có nhiều chính sách của Quảng Nam đi vào cuộc sống, tác động trực tiếp đến đời sống của người dân tại Khu đô thị cổ Hội An, Khu đền tháp Mỹ Sơn hay tại Cù Lao Chàm. Quảng Nam đã thực sự hiểu và tạo điều kiện để cộng đồng dân cư và du khách khi đến đây đều có trách nhiệm bảo tồn, phát huy di sản gắn với quyền lợi được thụ hưởng do các giá trị di sản mang lại. Điều đó đã góp phần đưa thương hiệu của Hội An, Mỹ Sơn, Cù Lao Chàm lan tỏa ngày càng rộng rãi, phổ biến trên toàn cầu.

Mặc dù việc công nhận Đô thị cổ Hội An, Khu đền tháp Mỹ Sơn hay Cù Lao Chàm là những Di sản văn hóa thế giới không đặt ra mục tiêu là phát triển du lịch, song, với sự cộng đồng trách nhiệm của người dân, các cấp chính quyền và sự tham gia phối hợp gìn giữ, bảo tồn, phát huy giá trị di sản của các tổ chức quốc tế, các quốc gia trên thế giới và các bộ, ngành, địa phương ở Việt Nam, đến nay, mỗi năm, lượng du khách đến Hội An, Mỹ Sơn và Cù Lao Chàm ngày một tăng cao. Đó chính là yếu tố quan trọng cần được xem xét, bởi có nguyên nhân tác động từ vai trò của cộng đồng mang lại. Chính vì thế, mô hình và cách làm của Quảng Nam đang được các nước trên thế giới tham khảo, áp dụng.

Ông Phan Hộ, Giám đốc Ban Quản lý Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn cho biết: Để quản lý, bảo tồn Mỹ Sơn, đòi hỏi vai trò trách nhiệm của cộng đồng rất lớn. Vì vậy, Mỹ Sơn đã áp dụng một mô hình quản lý bảo tồn dựa vào sự xích lại của cộng đồng dân cư đến với di sản. Trong đó, việc nâng cao nhận thức của người dân là mục tiêu quan trọng, lâu dài, như chương trình đưa giáo dục di sản vào học đường; tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật cho người dân về bảo tồn văn hóa, bảo vệ di sản, tránh xâm hại các công trình kiến trúc, xâm hại, khai thác lâm sản trên diện tích rừng khoanh cấm; hỗ trợ sinh kế người dân để chuyển đổi mô hình kinh tế, đồng thời, thực hiện các cam kết gắn trách nhiệm, chia sẻ quyền lợi với người dân thông qua các chương trình, chính sách hỗ trợ giảm nghèo, các chương trình phúc lợi để nhân dân thụ hưởng.

Ngoài những vấn đề kể trên, Ban Quản lý Khu Di sản văn hóa Mỹ Sơn trong các năm qua đã cùng địa phương ký kết quy chế phối hợp trong lĩnh vực bảo vệ rừng, bảo vệ di sản. Ở Mỹ Sơn, cộng đồng địa phương được trực tiếp hưởng lợi qua việc triển khai các dự án bảo tồn di tích như: Dự án trùng tu di sản, qua chương trình trùng tu thuộc dự án Ấn Độ triển khai từ năm 2016 và chương trình dự án đào tạo nghề trùng tu do Chính phủ Italia tài trợ, giải quyết việc làm cho người dân tại đây.

Trong khi đó, kinh nghiệm từ Hội An được Thạc sĩ Nguyễn Chí Trung, Giám đốc Trung tâm quản lý, bảo tồn Di sản văn hóa Hội An chia sẻ. Thực tế 20 năm qua, Hội An đã trở thành một trong những địa phương thành công nhất ở Việt Nam trong việc đảm bảo sự tồn tại lâu dài của di sản văn hóa, thiên nhiên và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân bằng định hướng phát triển du lịch. Quá trình thực thi vai trò của cộng đồng ở Hội An đã đạt được nhiều thành quả, Đô thị cổ Hội An vẫn được bảo tồn khá nguyên vẹn về cảnh quan, không gian kiến trúc và là nơi người dân sống, sinh hoạt với những phong tục, tập quán xã hội, sinh hoạt văn hóa truyền thống, giữ gìn sự độc đáo về văn hóa - sinh thái - nhân văn.

Tuy nhiên, theo ông Trung, thực trạng hiện nay ở khu phố cổ Hội An đang có những thách thức, mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển, quá trình đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ với yêu cầu, nguyên tắc bảo tồn di sản; giữa nhu cầu thực tiễn của hoạt động bảo tồn với đầu tư về kinh phí hạn hẹp. Điều quan trọng nhất hiện nay đó là phải giải quyết hài hòa giữa nhu cầu của sự phát triển mà vẫn đảm bảo nguyên tắc bảo tồn di sản, phấn đấu vì mục tiêu hội nhập mà không bị đánh mất hoặc làm mai một di sản.

Trúc Hà